СЯРГЕЙ БЕЛАЯР
Волат
Прыпяцкае Палессе.
19 мая 1974 года.
Вавілонскі гармідар у самы разгар працоўнага дня не мог не прыцягнуць увагі старшыні калгаса «Чырвоны камунар» Вікенція Прохаравіча Лабудзькі.
— А гэта яшчэ што такое? — здзівіўся старшыня, «закіпаючы» ад праведнага гневу. Нядбалага стаўлення да працы Лабудзька не трываў. Як і не меў права дапусціць прастою тэхнікі. — Мікалай, давай да народа!
Шафёр паслухмяна кіўнуў, крутануў руль і накіраваў УАЗ-469 да работнікаў. Спыніўся ў некалькіх метрах ад калгаснага люду.
Вікенцій Прохаравіч выбраўся з машыны, са злосцю пляснуў дзверкай і гучна пацікавіўся:
— Што тут адбываецца?
На вялікае здзіўленне старшыні яму ніхто не адказаў. Гэта выклікала ў Лабудзькі замяшанне. Ён прывык, што падначаленыя слухаюцца яго, як пана.
— Што тут адбываецца? — паўтарыў Вікенцій Прохаравіч.
Па натоўпе пранеслася «Старшыня прыехаў!», людзі павярнулі галовы, але па-ранейшаму маўчалі, нібы не адважваючыся паведаміць начальству дрэнную навіну.
— Чаго стаім, не працуем? Ці зарплаты занадта вялікія? — з'едліва спытаў Вікенцій Прохаравіч, строга аглядаючы прысутных.
Некалькі імгненняў панавала цішыня, а затым нехта прамовіў:
— Разумееш, старшыня, тут такая справа...
— Якая яшчэ справа? — раззлаваўся Лабудзька, не даслухаўшы да канца.
— Вы павінны працаваць, а замест гэтага стаіце! Хочаце сарваць план? Ды за такое я з вас тры скуры злуплю!
— Ты не кры чы, Вікенцій Прохаравіч, — пачулася з іншага боку. — А лепш па гля дзі сам!
Старшыня калгаса «Чырвоны камунар» пачырванеў ад такога нахабства. Ледзь не задыхнуўся ад абурэння. Але галаву ўсё ж такі павярнуў.
Натоўп расступіўся.
— Маці мая! — вы ціснуў Лабудзька, гледзячы на гіганцкі, больш за чатыры метры даўжынёй шкілет, што месціўся ў балотнай жыжцы. — Гэта яшчэ што такое?..
— Ды х... гэта значыць Бог яго ведае, — адказаў трактарыст Клім Яворын, перакочваючы ў роце цыгарэту, якая сыходзіла смярдзючым дымком. — Знайшлі вось...
Ад трактарыста несла перагарам, аднак старшыня не стаў рабіць Яворыну заўвагі. Не да таго было. Узрушаны Вікенцій Прохаравіч моўчкі разглядаў знаходку. Косці маглі належаць чалавеку. Калі б не іх памеры...
— Мы пусцілі ваду па дрэнажнай канаве, — растлумачыў Радзіхін — аператар кустарэза, — і, як толькі ўзровень вады панізіўся, з балота паказалася вось гэта...
Лабудзька не чуў калгасніка. Словы даносіліся да Вікенція Прохаравіча як быццам праз тоўсты пласт ваты. З памяці нечакана ўсплыў дзіцячы ўспамін — бабулін аповед пра волатаў. Міфалагічных істот, якія адрозніваліся вялізным ростам і немалой сілай.
«Няўжо нам трапіліся рэшткі аднаго з іх? — падумаў старшыня. — Атрымліваецца, не хлусіла бабуля...»
У сэрца кальнула ледзяная іголка страху. Цела пакрылася халодным ліпкім потам. Старшыня раптам усвядоміў, чым можа абярнуцца выяўленне артэфакта. Давядзецца спыняць працу, выклікаць з горада археолагаў, паведамляць па інстанцыях. Вікенцію Прохаравічу стала невыносна жудасна ад разумения таго, што з-за непазбежнай паўзы план меліярацыі не будзе выкананы, што ён, Лабудзька, стане непасрэдна вінаватым у сабатажы Пастановы Пленума ЦК КПСС...
Аднак куды страшней было іншае. Ні выклік «на дыван», ні адхіленне ад пасады, ні страта прывілеяў, а арышт, турма, суд і этапаванне ў Сібір...
«Калі не вышэйшая мера сацыяльнага пакарання...»
Легенда, якая стала рэальнасцю, пагражала перавярнуць усю савецкую гістарычную навуку, падарваць асновы марксісцка-ленінскага вучэння, пахіснуць асновы дзяржавы...
Зямля імкліва сыходзіла з-пад ног. Перспектыва скончыць свой жыццёвы шлях ад кулі ката палохала. Да смерці старшыня гатовы не быў.
Лабудзька выцягнуў з кішэні пінжака насоўку і прамакнуў ёй лысіну і шыю. Дыханне давалася з цяжкасцю. Рукі па-здрадніцку дрыжалі.
«Чаму ўсё гэта здарылася менавіта са мной?»...
Сэрца перапаўняла горкая крыўда.
Старшыня калгаса «Чырвоны камунар» з нянавісцю і злосцю глядзеў на шкілет. Два рады зубоў нагадвалі ўсмешку. Вікенцію Прохаравічу здавалася, што нябожчык-волат насміхаецца над ім. А гэта раніла мацней за жалеза. Чаго-чаго, а здзеку над сабой Лабудзька вытрываць не мог.
— Іван! — не адрываючыся ад костак, паклікаў бульдазерыста Вікенцій Прохаравіч.
— Тут я! — адгукнуўся хлопец.
— Для цябе ёсць праца! — сказаў старшыня, павярнуўшы галаву да Пракруста. — Заводзь «сотку»! Трэба зраўняць тут усё з зямлёй!..
Бачачы нерашучасць калгасніка, Лабудзька дадаў:
— Атрымаеш падвойную прэмію!.. І прагулы спішу!
— Гэта іншая справа! — шырока ўсміхнуўся хлопец і паабяцаў: — Зраблю!
— Таварышы, разыходзьцеся па рабочых месцах! — распарадзіўся старшыня. — Тут няма нічога цікавага! Давайце, давайце!..
Вось толькі выконваць загад начальства ніхто не спяшаўся. Страху Лабудзькі не бачыў толькі сляпы.
— Добра!.. Будзе прэмія і вам! — скрыгатнуўшы зубамі, сказаў Вікенцій Прохаравіч.
Меліяратары сустрэлі навіну радасным гулам. Лёс дзіўнай знаходкі ўжо больш нікога не цікавіў.