Гi дэ Мапасан
Жарт па-нармандску
Навела
Пераклала Нiна Мацяш
А. дэ Жуэнвiлю
Вяселле iшло ярам, па дарозе, зацененай высокiмi Дрэвамi, што раслi на схiлах пагоркаў з раскiданымi па iх фермамi. Наперадзе iшлi маладыя, за iмi бацькi ды радня, потым госцi, пасля бедны мясцовы люд i, нарэшце, дзецi, якiя вiлiся вакол шэсця, як мухi, шмыгалi пад нагамi, залазiлi на дрэвы, каб лацвей было цiкаваць.
Жанiх - мажны, велягурысты Жан Пацю - быў сама заможны фермер у наваколлi. Але насамперш ён славiўся сваёй паляўнiчай заўзятасцю: гэтая страсць проста адымала ў дзецюка розум i пажырала процьму грошай - на сабак, вартаўнiкоў, тхароў i стрэльбы.
Да нявесты - Разалi Русэль - заляцалiся ўсе навакольныя хлопцы, бо i сама па сабе яна была прывабная, i посаг мела добры; але дзяўчына абрала Пацю, можа, таму, што ўпадабала яго болей, чым каго iншага, але, як разважлiвая нармандка, хутчэй за ўсё таму, што ў яго мелася найболей грошай.
Маладыя адкiнулi загародку на ўваходзе ў межы жанiховай фермы - i тут раптоўна з межавых равоў, дзе пахавалiся стралкi, грымнуў залп з сарака стрэльбаў. Неспадзяваная стралянiна дужа развесялiла мужчын, i яны з рогатам пусцiлiся ў скокi, робячы нязграбныя выкрунтасы ў сваiх строях; сам Пацю кiнуў жонку, рынуўся да заўважанага за дрэвам парабка, вырваў у яго з рук стрэльбу i, падбрыкнуўшы, як жарабец, бабахнуў у неба.
Потым вяселле рушыла далей - у яблыневых прысадах з ужо сакаўнымi пладамi, паўз луг, дзе ў высокай траве ляжалi каровы, якiя ўтароплiвалiся ў шумны гурт сваiмi вялiкiмi вачамi, цяжка ўставалi i выцягвалi пысы ўслед вясёлай кампанii.
Наблiжалася застолле, i мужчыны пакрысе сур'ёзнелi. На галовах найбагацейшых красавалiся блiскучыя шаўковыя цылiндры, якiя зусiм не стасавалiся з вясковым краявiдам; iншыя былi ў старасвецкiх лямцавых капелюшах, доўгая поўсць якiх нагадвала кратовую; сама бедных увенчвалi картузы.
Усе жанчыны былi ў накiнутых на плечы шалях, канцы якiх цырымонна падтрымлiвалi рукамi. Пунсовыя, стракатыя, агнiста-яркiя - гэтыя шалi iрдзеннем сваiх фарбаў наводзiлi дзiкi пярэпалах i на чорных курэй на сметнiку, i на качак у стаўку, i на галубоў на стрэхах.
Уся навокал зелянiна, зелень травы i дрэў адразу як бы зблякла побач з такой агнiстаю чырванню, абодва колеры ў такiм непасрэдным сваiм суседстве ажно сляпiлi вочы пад скварам паўдзённага сонца.
У канцы яблыневых прысадаў стаяла, быццам у чаканнi, вялiкая ферма. З адчыненых дзвярэй i вокнаў струменiлася ледзь улоўная пара, густы пах ежы, здавалася, iшоў з усiх шчылiн, з самiх сцен прасторнай будынiны.
Ланцуг гасцей зазмяiўся цераз панадворак. Каля самага дома строй парушаўся, распадаўся, а ў вароты ўсё iшлi ды iшлi запрошаныя на вяселле. Равы абсыпалi дзецi i цiкаўная галота, стралянiна не ўцiхала, стрэлы бухалi з усiх бакоў адначасова, i ў паветры плыў парахавы дым з яго хмельным, як абсент, водарам.
Жанчыны атрэсвалi на парозе спаднiцы ад пылу, развязвалi капелюшовыя стужкi, знiмалi з плячэй шалi, перавешвалi iх цераз руку i заходзiлi ў дом, дзе збаўлялiся ад лiшнiх строяў.
Сталы стаялi ў вялiкай кухнi, дзе магло ўмясцiцца чалавек сто.
За сталы паселi а другой. А восьмай абед усё яшчэ доўжыўся. Мужчыны паскiдалi пiнжакi, парасшпiльвалi каўняры i, распараныя, расчырванелыя, як не ў сябе паглыналi нагатаванае. У вялiкiх шклянках весела зiхацеў жоўты, залацiста-светлы сiдр, у iншых цямнела чырвонае, нiбы кроў, вiно.
Перад кожнай чарговай стравай рабiлася маленькая перадышка - на тост пад чарку гарэлкi, якая падкiдала жару ў цела i дурноты ў галаву.
Час ад часу нехта з гасцей, напханы, як бочка, выходзiў да блiжэйшых дрэў, аблегчваўся i вяртаўся за стол, зноў гатовы i пiць, i есцi.
Фермеркi - пунсовыя, ацяжэлыя, з напятымi, як шары, лiфамi, перацятыя гарсэтамi, разбухлыя i зверху, i знiзу, - доўга не вылазiлi з-за стала: саромелiся. Але варта было адной, не надта баязлiвай, падняцца i выйсцi на панадворак, як следам пацягнулiся ўсе астатнiя. Вярнулiся жанчыны павесялелыя, што не магло не выклiкаць кепiкаў. I пасыпалiся грубыя жарты.
Па застоллi хлынулi непрыстойнасцi, i ўсе - на тэму шлюбнай ночы. Арсенал сялянскага досцiпу гэтым i вычарпаўся. Падзеi iхняга жыцця адвеку суправаджалiся нязменнымi анекдотамi, i хоць ведалi iх усе прысутныя, але i на гэты раз пры згадцы анекдотаў госцi клалiся покатам.
Варта было сiвагаловаму старому пачаць: "Каму ў Мезiдон - калi ласка, у карэту!" - як адразу грымнуў дружны рогат.
У канцы стала чатыры дзецюкi - жанiховы суседзi - вiдаць, згаварылiся пажартаваць з маладых i ўжо прыдумалi нешта цiкавае - нездарма iх так разбiраў смех.
Нарэшце, калi ўзнiкла хвiлiнка зацiшша, адзiн дзяцюк голасна сказаў:
- Сёння будзе месячная ноч, i ўжо калi-калi, а сёння браканьеры свайго не ўпусцяць! Як ты думаеш, Жан? Але сёння табе, вядома, не да месяца будзе.
Жанiх крута абярнуўся на голас.
- Хай толькi паткнуцца сюды тыя браканьеры!
- А што, запраста могуць прыйсцi, - засмяяўся другi дзяцюк. - Сёння ўночы ў цябе будзе другi клопат!
Застолле скаланулася ад рогату - аж падлога задрыжала, аж зазвiнелi шклянкi.
Пры думцы, што нехта можа пакарыстацца вяселлем i пабраканьернiчаць на яго зямлi, Жан прыйшоў у шаленства:
- А вось хай толькi паткнуцца, кажу табе!
Зноў пасыпалiся жартачкi, якiя змусiлi пачырванець нявесту, i без гэтага ўсхваляваную трапятлiвым чаканнем.
Нарэшце бочкi гарэлкi былi асушаны i госцi паразыходзiлiся. Маладыя пайшлi ў спальню, размешчаную, як i ўсе iншыя пакоi, на першым паверсе. Было душнавата, i яны не сталi зачыняць акно, толькi стулiлi аканiцы. На камодзе гарэла невялiкая безгустоўная лямпа - цясцёў падарунак; пасланы ложак быў гатоў прыняць новую пару, якая за ўвесь цырыманiял сельскiх буржуа не абмянялася нiводным пацалункам.
Разалi ўжо зняла капялюшык i сукенку i цяпер у адной нiжняй спаднiцы расшнуроўвала чаравiкi, а Жан дапальваў цыгарэту i краем вока паглядваў на сваю маладую жонку.
Ён цiкаваў за ёю, i яго агнёвыя вочы хутчэй выдавалi пажадлiвасць, чым пяшчоту: ён не гэтак кахаў дзяўчыну, як жадаў яе. I рашуча, рэзкiм рухам мужыка, якi гатовы ўзяцца за работу, Жан сцягнуў з сябе кашулю.
Разалi скiнула чаравiкi i ўзялася за панчохi.
- Марш за полаг, пачакай там, пакуль я лягу, - сказала яна.
Яны ведалiся з маленства i былi на "ты".
Жан для прылiку заўпарцiўся, потым, хiтравата пасмейваючыся, пайшоў i схаваўся за полаг, аднак вытыркнуў галаву. Разалi рассмяялася i пачала засланяць яму вочы, Жан не даваўся - у любоўнай, жыццярадаснай забаве маладых не было i знаку сораму цi няёмкасцi.
Урэшце Жан саступiў; Разалi ўмомант расшмаргнула завязку ў сваёй апошняй спаднiцы - тая слiзганула па клубах, зляцела да ступняў i колам прыпала да падлогi. Разалi не стала падымаць яе, толькi адкiнула нагой убок i ў адной танюткай кашулi кульнулася ў ложак, спружыны якога тут жа азвалiся рыпам пад яе цяжарам.
Каля ложка адразу з'явiўся Жан, таксама ўжо разуты i раздзеты, нахiлiўся да жонкi i стаў шукаць яе вусны, а Разалi хавала твар у падушку, i раптам данёсся далёкi стрэл - ад лесу Рапэ, як падалося Жану.
Ён занепакоена выпрастаўся, з зашчымелым сэрцам падбег да акна i расчынiў аканiцы.
Сядзiба была залiта жоўтым ззяннем поўнi. Толькi пад яблынямi ляжалi густыя плямы ценю. Воддаль залацiста свяцiлася поле спелай пшанiцы.
Жан высунуўся з акна, выцiкоўваючы кожны начны шолах, але тут аголеныя рукi абвiлi яму шыю, i Разалi, адцягваючы мужа назад, прашаптала:
- Ды кiнь ты, што табе да гэтага! Хадзем!..
Ён абярнуўся, абняў яе, скрозь далiкатную тканiну адчуў усё яе трапяткое цела, лёгка падхапiў жонку на рукi i панёс на пасцель.
Але ў той момант, як ён паклаў яе на ложак - той угнуўся ад цяжару, грымнуў другi стрэл, на гэты раз блiжэй.
- ...вашу маць! - вылаяўся ўз'юшаны Жан. - Яны думаюць, што я ўжо i не выйду з-за цябе?.. Ну, пачакайце ж, пачакайце!
Ён лiхаманкава абуўся, сарваў з цвiка стрэльбу, што заўжды вiсела так, каб да яе лёгка было дацягнуцца, i, не зважаючы на роспач жонкi, якая хапала яго за каленi i ўмольвала нiкуды не хадзiць, адштурхнуў яе, рынуўся да акна i выскачыў у двор.
Мiнула гадзiна, потым другая, - Разалi чакала... Пачало свiтаць, а муж усё не вяртаўся. Разалi дарэшты перапалохалася, кiнулася клiкаць людзей, расказала, што раз'ятраны Жан пабег лавiць браканьераў.
Наймiты, вознiкi, парабкi кiнулiся шукаць гаспадара.
Яго знайшлi за дзве мiлi ад фермы, прывязанага вяроўкамi да дрэва, ледзь жывога ад шаленства; стрэльба яго была пераламаная, порткi адзеты навыварат, на грудзях вiселi тры забiтыя зайцы i запiска:
"Як iдзеш на паляванне, дык забудзься пра каханне".
Мiнуў час, i калi Жан прыгадваў сваю шлюбную ноч, то абавязкова дадаваў:
- Пацешылiся з мяне, што i казаць! Яны схапiлi мяне, як трусiка, падлы, i тут жа накiнулi мяшок на галаву. Але хай адно пападуцца мне калi-небудзь, папомняць ужо мяне, папомняць!
Вось як жартуюць на вяселлях у Нармандскiм краi.