Юрась Нераток

Закуцце

Апавяданні

ЗАКУЦЦЕ

ПАГАНСКАЯ ФАНТАЗІЯ

Лічыць сябе хрысціянамі і называць Ражство Хрыстова Калядамі, блытаць Сёмуху з Тройцай, адзначаць Радаўніцу і Дзяды? Саромецца слова “паганства”, што прыйшло з мовы элінаў? Перажагнаўшыся, скакаць праз вогнішча, а пасля шукаць папараць- кветку?У хрысціянскае свята ісці на могілкі з пітвом і закуссю?

..А чаму бі не?

Аўтар

- Ну, чаго тырчыш, як ідал драўляны?! - круглая шыракабёдрая цётка светла-паласатай сумкай сапхнула Кірыла Градоўскага з прыступкі вакзальнага выхаду.

- Я не драўляны. Я - з душы і цела, - машынальна адказаў Градоўскі. І патлумачыў: - Задумаўся...

Кірыл Ігаравіч Градоўскі і сапраўды асэнсоўваў гутарку са старшынёй мясцовага літаратурна-краязнаўчага аб’яднання “Зьнчъ”, з якім развітаўся хвілін сорак таму.

...Нават калі ляцець на верталёце над гэтымі балоцістымі лясамі, яны ўяўляюцца бяскрайнімі. Неабсяжны ярка-зялёны летам і бура-зялёны на белым зімой ландшафт, які за тысячагоддзі адшліфавала ўсёмагутная прырода.

Мяркуюць, што перад апошнім чацвярцічным перыядам тут нястрымна плёскаліся бязмежныя хвалі цёплага мора, назва якога, калі і была, сцерлася ў нябыце. Лёд з поўначы зрушыў узгоркі, горы, пахаваў пад імі акваторыю - і толькі Усявышні ведае, што робіцца пад кавалкамі цвёрдай і ворнай глебы, на якіх праз пэўны час атабарыліся людзі.

Прыехалі сюды неяк геолагі, правяралі, ці не тоіць непраходная багна нафту. Так і з’ехалі ні з чым - сейсмографы сведчылі то аб бяздонных падземных плынях, то аб гіганцкіх пустотах. Урэшце размытую справаздачу завяршылі адмыслова канкрэтнай высновай: “У наш час распрацоўка радовішчаў немагчымая, у бліжэйшыя пяцьдзесят гадоў - немэтазгодная”.

Эх, людзі-людзі! Якія “пяцьдзесят гадоў”?! Вы нават не кватаруеце на гэтай планеце, бо кватарант хоць у нечым роўня гаспадару. Вы - пыл, які задзірысты вецер можа развеяць ва ўсе бакі, маркотны дождж - размыць у гразь, раз’юшаны мароз - ацвердзіць у камень. А потым усё паўторыцца тысячы разоў! Ёй, усёмагутнай Прыродзе, абыякава, існуяце вы ці не. І пазірае яна з халодным спакоем вечнасці на вас, часовых прыблудаў. І можаце вы вытвараць, што толькі ў галаву ўзбрыдзе: высякаць лясы, асушваць балоты, паварочваць рачныя плыні - толькі сабе горш зробіце. Пройдзе некалькі тысячагоддзяў, а не пашчасціць - стагоддзяў, і след ад вас і вашых спраў згіне: дрэва струхлее ў глебу, на якой уздымуцца новыя лясы, жалеза ссыплецца ржой і зноўку спрасуецца ў руду, бетон і шкло здрабнеюць у пясок і збяруцца ў залежы. І вам, што з зямлі чарвякамі выпаўзлі, да яе сваімі атамамі прытуліцца давядзецца. І не заўважаць вашага знікнення, як і не звяртаюць увагі на вашу прысутнасць, ні вечная Зямля, ні звышвечнае Сонца.

І хто ўспомніць тады, што былі вы тут калісьці? Хіба што далёкія нашчадкі невядомай мошкі, якую вы інстынктыўна забілі пстрычкай. Ім наканавана перажыць вас.

...Патанула ў глыбінях стагоддзяў і сама праўда аб з’яўленні тутэйшых людзей. Парастаюць мохам паданні, што ад пакалення да пакалення губляюць дакладнасць і адпаведнасць ісціне з-за недасканаласці чалавечай памяці і спрадвечнай звычкі прыхарошваць і сімвалізаваць з’явы мінулага.

Наведваліся сюды і этнографы, вывучалі мясцовую гаворку, запісвалі легенды і быліны. Было гэта яшчэ ў пазамінулым стагоддзі, і сённяшнія даследчыкі, грунтуючыся на іх дадзеных як на гістарычных дакументах, лічаць: першыя пасяленцы прыйшлі ў гэтыя мясціны паўтара тысячагоддзя таму. Мяркуюць, што належалі яны да рэшткаў некалі ваяўнічага, а пазней практычна вынішчанага ворагамі раўніннага племені корычаў. Зрэшты, бясспрэчна тое, што прозвішча “Корыч” існуе ў наваколлі з тых часін, калі чарговаму цару прыйшла думка ашчаслівіць прозвішчамі ўсіх сваіх падданых.

Прытоеная між балотамі вёсачка мае ўтульную і таямнічую назву - Закуцце. Нават паходжанне назвы ў мясцовых краязнаўцаў выклікае рознагалоссе: патрыятычная версія - куток зацішны, афіцыйная - памяць пра каваля Данілу, які паўтара стагоддзя таму кайданы кляпаў.

Схаванае ад астатняга свету Закуцце з райцэнтрам Дзежынам паўкругам злучана прасёлкавай дарогай праз Рудню, прамысловы пасёлак. Але гэтая грунтавая дарога, пасечаная каранямі векавых дрэў і ўезджаная гусенічнымі трактарамі да глыбокіх каляін, час ад часу робіцца непралазнай - то ад ліўневых дажджоў, то ад зімовых завірух. Таму аўтобуснага маршрута ў Закуцце няма. А з улікам бесперспектыўнасці вёскі і дзіравага, як старое рэшата, раённага бюджэту будаўніцтва дарогі пераносяць з года ў год, з дзесяцігоддзя ў дзесяцігоддзе. Таму калі і выбіраўся хто з закуцян у Дзежын, дык да Рудні даводзілася мясіць гразь дзевяць кіламетраў завілістым і змрочным, як намеры нячысціка, шляхам. Паляўнічыя казалі, што напрасткі можна і праз шэсць кіламетраў дабрацца. Ды неяк адзін з іх не вярнуўся...

А калі хто прыезджы хацеў патрапіць у Закуцце да старой Паўлючыхі, вядомай ва ўсёй вобласці знахаркі, то адзін ісці не адважваўся - лічыў за лепшае наняць мясцовага правадніка. Праваднікі за свае паслугі звычайна бралі гарэлкай, але згаджаліся і на грошы, бо ў Закуцці ў любы час можна было разжыцца самагонам. Выраб народнага напою меў такую трывалую вытворчую базу і даўнія традыцыі, што нават пунктуальныя немцы за тры гады акупацыі не здолелі навесці тут “орднунг”. Так і падпойвалі ўсю вайну закуцяне і паліцаяў, і партызанаў - хто заявіцца.

... Наскочылі неяк у час сухога закону дзежынскія міліцыянеры. Ды на чале з капітанам! Усю вёску ператармасілі - ніводнага апарата не знайшлі. Рызыкнуў капітан сваіх архараўцаў завесці ў лес на тое месца, дзе надоечы абкамаўскія з верталёта дымок угледзелі. Ды праваліўся ў багну, бядак! Ледзь выцягнулі. А паколькі вымак, дрыжыкаў у твані нахапаўся, ды яшчэ нейкія чарвячкі-крывасмокі пад формай цела абляпілі, то ў вёсцы яго і ад прастуды ўратавалі і прадэзінфіцыравалі. Самагонам, зразумела. А як шалёгнуў камандзір, то і падначаленыя ўспомнілі, што не з лычкамі на плячах нарадзіліся. Т ак расперазаліся, што адзін нават табельную зброю згубіў - дручок гумавы. А можа, і спёр хто ў п’янага. Напэўна, так і ёсць: спёрлі. Але хто ж прызнаецца? А вёска чужынцам лішняга не скажа.

Ішоў час, мяняліся князі, каралі, цары, генсекі, прэзідэнты, аб’яўляючы Закуццю сваю ўладу над ім. А Закуцце не мянялася. Ну не так, каб ужо зусім. Раз’язджаліся па гарадах і менш глухіх вёсках дзеці, а потым прывозілі на канікулы ўнукаў. Адукаваныя, трэба сказаць, і прывозіць стараліся як мага радзей: балотнае паветра не шкодзіла толькі карэнным жыхарам. А ва ўнуках закуцянская кроў часцей за ўсё была перамяшана з іншаю крывёю, таму яны не заўсёды мелі імунітэт. Быў у вёсцы і свой бізнесмен: Галька, Фядотава дачка, прыватная прадпрымальніца, прывозіла ўсякага-усялякага ад дзежынскіх аптавікоў - іголкі, тканіны, крупы, цукар... А потым калупалася, як усе, на агародзе, хадзіла ў журавіны і гандлявала патроху. І не тое, каб дзеля прыбытку вялікага, а па традыцыі - дзед некалі лабаз у Рудні меў. Былі ў Галькі і цукеркі, і кансервы, і жуйкі, і казённае віно, і цыгарэты. Старыя збольшага самі тытунь вырошчвалі і ў самакруткі круцілі. А мужчыны сярэдняга ўзросту, якія па свеце пабадзяліся, ды так нідзе і не прыжыліся, а да таго ж паспіваліся, - тыя аддавалі перавагу смярдзючай “прыміне”. Жыў у Закуцці і брыгадзір Саша. Адгрукаў сабе цагляны дом - цэглу давялося з Рудні на трактары цягнуць, сцежкі на падворку асфальтам закатаў. Жонку з Дзежына ўзяў. Жонка, аднак, доўга не вытрымала, збегла з дачкой. А Саша мужчынскі гонар не страціў - услед не рвануўся. І з жаночым полам пытанне вырашыў: заляцаўся да Галькі, мужык якой пятнаццаць гадоў па новабудоўлях валэндаўся. А было, што і яна Сашу наведае - быццам бы па справе нейкай. Загамоняцца і начуюць разам.

У гэтую вёсачку і дабіраўся сталічны карэспандэнт Кірыл Градоўскі - “залатое пяро” газеты “Сенсацыя і будзённасць”. Суправаджаў яго рудзенскі беспрацоўны валацуга Мішка, які прапанаваў свае паслугі непасрэдна на аўтавакзале і авансам адразу ж раскруціў карэспандэнта на пляшку піва. Ішоў Градоўскі па заснежанай дарозе, стараючыся трапляць у касалапыя і пятлістыя сляды Мішкі, закрываўся каўняром дублёнкі ад пранізлівага сіверу.

Праваднік стрэльнуў ужо трэцюю цыгарэту, пагардліва адарваў зубамі і адплюнуў фільтр. Цяпер ён пыхкаў і з непрытоенай фанабэрыстасцю расказваў Кірылу, як абламалі дзежынскую мянтуру закуцянскія самагоншчыкі.

- І што цікава, гоняць усе, а прадае толькі цётка Соня. Часам на казе крывой не падруліш - і грошай тваіх не трэба... А Паўлючыха твая - вядзьмарка, вось табе святы крыж! Каб я на гэтым месцы стаў!

Мішка перахрысціўся, як чэсць аддаў, і павярнуўся да карэспандэнта, правяраючы рэакцыю на свае словы.

- Бывае, нарасказваеш усялякай трасцы, то пакуль дабяруцца

- са страху вылечваюцца. А сам чаго ідзеш? - на выгляд здаровы, здаецца. Ці пашукаць каго па фотакартцы хочаш? Толькі не спрабуй круціць ці брахаць перад гэтай каргой - ні з чым вернешся, хоць і слабая яна ўжо. А дабярэшся назад ці не - невядома. Гэта як яна сама захоча.

- Карэспандэнт я. Газета “Сенсацыя і будзённасць”. Можа, чуў?

- Газет не чытаем, - з годнасцю адказаў Мішка. І паблажліва растлумачыў: - На лухту грошы марнаваць... Вы там у сябе атрымаеце па пяць вышэйшых адукацый і прыдумляеце, чым заняцца і як людзям галаву тлуміць. А людзям трэба толькі тое, што заўсёды патрэбным было і будзе: апрануцца цёпла, пад’есці смачна, выпіць, цыгарку высмаліць, ну і з бабамі... Згодзен?

Мішка зноў павярнуўся.

- Тытунь увогуле ў Еўропе пазней за друкаванае слова з’явіўся,

- спакойна ўдакладніў Кірыл.

- У Еўропе, у ж.е, - выказаў веданне асноў паэзіі Мішка. - Тут табе не Еўропа. Мы самі па сабе. Дай яшчэ цыгарэтку, нейкія слабыя яны ў цябе, цывільныя...

Карэспандэнт працягнуў пачак.

- Далёка яшчэ?

- Дойдзем! - упэўнена адказаў Мішка і хрыплавата рагатнуў: - Са мной не прападзеш... Але гора цяпнеш!

З лесу выйшлі прыцемкамі. Канец вёскі быў ужо відзён, але Паўлючыха жыла ў другім канцы. Пакуль праходзілі па вёсцы, Мішка- праваднік несупынна здароўкаўся з мясцовымі, да некаторых лез абдымацца. Ён і сам нарадзіўся ў Закуцці, пасля арміі пераехаў у Рудню і ўладкаваўся на металабазу. Звольніўся за п’янку - і пачаў бічаваць, дзе лілося, і бамжаваць, адкуль не гналі. А правадніцтва лічыў сваёй работай. Ведаў, што з гэтага не разбагацееш, але жыць будзеш: калі-нікалі і пад’ясі, і вып’еш, і тыіуню нюхнеш.

У хату і нават на падворак Мішка заходзіць не рызыкнуў. Відаць, баяўся па старой звычцы. Т аму і гаварыў паўшэптам:

- Я яшчэ ў кароткіх штоніках бегаў, а яна ўжо старой была. Так можа зірнуць, што ляснешся на месцы! І не глядзіць, а ўсё ведае: што зрабіў і што надумаў. П’яніц страшэнна не любіць! Сакалішын мужык неяк каля яе плота замерз. Вось тут прама, - Мішка тыцнуў пальцам. - Прыкавала, далей не пусціла! І свайго мужыка, Паўлюка, атруціла, кажуць. Запіваў ён пасля фронту. А нап’ецца - сядзіць і сам сабе плача. Рахманы быў... Толькі адзіны разок на яе нешта гыркнуў. Каб баба месца сваё ведала, ці што. Вось яна яго і атруціла. Праз чортавы вароты не ідзі - не пашанцуе.

Падгнілыя дэшкі франтона цяжарам замеценай снегам чарацяной страхі ўжо зламалі праржавелыя цвікі - і аконны праём гарышча перакасіўся да зігзагападобнага паралелаграма.

Градоўскі адкалупнуў заледзянелую анучу, што была накінута на шэры кол веснічак і шулку, і накіраваўся па хрусткім некранутым снезе да нізенькіх дзвярэй. На ўсялякі выпадак далікатна пастукаўся і ўвайшоў у цёмныя халодныя сенцы. З сумежнага з сенцамі хлява пачулася ўстрывожанае кудахтанне. Сослепу Кірыл наскочыў на вядро, якое з бразгатам перакацілася па нахіленай падлозе ў куток.

Сцягнуў пальчатку і пашнарыў па дзвярах, шукаючы клямку. Знайшоў, зноўку пастукаўся, пераступіў цераз высокі, ледзь не па калена, парог і, прыгнуўшыся, увайшоў.

У хаце было ціха і выстуджана. Толькі выразнае гадзіннікавае “цік-так” парушала цішыню. У змроку бялелі вокны ды аднекуль з кутка паблісквалі зялёныя кашэчыя вочы. Кірыл ужо намерыўся гучна і паважліва вымавіць: “Добрага здароўя, Марфа Цімафееўна!”, як з цемры пачуўся скрыпучы ўладарны голас:

- Святло запалі, унучак. Выключальнік побач з дзвярыма.

Запалілася адзіная, уся ў кропачках ад мух, лямпачка. Шэрая з

рудымі падпалінамі кошка шмыганула ў падпечак. Між вокнамі на ўзроўні вачэй адмерваў час маятнік з мядзведзямі Шышкіна на цыферблаце.

Паўлючыха ляжала на жалезным ложку за шторкаю, што была працягнута на вяровачцы ад печы да сцяны.

- Добрага здароўя, Марфа Цімафееўна! Прабачце, кошачку вашу спалохаў.

- Чакала цябе, ўнучак. Знак мне быў. Толькі ў чортавы вароты пайшоў дарэмна - расход цябе чакае. Не кошка яна - дамавічка. У кошку ператвараецца, калі з-пад печы вылазіць... - Старая зайшлася кашлем. - Вазьмі зэдлік.

Кашаль прачысціў Цімафееўне бронхі, і яна загаварыла дзявочым фальцэтам:

- Распранайся, кажушок на лаўку пакладзі. Шчыкатуркай не запэцкай, адсунь ад сцяны. Захварэла я, памру неўзабаве. Ашавурка таго, які цябе прывёў, не слухай. Не труціла я мужыка свайго, Паўлюк сам па дурноце выпіў мухаморнага настою. Піць яму хацелася з пахмелля...

- Вы не маглі чуць.

- А я і не чула. У галаве тваёй размова ваша засталася, - патлумачыла Паўлючыха. - Ведаю, адкуль і навошта з’явіўся, толькі імя сваё скажы.

- Кірылам мяне завуць...

- А бацьку як?

- Ігарам.

- Ягорам, значыцца. А дзеда?

- Сяргеем.

- А прадзеда?

- Дзянісам.

- А яго бацьку?

- Парфёнам.

- А далей, унучак? Забыў? Ці не ведаў ніколі?

Кірыл сумеўся і не адказаў, бо і прапрадзеда ведаў толькі па прадзеду.

- Вы прастудзіліся. Доктара, можа, выклікаць?

- Не прапануй, унучак, таго, што зрабіць не здолееш. Зараз і да Рудні дабрацца немагчыма - лешакі ўсе сцежкі зблыталі. А і там толькі фельчар - пусты, як гэтая во труба, чалавек. - Старая ўзняла над галавой кулачок і пастукала ім па аблупленай храміраванай спінцы ложка.

- Дык, можа, што з вашых зёлак падаць?

- Не кажы, унучак, таго, у чым не разбіраешся. Няма лекаў ад смерці - прыйшла, то прыйшла. Палі печ. Гатуй сабе вячэру, макароны ў гаршку на прыпечку знойдзеш... На распалку дровы ў печы ляжаць, газеты - на запечку. З-за хлява яшчэ прынясі. А сам потым на печы ляжаш, знойдзеш рыззё якое - і падаслаць, і накрыцца... Бародаўка ў цябе на правай руцэ між пальцамі, дык ты, калі яблыня-асінаўка выспее, разрэж яблык напалам. Адной палавінкай трэба пацерці тое месца і закапаць у зямлю, а другую - з’есці. Як месяц-маладзік узыдзе, так твая бародаўка і сыдзе.

- А замова якая?

- Ніякай замовы, - трохі раздражнёна сказала старая. - Ідзі па

дровы.

Кірыл выйшаў з хаты. Пачакаў, пакуль вочы звыкнуцца з цемрай. Даклыпаў да хлява, набраў, страсаючы снег, бярэмя дроў. Калі вяртаўся да ганка, зірнуў на веснічкі. “Чортавы вароты” - электрычны слуп з падпоркаю - змрочна чарнелі на фоне попельна- шызага неба. Мішка, зразумела, даўно хвастом накрыўся. Напэўна, пацёгся да якога-небудзь сябрука, каб разам самагонны разгул наладзіць.

У хаце Кірыл разгледзеў партрэт, на які адразу не звярнуў пільнай увагі: маладая пара ў рамцы пад шклом. Галаву Марфы ўпрыгожваў вянок з васількоў, які партрэтыст не паленаваўся адрэтушаваць да натуральнага колеру. Доўгая светлая каса, перакінутая цераз плячо, прабегла між грудзей і, як вуж на сонейку, прыгрэлася на каленях. Мужчына быў шыракаплечы і вусаты, у ваеннай форме з ромбікамі ў пятліцах.

- Мы з Паўлюком вяселле згулялі на Пакроў... - даляцеў з-за шторы надтрэснуты ціхі голас. - Галодны быў год: гуменнікі ўсё жыта згнаілі - угнявіліся на тых, хто без патрэбы каля жыта сноўдаўся.

Куточак, у якім звычайна ў такіх хатках вісіць ікона з угоднікам-цудатворцам або Божай Маці, быў завешаны ручнікамі з вышытымі пеўнікамі, якія, здавалася, упрыгожвалі густое павучынае гняздоўе.

- Не чапай павучка, ён цяпло ў хаце беражэ і ад холаду абараняе... Лепш гірку на ходзіках падцягні.

Гірка і сапраўды выцягнула амаль увесь ланцужок.

У печы патрэсквала і гуло, водбліскі полымя мудрагелістымі ценямі капрызна мігцелі на супрацьлеглай сцяне.

Паўлючыха ўперамежку з не зусім зразумелымі фразамі і працяглымі ўздыхамі апавядала Кірылу пра яго мінулае і сённяшняе жыццё. А будучае прадказваць адмовілася:

- Не трэба, унучак, пра тое ведаць. Калі не ведаеш, што цябе чакае - шмат што можа адбыцца. А калі ведаеш - то навошта яно? Тады і жыць няма патрэбы... Адно магу сказаць: блізкі чалавек табе здрадзіць, выпрабаванне цяжкае цябе чакае, але ты перажывеш яго, адолееш...

Кірыл ужо асвоіўся ў пацяплелай хатцы, сцягнуў швэдар, паеў “забеленага супчыку з макаронамі”.

- Суседка Сакаліха малака літроўку прынесла. Я кароўку яе лячыла, дык баіцца, каб не сурочыла, - малаком частуе.

Інтэрв’ю не атрымлівалася. Голас старой то слабеў, то зусім заціхаў, то зноў мацнеў. Дыктафон дамотваў другую (апошнюю) касету, а ішла пакуль “бытавуха”, якую экзатычна і часам пацешна слухаць, але немагчыма падаць на паласу. Зрэшты, карэспандэнт Градоўскі быў здольны і не з такіх венікаў зрабіць ікебану. Тым больш дадумваць можна было ўсё, што душа дазволіць: у гэтай кінутай Богам і ўладамі вёсачцы любая газета была толькі паперай, якую немаведама чаго запэцкалі друкарскай фарбай. Нават у Дзежыне любы матэрыял аб Закуцці, куточку, што быў ахутаны флёрам таямнічасці, будуць лічыць праўдай. А іранічная сталіца, што ні пішы, праглыне, як займальную брахню.

Градоўскі кіпяціў у “цугунку’ гарбату з траў, калі Цімафееўна запатрабавала ўвагі да сябе:

- І не затым ты сюды ехаў, каб трызненне маё слухаць. А колькі табе трэба - даць не магу, болей атрымліваецца. І машынка твая ўжо не працуе. Таму слухай, а што не захавае памяць твая, тое і не варта, каб помніць...

“Бач ты, і дыктафон заўважыла...”

- Не трэба думаць пра гэта... З мітусні ўзнік, у мітусню вернешся. А са мною чалавекам пабудзь. Смалі сваю папяросу, калі ўжо карціць. Мне дым тытунёвы не шкодзіць. Дым - агню след, каваля Жыжаля работа.

Раптам думкі Паўлючыхі зноў некуды адхіліліся, і пайшоў аповед пра нейкую прапрамаці:

- За нішто яе знішчылі... Усёй вёсцы дапамагала, нават птушак лясных умела слухаць. Я дык толькі свойскую жывёліну - парася, кароўку, сабачку... І зняславілі перад смерцю. Нельга, кажуць, каб вера ваша была - цяпер іншая вера. А як жа “іншая”, калі “вера”?! Як можна не верыць у тое, што існуе? Вы ўжо каторы раз і цэрквы перабудоўваеце, і абразы перавешваеце, а сонейка як грэла, так і грэць будзе, месік як свяціў, так і свяціць будзе, вятрыска як дзьмуў - то і да скону вякоў, агонь як гарэў, так і будзе - то там, то тут.

Нечакана старая захрыпела.

Кірыл кінуўся да яе, але Марфа Цімафееўна адмоўна варухнула

рукой:

- Сядзі. Нервеннае гэта ў мяне, супакоюся зараз.

І працягвала цішэй і спакайней:

- Ты, Кірыла Ягоравіч, зранку ў каморку зазірні, там за куфэркам на паліцы кніжка прыхавана. Усё ў ёй, што трэба, і знойдзеш. Потым сабе яе забяры, глядзі толькі, каб не бадзялася абы- дзе. А раптам самому непатрэбная стане, захоўвай, пакуль не перадасі таму, каму спатрэбіцца. А калі нікому не спатрэбіцца - аддасі таму, хто перад сконам да цябе з’явіцца. І не глядзі: стары- малады, дурны-разумны, свой-чужы, хворы-здаровы. Гэтай кнізе больш гадоў, чым роду чалавечаму. Т олькі літарамі напісалі яе пазней. І перажыве яна род чалавечы.

Т ам, у каморцы, і яечкі асеннія ляжаць, і мука, і здор, і мяса салёнае - на трызну па мне. Курэй рэжце - дзеля таго яны і жывуць. Чубатку не рэжце - няхай Сакаліха сабе возьме, усё роўна ў яе неслася. Толькі самагонкі няма. Дык выцягні з-пад куфэрка манетку - сабе пакінеш. Пойдзеш да Соні і купіш самагонкі - грошай тваіх хопіць. І казённага віна ў Галькі купі - маладыя любяць. Манетка па цяперашнім часе дарагая - і матацыкал набыць можна.

Паўлючыха прыціхла і застагнала.

- Што, бабуля? Чым дапамагчы? Што зрабіць?

Старая павольна прыўзняла левае павека, затым - правае.

- Марна ўсё, Кірылка. Смертухна мая, Нава, побач з ложкам стаіць, Лядашчык прывёў. Здаецца, пра дзяцей маіх спытаць хочаш? Ёсцека, як не быць, калі бабай урадзілася! Дачка на хімзаводзе на Берасцейшчыне, у капераціве жыве. Бачу, што пагуляць хацеў бы, выпіць, можа. Але няма ў мяне, не трымала ніколі

- толькі галаву Пераплут туманіць. Ты пасядзі ўжо са мной, каб не адной паміраць. Чаю папіў - лезь на печ. І не палохайся, калі нежывую мяне раніцай убачыш - жуда пасля скону майго настане. І няма ў тым маёй віны - злуюцца багі, калі ім веры няма.

- Бабуля, можа, я лепш у каморцы кнігу пашукаю? Пачытаў бы.

- Рабі, што кажу. Памру - пачытаеш. А цяпер не зможаш ты, не адолееш. Уключы радзіва, паслухай. Мне не перашкодзіць: балбоча - і хай сабе. А я за цябе слоўца скажу. Гірку на гадзінніку падцягні.

- Падцягнуў ужо .

- Вазьмі качаргу. Вугелле ў печцы параскідай.

Градоўскаму і насамрэч карцела збегчы з пахілай панурай хаты, прайсціся па вёсцы, пагутарыць з кім яшчэ. У прынцыпе ўсё, што тут можна было вывудзіць, - вывудзіў, а самае галоўнае - ён, здаецца, пранікнуў унутр, “адчуў атмасферу’. Загаловак кшталту “Апошняя споведзь вядзьмаркі” даваў раздольнае поле для фантазіі і дарыў надзею на вялікую колькасць чытачоў, якія на яго клюнуць. Нядрэнна было б ухапіць тое-оёе са знешніх дэталяў. Але была палова дзесятай: пазнавата для праменадаў, ранавата для сну. Да таго ж карэспандэнт не адважваўся не выканаць жаданне знахаркі. Тым больш на вуліцы сыпаў ліпкі снег.

Чамусьці адразу паверылася, што старая і сапраўды памрэ да таго, як ён выберацца з Закуцця.

Кірыл уключыў радыё. Бадзёры голас паведаміў пра паспяховую падрыхтоўку да вясенняй паводкі, пра запраграмаваны ўздым у прамысловасці і будаўніцтве. Калі пайшла статыстычная страляніна, якая не давала дакладнага ўяўлення пра працэс, а была разлічана на магію вялікай колькасці нулёў, у мэтах захавання “нервеннай” сістэмы “радзіва” давялося выключыць.

Градоўскі ўдакладніў час на ходзіках - падвёў вялікую стрэлку на мядзведзіцу. Выкурыў яшчэ адну “папяросу’, раскідаў качаргой “вугелле” ў печцы, перакрыў комін і пачаў уладкоўвацца на ноч.

Паўлючыха вяла аповеды пра сваё жыццё: то трывожна- пакутнае, то кіпуча-бадзёрае. Яе памяць лёгка, як кніжкі з паліцы, выцягвала падзеі ўласнага дзяцінства, учарашняга дня і ніколі не чытанай ёю далёкай гісторыі сваіх продкаў і сваёй зямлі. Паміж справай Кірыл даведаўся, што ў маладосці была Марфа Цімафееўна нейкі час у камбедзе, у вайну ў рудзенскай нямецкай камендатуры працавала прыбіральшчыцай, а на калгасныя палі хадзіла “хіба толькі ношку сена скрасці”. Бацька Паўлюка быў белагвардзейцам, а дачка - не ў яе пайшла, а невядома ў каго, і да грошай задужа ласая.

А часам замаўкала надоўга ці кашлем заходзілася.

Дамавічка зноў пераўтварылася ў кошку і ўладкавалася на запечку.

На печы было цёпла, мулкавата, выпрастацца немагчыма, але надзіва ўтульна. Выразна і нават з нейкім прызвонам чулася ціканне гадзінніка.

Знахарка цяпер ужо мармытала ці то замовы, ці то малітвы: “.Астудзі ліха пякучае, прыпыні хваробы лютыя, утаймуй смутак і маркоту раба твайго. Крыніца вечная, гаючая, дубы грозныя,

магутныя Адкінь думкі злосныя, не займі чыны зайздросныя.

Дазволь на лугах тваіх райскіх апынуцца, Святавідзе. Венікам палыновым змяці, вятрыскам пругкім здзьмухні чорнае, а сэрца і душу беражы, не крыўдзі. Ухваляем цябе, Сварожа, пачынальнік родаў чалавечых і ўсяго жывога і нежывога. Не ўпадзі, як спатыкнешся, падыміся, як упадзеш.”

Кірыл і не спадзяваўся, што засне так хутка.

Здалося: ці паклікала, ці ўжо ўстала з ложка Цімафееўна. Расплюшчыў вочы: спіць вяшчунка старая, толькі мармыча невыразнае нешта. А праз хвіліну ўжо каля печы стаіць, за нагу тузае:

- Прачынайся, Кірыла Ягоравіч. Пойдзем, царства нялюдскае табе пакажу.

Угледзеўся Градоўскі, а перад ім - Марфа. Ды не тая, што ў жалезным ложку душу аддавала, а маладая, як на партрэце. Нават з вяночкам васільковым.

- Ізноў ты памыліўся, галубок, - серабрыста засмяялася маладзіца. - Не Марфа я цяпер, а Мара. Уладару над сном тваім. Пойдзем на сабор божы. Сама туды іду і цябе з сабою павесці жадаю.

Кірыл споўз з печкі, чамусьці не абуўся, нават шкарпэткі шукаць паленаваўся - і падаўся за Марай. Кошка-дамавічка за імі ўвязалася.

А снегу на вуліцы як і не было. Прайшлі агарод. Босыя ступні Мары лёгенька слядок за слядком адбіваліся ў баразне ячменнага поля, каса свавольна перакідвалася то ўлева, то ўправа. А Кірыл часам і спатыкаўся, каласкі прымінаў.

- Не віхляй, саколік. Жыцень за нагу ўхопіць.

Заварушыліся ячменныя асцюкі, высунуўся маленькі дзядок, засмяяўся ўголас, крутнуў жаўтлявай барадой і зноў схаваўся- затаіўся.

Празрысты бярозавы гай прыветна ўзмахнуў трапяткім лісцем, як птушыная чарада крыллем, і раптоўна прыціх, быццам бы зразумеў, што не шукае месца для кахання гэтая маладая пара.

За балотцам, якое яны абагнулі, іх сустрэў гонкі сасновы бор, што абрываўся лукавінай блакітнай рэчкі. За рэчкай рассцілаўся духмяны поплаў.

За глыбокім ровам перад самым тынам сядзелі дзядкі сівенькія

- хто гуслі перабіраў, а хто драмаў сабе. І лілася песня несціханая пра брусы цясовыя, слупы маляваныя, катлы адліваныя, агні ясненькія і дымы сіненькія.

Узышла Мара на бераг - і сцішыліся гусляры, той-сёй усхапіўся нават. А Кірыл ужо збіў аб дубовае карэнне мезенец на правай назе і цяпер клыпаў. Аднак пачакалі, пакуль і ён пройдзе, не прыселі.

Абступіла нечысць усякая: лешакі вохкалі-рагаталі, касматымі рукамі, бы яловымі лапамі, махалі, русалкі пышнагрудыя круціліся- выгіналіся, спакусліва ў вочы зазіралі. Ды не спалохалі страхалюдныя лешакі Кірыла, не сустрэў ён спагады ў прагавіта-сцюдзёных вачах русалчыных. Адмахнуўся-адпіхнуўся - далей ішоў.

Агеньчык засвяціўся. Ці вогнішча нават. Чарцяняты, якіх два асілкі ў белых вопратках паганялі, трэскі ды вецце ў вогнішча падкідвалі і падварушвалі.

Крыж шасціканцовы ўзнік перад Кірылам. Сякерай часаны і ад таго магутны, што вострая сякера моц дрэва не кранула, зберагла. Перажагналася Мара, пакланілася, і Кірыл - за ёй.

Паўкругам вакол вогнішча сядзелі ідалы - тварэнне рук чалавечых. Сонцатвары Хорс, жмурачыся, усміхаўся бацьку свайму, сівабародаму Дажбогу, а Каляда, сінявокая русакосая прыгажуня, прыціскалася да Ярылы, дужага сарамлівага хлопца. Заклапочаная Ява-жыццё сядзела з аднаго краю, а суровая счарнелая Нава-смерць - з другога.

- А грамабой-Пярун дзе, Мара?

- Не яго час, спіць ён. Зіма.

- А ці з’явіцца Род?

- Не ўбачыць ніколі Сварога ні людзям, ні багам. Не спасцігнуць нам яго аблічча, не зразумець намераў. Учынкі нашы і думкі, нараджэнне і смерць у іх непарыўнасці - гэта Род. Мы згінем, і багі нашы знікнуць, а ў Рода іншыя справы будуць. Новыя людзі свет заселяць - і яны Рода сваім Усявышнім прызнаюць. Хіба што імя яму зменяць - ды яно заўсёды несапраўднае, бо да яго і жывёла любая, і расліна, і пясчынка, і кропля расы, і прамень сонечны звярнуцца могуць.

- Я быў на гэтым астраўку, Мара. Тут цяпер царква стаіць.

- Царква - будынак. Яна ў пыл рассыплецца, а мы тут будзем.

- Мы. І я?

- І ты, Кірыл, раз я цябе да неўміручых прывяла.

- Чым я заслужыў, Мара?

- Не трэба заслугі твае. А калі паверыў, то тут табе і быць.

- Ідалам драўляным?

- Якія ж яны драўляныя? - залілася смехам Мара.

І насамрэч багі быццам ажылі. Ярыла нарэшце адазваўся на заляцанні Каляды, Лада-гарэза каля іх круціцца пачала. Грозны чорнабароды Жыжаль, не баючыся, што апячэцца, выхапіў з вогнішча галавешку і ваяўніча памахваў ёю. Сімаргал падышоў да Мары і з лёгкім паклонам падаў ахапак палявых кветак. А Тур, страшыдла з галавой бычынай, аб нечым спрачаўся з доўгавалосым волатам Вялесам.

- Не для таго я прывяла цябе сюды, каб здзівіць. Вачам тваім многа чаго бачыць даводзілася. Маўчы-маўчы, лепш разумнаму слову памерці, чым недарэчнаму нарадзіцца! Падыдзі да Дажбога, кніга ў яго на каленях ляжыць, ён табе ўсё растлумачыць. А я цябе пакіну, не адзін ты ў мяне. І хай даруюць мне браты і сёстры, што ад спраў сваіх адлучылася.

Градоўскі падышоў да Дажбога і ўпаў ніцма галавой у траву.

- Устань, малойча. Сядай побач. Хорс, сыне, табе ўжо час Сонца на ўзыход везці.

Дажбог закарузлым пальцам паказаў на радок у кнізе. Невядомая сіла пераклала старажытнаславянскую вязь на зразумелую для карэспандэнта “Сенсацыі і будзённасці” мову: “У той дзень, калі сыдзе з гэтага свету апошні язычнік, пагасне зніч, агонь вечны, і ўзбунтуюцца малыя багі і Чорны бог з усім воінствам - і жахі кашмарныя затопяць грэшнае племя людскае”.

Дажбог загарнуў кнігу. Заззяў шасціканцовы залаты крыж, уціснуты у вокладку.

- Як мне адсюль выйсці, Дажбожа? - спытаў Кірыл.

- Куды, чалавеча? Ці ведама табе, ідзеш куды? А калі ты пра тое месца, у якім быў, то пра гэта Мара паклапацілася.

Градоўскі прачнуўся ад таго, што зацёк карак. Зашмальцаваная падушка, з якой тырчала пер’е, некуды спаўзла, і ён даўно падварочваў пад галаву крысо кажуха, у якім франціў, напэўна, яшчэ Паўлюк.

Кірыл страсянуў галавой і зірнуў уніз. Бабуля, здаецца, была яшчэ жывая. Цяжкае яе дыханне, з якім ледзь спраўляліся немачныя бронхі, даносілася з паўзмрочнага кутка. Зімовая раніца, распачатая Хорсам, яшчэ не дала святла ў вокны, залепленыя снегам, але ўпэўнена выцягвала рэшткі цяпла, не звяртаючы ўвагі на павучка- абаронцу.

Мезенец на правай назе тупа ныў. “Відаць, са сценкай не разышоўся”.

Ад шоргання Кірыла прачнулася і Цімафееўна.

- Золак, унучак. Нядоўга мне засталося, сёння ўжо далёка ад вас усіх буду. Цёмна пакуль - святло запалі. Ты прабач, што спалася табе цяжка. Павінная я была.

Градоўскі, хоць і спрасонку пакуль быў, імгненна супаставіў апошнія словы старой з убачаным сном і па-карэспандэнцку паспрабаваў удакладніць:

- Дык гэта вы мяне ноччу да багоў вадзілі?

Не пажадала адказваць на пустое пытанне Мара, адмаўчалася. Берагла апошнія сілы на больш істотнае.

- Не сказала табе ўчора. Там пад куфэркам яшчэ пярсцёнак схаваны. Пакладзі мне яго ў труну, не бяры сабе. Табе ён карысці не прынясе, а мне спатрэбіцца - абярог мой. І хату ад пажару два разы ратаваў, і ад галоднай смерці неаднойчы збавіў, і самой да сівых валасоў дажыць даў. Не бяры, і так табе нялёгка будзе, а возьмеш пярсцёнак - смерць немінучая. На пакоце няма нічога, хіба што мышаня якое ўловіш.

Марфа Цімафееўна ціхенька засмяялася.

- І спарахнела ўсё - шчыкатурка сыплецца, правалішся. Трызну па мне ў хаце зрабіце - зімна на вуліцы. А Карна назіраць будзе, як успамінаеце мяне, як смуткуеце. Завіруха заўтра ўвечары пачнецца і два дні і дзве ночы выць будзе. Таму, як ехаць хочаш, то сёння едзь. А як застанешся на хаўтуры, на трызне не пі многа, беражыся: Пераплут да Зюзі давядзе, а Зюзя - да Карачуна. Кошку- дамавічку да сябе вазьмі - утульна ў тваёй хаце будзе. - Уладарны тон знахаркі змяніўся на жаласны, ледзь не на плач. - Няма вёскі, няма вёскі - адны недавяркі і ашавуркі! Што ведаю - няма каму перадаць, ды й сілы не засталося.

Кірыл злез з печы, абуў боты, нацягнуў швэдар і чакаў, пакуль старая дазволіць выйсці хоць бы снегам твар працерці. Здаецца, яго нецярпенне перадалося і Цімафееўне. Голас яе зноў пасуровеў:

- Ну, бывай здаровы. Ідзі ў селішча. Рабі тое, што ўчора казала.

Кірыл накінуў на плечы дублёнку і падаўся да дзвярэй.

- Не, унучак, пачакай. Яшчэ аб адным забыла папярэдзіць: як думкі млосныя мучыць будуць і Закуцце пры гэтым успамінацца, прыязджай на Дзяды да мяне - сыдзе ўсё, як лёд з рэчкі. А цяпер запалі ў печы. Жыць сцюдзёна было - можа, хоць памерці ў цяпле паспею.

І заспявала тоненькім галаском:

- Пройдуць халады, чакай лебяды.

Кірыл бразнуў клямкай, а калі вярнуўся, каб падпаліць у печы, Марфа Цімафееўна ўжо знерухомела.

Суседкі, бабка Сакаліха і Соня, як толькі ўвайшлі, адразу дзяжурна загаласілі, хоць па дарозе з імпэтам запэўнівалі Кірыла, што Марфа, “здаецца, і не пакрыўдзіла нікога, але вядзьмаркай была, і грошай у яе, напэўна, шмат схавана”.

Як сказаў ім Градоўскі, што абяцаў дапамагчы Марфе трызну справіць, здзівіліся адразу, а пасля махнулі рукой на дурня гарадскога

- хай сабе так, можа, там у іх грошы з неба сыплюцца - і адаслалі да Галькі са спісам, у якім было ўсё пазначана: колькасць, вага, цэны.

Па дарозе Кірыл напаткаў учарашняга правадніка Мішку Корыча з сябруком, аднарукім Віцькам Шуляком па мянушцы “Душман” - па вёсцы боўталіся. Абодва на такім падпітку - пусці- павалюся! Даведаўшыся, што памерла Паўлючыха, не засмуціліся, а ўзрадаваліся перспектыве прадоўжыць разгул.

Зайшоў да Сашкі-брыгадзіра. Той усё ўспрыняў годна, як і належыць прадстаўніку ўлады: тут жа знайшоў людзей дол выкапаць. Потым пазваніў у Дзежынскі сабес, каб заказалі труну назаўтра, і дамовіўся, што сам на кані падскочыць па яе ў Рудню. А восб з хімзаводам, дзе дачка Марфы працавала, звязацца так і не змог.

.Кірыл намерваўся пашнарыць у каморцы, ды ўсё абёмныя кабеты ўваход перагароджвалі: цягалі прадукты, пералічвалі. А як на вочы трапляўся - ураз і яму справу знаходзілі: то па ваду пашлюць, то па дровы, то за мясарубку пасадзяць. Курэй секчы адмовіўся - абсмяялі, але адчапіліся. Сакаліха чубатку да сябе занесла, хоць і бурчэла нешта пад нос. Так і швэндаўся Кірыл Ігаравіч Градоўскі туды-сюды. Толькі калі выходзіў, Паўлюкоў кажушок надзяваў, свой бярог. Цеснаваты кажушок, праўда.

Сакаліха прынесла з дому двухлітровік смятаны, Галька ў парадку “дабрачыннасці і спонсарства” - пяць кілаграмаў грэчкі і пяць пачкаў кісялю, Соня прэзентавала два трохлітровікі самагону, а за астатняе давялося плаціць.

Градоўскі не паспяваў разлічвацца: і камандзіровачныя, і асабістыя, і “падскурныя” літаральна на вачах знікалі. Толькі на дарогу і пакінуў.

Нарэшце, калі, стомлены, сядзеў на “зэдліку’ каля акенца і стрэсваў попел з апошняй “цывільнай” цыгарэты ў пусты пачак, Соня прынесла кнігу: “Мы даўно не чытаем, а табе, можа, і спатрэбіцца. Хоць, Паўлючышыну дачку трэба было б спытаць: кніга старадаўняя - вялікіх грошай каштуе, дурню бачна. Ды ці была яна, ці не?”

Градоўскі ручніком з вышытымі пеўнікамі сцёр пыл і разгарнуў, дзе атрымалася. Малюнак: паўкругам сядзяць багі, статныя хлопцы чорцікаў падганяюць, каб лепш за нязгасным агнём сачылі. А перад ідаламі стаіць Мара і яго, Кірыла, басаногага за руку трымае .

“Недаспаў ці перанерваваўся?”

Адгарнуў другую старонку. Яна абвяшчала: “І іжэ будзе дзень, колі опошні язычнік покідаша свет сей, і погасі зніч, огнь вечны, узбунтоваці божкі малы і Чарнабога воінство, і няшчасцяў цьма падзе на главы чалавецах грэшныя”.

Градоўскага скаланула. Ён закрыў кнігу. Вялікі палец левай рукі яго трапіў у паглыбленне малой папярочкі шасціканцовага залатога крыжа.

Пахавалі Паўлючыху на наступны дзень. Кірылу, як моцнаму хлопцу, давялося неабабітую труну яе ў галовах несці. А як Закуцце асілкаў народзіць? - дрыгва паўсюдная.

Кошку Кірыл забраць хацеў - не пайшла з магілкі, ашчацінілася, лапку-драпку ўздымала, кіпцюры паказвала, калі падысці спрабаваў. Дамавічка!

Так здарылася - да Галькі якраз на дзень хаўтур мужык прыехаў. Для парадку Сашку-брыгадзіру па фізіяноміі ўкляпаў - права сваё азначыў. І ў той жа дзень зноў на новабудоўлі падаўся - кантракт у яго. У Польшчы праўда, на гэты раз.

Ні манеткі, ні пярсцёнка Градоўскі так і не знайшоў. Выграблі, напэўна, калі ў галаве туман стаяў.

Завея зранку пасля пахавання пачалася - два дні і дзве ночы шалела-лютавала. Так і праседзеў карэспандэнт у Паўлючышынай хатцы, хоць Сашка-брыгадзір да сябе начаваць запрашаў. І ўвесь гэты час трызну спраўлялі з ранку да вечара, некаторыя і дамоў не разыходзіліся. А што рабіць: вяселле, праводзіны, хаўтуры - вось і ўсе святы ў вёсцы!

Сталічнаму карэспандэнту Градоўскаму Сашка-брыгадзір гонар аказаў: прыкладваючы ўжо талы снег да круглай бітай шчакі сваёй, завёз у санях да Рудні і пасадзіў на дзежынскі аўтобус.

У Дзежыне гулялі Масленіцу. Урачыста спалілі на плошчы перад былым райкамам трохметровае вусатае саламянае пудзіла Зімы ў бабскай хустцы і спадніцы. Гарадскі галава распарадзіўся, каб бліны бясплатна раздавалі. Чырванашчокія прадаўшчыцы, задаволеныя тым, што з грашыма не трэба важдацца, толькі паспявалі згортваць гэтыя бліны, круглыя і жоўценькія, як сонейкі, у чатыры столкі. Пераапранутыя казламі, мядзведзямі і бацянамі падлеткі паспяхова зараблялі на піва і марожанае, а міліцыянты, хоць і строгімі выглядалі, паводзілі сябе даволі зычліва. Толькі аднаго хлопца ў бела-чырвонай менінгітцы ці то папярэдзілі, ці то папалохалі.

Адно шкада: пакуль ехаў Градоўскі на экспрэсе з Дзежына - у сон змарыла. А выходзіў - дык пакет з кніжкай, што быў асобна ад яго заплечнай сумкі, у аўтобусе пакінуў. Шукаў пасля, трэба сказаць. Нават узнагароду прапанаваў у сваёй газеце. Але каму тая ўзнагарода трэба, калі кніжка старадаўняя і вялікіх грошай каштуе? Ды ці была яна?

Праўда, і аказія надарылася: пакуль Кірыл па сваіх закуццях раз’язджаў, жонка яго Волька вырашыла кінуць Градоўскага. Адно сумненне было ў Волькі - прозвішча выбранніка: Сапсень. Вырашыла, што застанецца Градоўскай.

Што зробіш? Паўлючыха сказала, што адолеем. Ну, то адолеем!

Што далей? А нічога асаблівага, можна лічыць, і не здарылася. П’янага Мітттку Корыча Пераплут з панталыку збіў, Зюзя асіліў і Карачуну для канчатковага афармлення перадаў. Ніхто і не заўважыў, што падзеўся некуды чалавек - каму ён патрэбны, ашавурак? А сябрук аднарукі Віцька Шуляк, Душман, тыдзень у п’янай несвядомасці знаходзіўся. Толькі ўвесну і знайшлі Мішку, як снег пачаў сыходзіць - сабака наткнуўся, завыў. Што і як далей было - цяжка сказаць, аднак той ляснік, што Мішку знайшоў, у хуткім часе засіліўся, а ў кішэні яго кіцеля ляжаў залаты пярсцёнак, пра які нават жонка не ведала.

Гальку падатковая інспекцыя ў Дзежын выклікала. І так штрафанулі! Дайшло да Галькі, што прасцей у агародзе рачкаваць і не высоўвацца, чым гандаль весці. Прыціхла, але ненадоўга, вядома - кулацкая ўнучка!

У Сакаліхі зноў карова захварэла - зарэзаць давялося. Дык бабка для перастрахоўкі ад будучых магчымых непрыемнасцей хатку Паўлючышыну спаліла. Адно што печ трэснутая з паловай коміна - чорнай зданню - ды шкілет ложка жалезнага бур’яном зарастае. І ад чортавых варот толькі бетонная шулка засталася. А чаму ж хатцы і не гарэць? - спарахнела даўно! Прыязджала дачка з Паўлючыхі, перажывала, што спадчыны няма. Хоць бы брусы ацалелыя каму на лазеньку прадаць - і то якая-ніякая капейка. А так - толькі на білет грошы змарнавала! Пенсію апошнюю Марфы Цімафееўны ёй, праўда, у Рудні выдалі - нават у пашпарт не зазірнулі. І грошы невялікія з ашчаднай кніжкі. Ну як “невялікія”? - гэта па якім часе глядзець!

Нічога не прысудзілі Сакалісе-падпальшчыцы - па такіх гадах няма магчымасці ў турмах нашых утрымліваць, лепш забіць адразу. Ды і як дакажаш, што спаліла, калі сама не прызналася і сведкаў няма? А што ад чубатчыных пёркаў смурод на пажарышчы стаяў - на тое следчыя ад вялікага розуму ўвагі не звярнулі. А вёска чужынцам лішняга не скажа. Карацей, з чым прыехалі, з тым і з’ехалі.

Папялішча, дзе хатка стаяла, п’яніцы і цяпер абыходзяць. І новы электрычны слуп крокаў на дзесяць аддалілі ад таго месца, дзе “чортавы вароты” былі.

На пачатку лета з Рудні ў Закуцце дарогу будаваць паспрабавалі. Але толькі ў лес паглыбіліся - на тым і работа скончылася: то каток зламаецца, то падшыпнік паляціць, то рабочыя перап’юцца. А брыгаду ж набіралі з усёй вобласці і грошы немалыя давалі. На Сёмуху Пярун маланкай трактар спаліў - нават трактарыст выскачыць не паспеў. Пасля таго закінулі будаўніцтва - і на план плюнулі. Хоць каштарыс выбралі да драбніцы - ляманту было на ўсю рэспубліку, нават кагосьці з мяккага крэсла ў менш камфортнае вытурылі. А на Іллю дажджы-драбнасеі паліліся, размыла ўсё - стаіць той трактар згарэлы да гэтай пары, іржа яго есць.

А дарогі як не было, так і няма.

Туркаў запрасіце - тыя пабудуюць!

АЛЬГЕМОНЫ

БІЯЛАГІЧНАЯ ФАНТАЗІЯ

Чалавечы мозг неаб’ектыўны, часам - вольны. І вока - не аб’ектыў. Навошта ж баяцца адбіткаў падсвядомасці ў рэчаіснасці? Ніхтож не баіцца іху сне! Калі прачнецца...

Аўтар

Ведаеце, хто такія альгемоны? Магчыма, вы нічога пра іх не чулі, але, напэўна, здагадваецеся, што яны існуюць. Я ў гэтым больш дасведчаны, сантэхнік усё ж, - мне і расказваць.

Калі вы жывяце ў горадзе, тым больш - у вялікім, то, хутчэй за ўсё, неаднойчы ў думках цікавіліся, што робіцца ў нябачнай і, мяркую, малапранікальнай для чалавека частцы гэтага горада - сістэмах водазабеспячэння і каналізацыі. Гэта ж цэлы сусвет, які ў выглядзе каркаса, шкілета, адбітка адлюстроўвае горад ва ўсіх яго найтанчэйшых праявах!

Вы запытаецеся: як можна нейкім там водаправодам ці, скажам, каналізацыяй скапіраваць непаўторнасць нашых тыповых кватэр, размах шырокіх вуліц і ўтульнасць крывых завулкаў? Ды гэтак жа вытанчана і элегантна, як барадаты мастак-графік, які сядзіць на зэдліку-складанчыку ў падземным пераходзе, намаляваў бы ў гэтую хвіліну ваш недаверліва-бязглузды твар камбінацыяй ліній агрызка простага алоўка!

Успомніце звычайны вечар пасля работы: колькі разоў вы карыстаецеся нашымі сістэмамі? Дапамагу: наліць ваду ў чайнік, патэльню адскрэбці, шклянкі-кубачкі спаласнуць трэба? Пасля вячэры зноў посуд памыеце, у туалет не адзін раз заскочыце, зубы “блендамедам” пашаруеце. Падлічыце і жахніцеся. Я не паленаваўся, падлічыў: разоў дваццаць на жыльца.

А што на прадпрыемствах робіцца? Мне пашчасціла неяк на практыцы быць: пнеўматыка свішча, гідраўліка травіць, эмульсія - патокам, туалетаў, якія б не цяклі, няма ў прынцыпе. А ачышчальныя збудаванні ва ўсёй красе бачылі? Ну, хоць з ілюмінатара самалёта?

Мне здаецца, ёсць нейкая вышэйшая сіла, якая ўяўляе ўвесь працэс у агульных рысах: тры каардынаты - прастора, чацвёртая - час. Можа, яшчэ нейкія каардынаты нам невядомыя - але на тое яна і вышэйшая, каб яна іх ведала, а мы - не.

І калі, як пакручаста выказаўся мой знаёмы электрык, энергазабеспячэнне з’яўляецца нервовай сістэмай горада, то, мяркую, мы, сантэхнікі, абслугоўваем яго крывяносную і страваводную сістэмы. Сорак мільёнаў праточных кубоў вады ўяўляеце? Не Нарач, вядома, але на палову Свіцязі пацягне.

І паколькі над і пад зямлёй, у падвалах і сценах замураваны мільёны труб, сотні тысяч вентыляў і кранаў, дзесяткі тысяч насосаў і фільтраў, калі “кіпяць катлы кіпучыя” ў бойлерных, то несумненна, што Прырода не пацярпела такой пустэчы і напоўніла яе жывымі істотамі.

Я не пра тое, пра што вы падумалі. Я не пра гэтыя мультыплікацыйна-рэкламныя стварэнні, што хаваюцца ў заваротах вашых унітазаў, не пра макрыц і гнілаядных чэрвепадобных. І тым больш - не пра пацукоў, якія прытуліліся да цёплых стаякоў. Вы не зразумелі: я - пра альгемонаў.

З якога часу, запытаюся, існуюць сістэмы каналізацыі і водазабеспячэння? Правільна-правільна - амаль з таго ж, як існуе горад. А ўвогуле на іхні прагрэс цывілізацыі пайшло гадоў сто пяцьдзесят. Калі не лічыць водаправод старажытнага Рыма. Але ён увогуле са свінцу зроблены быў, і што там адбывалася - паняцця не маю, а гісторыя на гэты конт нічога не паведамляе. Атрымліваецца, што ўсё ж - гадоў сто пяцьдзесят. Невялікі, па гістарычных мерках, тэрмін. Але, як пачнеш усюды са сваёй чалавечай меркай совацца, дык і муха-аднадзёнка невытлумачальнай стане. А яна ж існуе.

Каларадскі жук цяпер і на Далёкім Усходзе трапляецца, труцяць яго ці не. А вірус імунадэфіцыту з Афрыкі вырваўся і ўсю планету ахапіў! Але ж чалавецтва пакуль нейкую моц мае, адбіваецца ад нападкаў Прыроды.

Дык вось, пра альгемонаў. Калектыўна-выпадкова створаны намі, хоць і схаваны ад нас свет сантэхнікі ўжо развіўся ў цывілізацыю высокаарганізаваных істотаў. Яны і ёсць альгемонамі.

Як жа так, здзіўлена спытаеце вы: ставяць металічныя трубы- “дэушкі”, батарэі, укручваюць муфты, штуцэры, пераходнікі, засаўкі - усё з заводаў, і ніякіх альгемонаў на іх няма і не можа быць! Правільна, няма. Калі новы дом здаюць, там прусакоў таксама няма, але пасля адкуль толькі набягаюць.

Памятаеце, як пеніцылін вынайшлі? - неахайны абібок-манах плесню развёў. На смак - абы-што, але спрыяе як антысептык. А памятаеце, што алхімікі мышэй з бруднай бялізны выводзілі? На чыстую і адпрасаваную - хіба пушынка ляжа, а кінь забруджаную ў цёмны кут ды забудзь пра яе на год - такое ўбачыш!

Так і чалавек: народзіцца цнатліва-бязгрэшным, але аднекуль злое і добрае ў душу яго ўпаўзе і перамяшаецца. Адкуль? - ад іншых людзей. А першапачаткова адкуль? Эх, чалавеча, не задавай тлумных пытанняў - не непакой Бога. Бо калі ён прачнецца і за цябе возьмецца - моташна стане, сам сабе не пазайздросціш.

Вы запытаецеся: а як жа прафілактычныя работы? Ваду выключаць на месяц, нешта там чысцяць, мяняюць быццам бы. Няўжо альгемонам усё гэта пофіг? Адказваю: глыбока пофіг. Вы месяц памучыцеся, і яны памучацца. І не тое было - але выжывалі людзі. А каб заціснуцца на нейкі час - Прырода для ўсіх такую магчымасць дала, няма чаго яшчэ нейкія правы сабе ў дадатак выбіваць. У парадку аналогіі: у кожным чалавеку заселі калоніі ракавых клетак. І любой дыеце спавядайся, праспіртуйся ўвесь, сернай кіслаты напіся! Арганізм свой знішчыш, а ім - што слану шраціна. А ў нейкі не самы цудоўны момант усплёснуць у сваім развіцці - і згарыш, як свечка, увобмірг. Ды жабку маленькую для прыкладу ўзяць: распластаецца на зіму, высахне ў пергамент. А сонейка прыгрэе, сыдуць халады - зноў ажыве. Скача, быццам бы і не памірала. А мухі між аконнымі рамамі?

А з чаго, урэшце, альгемоны складаюцца? Адкажу: ці не ведаеце, што ў нашых рэзервуарах плюхаецца? Хлорку п’ём - а куды ад яе дзенешся? Іржа там, дзе жалеза - так і ёсць. Раніцай - куды?. Учарашнюю заварку і пазаўчарашні супчык выліваем - а як жа! Атрымліваецца ў цэлым нешта слізкае, брыдотнае, гнюснае. Вось і ўвесь хімсклад, калі без формул.

Калі ж засыпаць тры кілаграмы актываванага вугалю, паўтары шклянкі кальцыю, шклянку фосфару, дзве-тры лыжкі калію-хлору- натрыю-магнію-жалеза, зверху драбязы ўсякай, каб Мендзялеева не пакрыўдзіць, укінуць, вядро вады ўліць - вельмі здзіўлюся, калі пасля дыстыляцыі-перамешвання-кіпячэння, скажам, нягеглы сабачка атрымаецца. Не атрымаецца, хоць лопні! А хімсклад супадае.

Адкуль жа цывілізацыя? Розум, калі можна так мовіць? Не нам пытанне - не наш адказ. Чалавечы мозг зліць ва унітаз можна, на хімічныя элементы раскласці пры пэўных намаганнях - таксама. А паспрабуй зрабі хоць прымітыўную біялагічную мадэльку! Атрымаецца - побач з Творцам пастаіш і, дапускаю, ён паблажліва з табой паразмаўляе. А не - адцвіці і зачахні. А пакуль вучыся ў Прыроды - яна ўсё можа.

Карацей, у тым, што альгемоны існуюць, я ніколі і не сумняваўся. Я яшчэ шчыглом-падшыванцам быў, калі мне дзядзька Міша, наш дваровы сантэхнік, пра іх расказваў. Праўда, п’яненькі ён звычайна быў. Але п’яныя часцей праўду кажуць, чым маняць. Інакш чаму ў яго слёзы цяклі?

Паступаў я пазней ва універсітэт на біяфак, каб пасля з альгемонамі дзе-небудзь у лабараторыі інстытуга біялогіі разабрацца. З профільнымі дысцыплінамі - поўныя лады, але на дыктоўках правальваўся: у школе не давучылі, а ў самога здольнасці не ў той сферы знаходзяцца. Таксама Прырода не так падзяліла, што зробіш! Пасля другой спробы паступлення адслужыў на мяжы з суседняй дзяржавай, вярнуўся і, каб дзе прымасціцца, у сантэхнікі падаўся. У арміі, скажу вам, таксама з цікавымі з’явамі сутыкнуцца давялося! Але не пра тое размова.

Ці сустракаўся я з альгемонамі да таго выпадку, аб якім расказваю? Зразумела! Мы, сантэхнікі, бачым іх часцей, чым лётчыкі - талеркі ў небе. Неяк і сфатаграфаваць спрабаваў. Але бяда, дый годзе: на святло не вылазяць, а фотаўспышка робіць іх празрыстымі. Каму пакажаш фотку, на якой нейкая бясформенная пляма з кропкамі-крапінкамі? Ды яшчэ з каментарыем, што, яно, маўляў, з той трубы-саракоўкі выпаўзла, сцяклося ў адзінае цэлае, а потым ператварылася ў бруднаватае жэле .

З памерамі - таксама пытанні: у тым выглядзе, у якім я іх сустракаў, ім і схавацца няма дзе! Ну, можа, у якой цёплай лужыне. А як яны адчуваюць сябе ў нашых сістэмах? Можна толькі меркаваць, што не надта ўтульна.

Т рэба сказаць, прыходзіў неяк да мяне журналіст, фотакарткі забраў, размову са мной на дыктафон запісаў. А што такога асаблівага я мог паведаміць, калі і сам, як той вожык у тумане?

Прынёс ён пазней газетку “Сенсацыя і будзённасць” з артыкулам “На грані невядомага і незразумелага”. А я такую газету не сустракаў ні да таго, ні пасля. Ды яшчэ літарку ў прозвішчы маім пераблытаў, пісака.

Ну, а зараз пра той выпадак, калі дасталі мяне альгемоны канкрэтна.

Сяджу сабе, за вокнамі - цёмна, позняй вячэрай і тэлемаразмам забаўляюся. Звоніць жэсаўская начальніца Лара Пятроўна: “Хуценька ў падвал трыццаць дзевятага дома, між другім і трэцім пад’ездамі! Прарвала трубу! Людзей залье - не разлічымся! Ты ж мяне ніколі не падстаўляў! Звышурочныя аплачу!”

“А як жа, аплаціш ты, курва! Як тым разам: запарка была - сястрыцы роднай віншаванне з саракагоддзем не паслаў, а ты мяне дзеля паказухі перад камісіяй за неахайную форму ўзгрэла! А сама спяцоўкі апошні раз у тым годзе выдавала, хоць у калдагаворы напісана, што кожны квартал належыць!”

Што і казаць! Карыстаецца Мамка маёй нераўнадушнасцю да агульнай справы. Аварыйная брыгада дзяжурства сваё пачала, хутчэй за ўсё, з “пяцідзесяці кропель”. І зараз, напэўна, з чатырох чалавек там у лепшым выпадку паўтара засталося.

Ну, я ногі - у рукі, камбез - на плечы, чамаданчык - у адну руку, ключык- “троечку’ - у другую. На вуліцы - дожджык.

Т рыццаць дзевяты - побач зусім.

Падыходжу да падвала. Нейкая бабулька, відаць, наўмысна чакала: абклала мацюкамі з ног да галавы і службу маю, і начальства маё, і мяне асабіста. Халера з ёй, справа звыклая!

Спусціўся ў падвал, а там ужо байцы з аварыйнай “дзейнічаюць”: адзін шукае ключ ад вентыльнай у сваёй цывільнай куртцы, якую прыхапкам ускінуў замест рабочай і ў якой той ключ ад роду не начаваў. У мяне ключ, зразумела, ёсць, але што перакрываць - няўцям пакуль.

Другі бухнуўся ў ваду, поўзае ракам і кліча на дапамогу японскага бога, бо свой з агідай ад яго, азызлага, адвярнуўся. Трэці з прыступак крычыць невядома каму: “Усё на хрэн перакрывай, пасля разбяромся!” А яшчэ адзін, калі і з’явіўся на “пяцьдзесят кропель”, то, напэўна, кроплі гэтыя даканалі яго непасрэдна ў дзяжурцы.

Вады ў падвале - па калена. Ну, грамадзяне, кранты! Што вы тут назапасілі: бульба, морква, тапінамбур, цыбуля, капуста - усё ляснецца!

Добра, што не гарачую прарвала. Гарачая - заўсёды дрэнна: і ўлетку, і ўзімку. Улетку - абварыць, зімой - што абмачыцца на марозе: спачатку цёпла і прыемна, а пасля - так прыхопіць, скакаць будзеш! Але і ад халоднай вялікай радасці няма. Нават зараз, у ліпені, - дзесяць градусаў, каб яе! З-пад зямлі ўсё ж.

Сцягнуў я боты, падвярнуў калашыны і пайшоў аглядаць: адкуль, значыцца, лье.

Прайшоўся па найбліжэйшым радзе - здаецца, не тут, па сярэднім - і не тут. Выйшаў на апошні, самы цёмны - адзіная лямпачка-пятнаццатка у канцы паблісквае. Адчуваю, што вада пацяплела. І тут я альгемонаў па-сапраўднаму ўбачыў!

Якое там “убачыў” - адчуў! Пачалі яны мае босыя ногі аблепліваць і ціхутка так усёй масай студзяністай па іх узбірацца. Здалося, нават нешта гаварылі, але бязгучна. Нібы наракалі на нешта, скардзіліся, пратэставалі. А я ўжо да цемры прызвычаіўся і мог добра разгледзець іх вочы. Як бы сказаць? Якія ў студзеню могуць быць вочы? Такія ж вадкія, расплывістыя, як і ўсё астатняе, але з выразам крыўды. Ну якія ў слізкай кучы могуць быць вочы?! Кроплі нейкія. Але ўсё ж - расплывістыя.

Што рабіць? Скідваю я з сябе альгемонаў і “трэцім нумарам” глушу. А іх хоць на ашмоцце размалаці: кожная частка асобна жыве. Хоць здрабні да крошкі - зноўку сцякуцца ў адзіны аб’ём, як мурашы. Ці базар, скажам. Паасобку - арганізмы, а разам, тым больш, - цывілізацыя. Ужо ўбачыў я трубу, з якой яны перлі, а дабрацца да вентыля, каб перакрыць, немагчыма - вязнуць ногі, бы ў смале!

А яны мне як бы гавораць: “Згінеш, чалавечак, уцякай!”

Коратка і зразумела. Дзякуй і за тое .

А ну вас к чорту на рогі! Кінуў я свой чамаданчык, толькі ключ у руцэ трымаю - і назад падаўся. І на самай справе неяк менш шчэмяць. Але набліжаюцца, гоняць! З трубы пратаплазма, бленда іхняя, сочыцца, праціскваецца. І вада несупынна цурчыць. А альгемоны ўжо не толькі ваду акупіравалі: паўзуць па трубах, сценах, за столь чапляюцца. Адзін па размеркавальнай каробцы расцёкся, замкнуў сабой усю тую электратрахімудыю, успыхнуў - і згусткамі ў ваду сцёк. Некалькі сталых альгемонаў загінуўшыя яго кавалкі ўцягнулі ў сябе і самі акругліліся, насыціўшыся. Як бы памяць героя ўвекавечылі. Зусім цёмна стала пасля гэтай успышкі. А колькі, здавалася, той лямпачкі-пятнаццаткі!

Рукой сцяну мацаю, выбіраюся. Альгемоны хоць і марудныя, але адарвацца ад іх няпроста. ‘Ты адзін з іх! Ты разлічышся за ўсё!” - чуецца праз булькатанне вады. “Што я ў вас пазычаў, брыдоты каналізацыйныя?!” - у думках пярэчу. Аднак прынцыпова згодны: не яны нас крыўдзяць, а мы - іх.

Дагоняць, думаю, заваляць і ўвекавечаць замест харчу. Хоць які ім з мяне харч?! Мяне так проста не спажывеш.

Ужо і ключ выкінуў, за сценку рукой чапляюся. А яны, здаецца, не навальваюцца, а інтэлігентна так: “Лямбда табе, чалавечак!” Адчуваю, што і праўда - “лямбда”.

.Выпаўзаю на канец рада ўсё ж. Агледзеў падвал з тарца. А яны, лічы, паўсюль! Столь яшчэ не абляпілі, але і столь упрэла - значыцца, аблепяць! Прасочваюцца, як варожыя агенты ў нашыя тылы.

Ужо і адкрытыя дзверы бачу. А ў праёме хлопчык чатырохгадовы стаіць, ручкай махае і крычыць: “Т атка, ты дзе? Хадзі сюды!”

Які табе “татка”, дзіцё неразумнае? Уцякаць трэба з гэтага падвала, пакуль не позна! А ўпэўненасці, што не позна, няма.

Дабраўся я да дзвярэй, выпіхнуў хлопчыка на вуліцу, дзверы дошкай падпёр. Бабуля тая зноўку на мяне лаецца. Я ёй крычу: “Бяжы, старая, там - альгемоны!”

А яны з замочнай шчыліны паказваюцца і з усіх адтулін праціскваюцца. Ускінуў я хлопчыка на рукі: ён плача, я супакойваю. Бягу па тратуары, ногі чвякаюць у чобатах, якія абуў невядома калі. Хлюпотна пасля дажджу.

Гляджу, а яны і з суседняга падвала паўзуць.

І тут я зразумеў, што аварыя - ні пры чым: альгемоны ўзбунтаваліся, разбурылі нашы каналізацыйныя і воданапорныя канструкцыі ды пруць на горад. І ўцягваў гэты цякучы кісель каменьчыкі-пясчынкі і неяк нехлямяжа і ляніва іх ад сябе адкідваў, бы адплёўваў. І ведаю, што каб гэта днём адбывалася ці вільгаці меней на вуліцы было, то яны б і не высунуліся. І не сумняваюся, што ненадоўга хопіць імпэту гэтых стварэнняў мутадыйн^іх, і нічога яны людзям зрабіць не змогуць!

Але гэта - людзям. А мне з хлопчыкам?

І паўзлі па вільготнай траве і мокрым асфальце, аблеплівалі скаты аўтамабіляў, лаўкі і парэнчы пад’ездаў паўстанцы водных сетак, як бы даказвалі, што маюць права на больш годнае жыццё, і патрабавалі ад людзей рэалізацыі гэтага права.

Я ведаў, што світанак знішчыць іх, але да світанку было яшчэ так далёка! Я бег з хлопчыкам на руках, падскокваў і абыходзіў альгемонаў. Я хаваў сваю трывогу і стараўся супакоіць малога. А паўпразрыстыя, паўметровыя паўсферы, беспанцырныя слімакі, бязногія медузы выпаўзалі з будынкаў у наш бок, акружалі, але і пакідалі нейкае месца для наступнага кроку. Я паўтараў хлопчыку, што трэба выбрацца за горад, а там яны нас не дастануць. Хлопчык перастаў плакаць, нават пагладзіў мяне ручкай па галаве. І толькі час ад часу паўтараў: “Хачу дадому, хачу спаць!” “Добра-добра, маленькі, пацярпі, хутка-хутка!”

.Лёгка сказаць: “выбряттття за горад”. А калі да найбліжэйшай ускраіны пяць кіламетраў, а за ёй - прыгарад, такі ж водаканалізацыйнанасычаны?

Як толькі я замаруджваў хаду, альгемоны пачыналі аблытвадь мае ногі сваёй жэлепадобнай масай, спрабавалі спыніць. Я стараўся абыходзіць месцы буйных і густых кямунікяцый, справядліва мяркуючы, што там іх болей.

.У зялёным масіве загараднага парку альгемонаў амаль не было. Я прысеў на лаўку, зняў куртку, захінуў у яе хлопчыка. Ён, стомлены, паклаў мне на плячо сваю пушысценькую галоўку і задрамаў. Дрымота падкяділа і да мяне. Пах валасоў хлопчыка выклікаў міжвольныя ўспаміны далёкага дзяцінства. Магчыма, гэта быў пах валасоў малодшага брата, якога я рана і недарэчна страціў.

Але было зябка. Энергія цеплыні, якую я атрымаў ад хады, вытхнулася. Напала нейкая дрыготка - спачатку агідна калаціла, пасля нервова штурхала.

Заружавела неба. Сырая трава дымілася туманам - кампрамісам цеплыні і вільгаці.

І тут зноў паказаліся альгемоны: бліскучымі кроплямі ў малацэ туману яны падкрадваліся да нас.

Не, зараз я ўспрыняў гэта спакойна: сонца знішчыць іх. І да гэтага марудныя і непаваротлівыя, яны рабіліся млявымі і хутчэй па інерцыі, чым утрапёна, працягвалі свой паход.

Пачало світаць. Альгемон, які быў амаль каля маёй нагі, сумна зірнуў на мяне і адпоўз пад цень лаўкі. Мятая паўсфера яго цела памутнела і пачала расплывацца.

Промні сонца разбудзілі хлопчыка. “Усё скончана, - сказаў я. - Яны паміраюць. Хадзем, я завяду цябе да бацькі”.

Я ўзяў яго за руку, і мы пайшлі па сцежцы. Альгемоны, якія раней цяклі адзінай кісельнай масай, цяпер распаўзаліся адзін ад аднаго ў вільготныя і цяністыя месцы. “Мы не баімся смерці і не шукаем паратунку ад яе, - як бы казалі яны. - Але да яе трэба падрыхтавацца. І кожны павінен зрабіць гэта паасобку’. Некаторыя ўжо дыміліся, пасля расцякаліся на кроплі, якія ператвараліся ў бурбалкі, што лопаліся і пакідалі на траве слізкае празрыстае павуцінне.

Што далей? Вы, напэўна, зразумелі. Падхапіў двухбаковую пнеўманію: не жартачкі - усю ноч пад дажджом бегаў! Бацька хлопчыка, назола такая, падаў на мяне ў суд, але судова- медыцынская экспертыза кваліфікавала мяне як “недзеяздольнага на м о мант здзяй сне ння”.

Урач лічыць, што ў мяне белая гарачка, дэлірыум трэменс. А што мне ваш гексенал, калі я два гады, як піць кінуў! Нават закадзіраваўся для падстрахоўкі. Раней, здаралася, закладваў. Такі ў нас народ - разлічыцца спіртным ім зручней. Тым больш, самі часам не ведаем, за якую работу грошы браць, а якую так рабіць. Вось, бывае, і скатваемся. Хоць, магчыма, гэта посталкагольны сіндром. На выпіўку пост - вось і сіндром. Ну, гэта жартачкі, проста яны нічога не разумеюць.

Урач пераконвае мяне ў тым, што раз ніхто нічога не бачыў, дык і мне здалося. А каму там іх, альгемонаў, бачыць было? Аварыйшчыкам нашым п’яным, бабульцы падслепаватай ды мужыку таму, што бульбу сваю выратявядь спря6явяў, а як сына згубіў, то і ўвогуле звар’яцеў? Добра, што дошку адбіў, сам на прастору вырваўся. Хлопчык, вядома, бачыў і расказаў ім, але хто яго, маленькага, у разлік возьме?

Праўда, магчыма, я і на самай справе бачу і адчуваю не так, як іншыя. Гэтая мая думка даспадобы ўрачу. Напэўна, у яго ёсць нейкія варыянты, каб праз яе мяне абразуміць. Тут мы з ім салідарныя. Не ў тым сэнсе, каб я альгемонаў з галавы выкінуў, а ў значна шырэйшым. А мне даспадобы яго выказванне: “Без такіх, як ты, свет не быў бы разнастайным”.

.А калі не такі, як усе - значыцца, дэфект, адхіленне. І лячыць гэта трэба - наколькі чалавечага розуму хопіць, выкараняць. Ці хоць бы хаваць унутры сябе. Але ж звычайны верабейка свет успрымае ва ультрачырвоным д^іяпазоне - і яго ніхто не лечыць! Дэльфіны і кажаны ультрагукам размаўляюць - не пачуеш, але прыборы паказваюць.

.Можа, і да мяне які-небудзь прыбор трэба падключыць дзеля навуковай мэты? Датчыкі - на скроні, і ўсе ўбачаць на экране тое, што я бачу вачыма?

А з альгемонамі ўсё ж нячэсна чалавек абыходзідца. Навошта хлоркай іх труціць? Можа, лепш селекдыяніравай;ь такую пароду альгемонаў, якая будзе ачышчядь нам ваду?

Бесцырымонны і нахабны чалавек, “цар Прыроды”! Гадуе толькі тое, што яму даспадобы! А знішчае - не вымераеш! Львы ў Англіі вадзіліся - інакш адкуль на гербах? Туры зямлю нашу тапталі - не каўказскія зубрыкі! Дзе амерыканскія бізоны? А як статак сланоў па афрыканскай саванне прабягаў? Зямля дрыжала. Нішчылі, як маглі! На тураў - “княжацкія паляванні”, на сланоў - ліцэнзія: па сотні на ствол. Чырвоную Кнігу прыдумалі сабе на ўдеху! Тры чвэрці - раслінкі, якіх, каб і пагартаў тую кнігу з малюнкамі, не пазнаеш, і якія адкуль толькі возьмудца, як нас не стане.

А чаму б не пабудаваць для братоў нашых каналізацыйных басейны? Зразумела, што не карпы - есці іх не будзеш. І не залатыя рыбкі - ад захаплення дых не пяройме. Але гэта для чалавека яны непрыгожыя і паходжанне ў іх нячыстае. А ў Прыроды ўсе дзеці роўныя. Камусьці і на жаб агідна глядзець, а яны без вашага дазволу ўжо тры мільярды гадоў па Зямлі скачудь. Да таго ж альгемоны - разумныя і бяскрыўдныя істоты, сам пераканаўся, хоць і страху на мяне нагналі. І зноў жа: калі ім волі не даць, яны і сапраўднымі ворагамі чалавецтва зробяцца! У іх прагрэс больш інтэнсіўна ідзе, чым у нас.

Добра, мне яшчэ пару тыдняў пакантавацца на казённых харчах - і дадому. Прыслала Мамка, Лара Пятроўна, учора дэлегацыю з боханам хлеба, блокам цыгарэт без фільтра і процьмай жыццёвых парад, сусветнымі праблемамі перада мной узведзеных. Астатнюю датацыю на наведванне прап^ць, вядома, з чыстым сумленнем.

Куды пайсці, куды падацца? У родны ЖЭС не сунешся: мяне цяпер людзі жахацца будудь і дзяцей мной палохаць. Можа, уладкуюся куды-небудзь дворнікам. Ці вартаўніком на звалку.

А вы ведаеце, што на старых сметніках водзяцца метафоды? І яны даўно ўжо стварылі свае цывілізацыі.

ПРАШУ РАЗАБРАЦЦА...

ФАНТ АЗІЯ-ДАСЬЕ

Ва ўстойлівасці, у каранях наша моц, нават калі яна грэбліва называецца “каровінай”. Калі карані падгнілі ці знішчаны злой сілай, што патрабаваць ад кроны? Шторабіць, калі ўсёжыццё бачыў адно, чуў другое, думаў трэцяе, гаварыў чацвёртае, разлічваў на пятае? Не верыць нікому? І так не верым. А калі няма за што зачапіцца, а хістанула так, што самому не ўтрымацца?

Аўтар

Начальніку ГПАП №143 Першамайскагар-на г. Мінска грамадзяніна Салаўёва М. К., які пражывае па вул. Чапаева, 23-89

ЗАЯВА.

Прашу Вас прыняць меры для аховы майго спакою, а магчыма, і жыцця. На працягу апошняга тыдня я назіраю з-за штораў маёй кватэры за нейкім падазроным тыпам, які ў сваю чаргу сочыць за маёй кватэрай і за мной.

Відавочна, што яго м.эта - кра.дзеж, і цяпер ён вывучае мой распарадак. Язразумеў гэта адразу і спрабую яго за.блытаи,ь, хоць на работу не хадзіць не магу і пасля працы спяшаюся дадому. За ўвесь час сустракаў яго чатыры разы. Учора, 26 сакавіка, падышоў да яго і папрасіў цыгарэту, на што ён адказаў: “Курэнне шкодзіць здароўю”. Здаецца, з каўказскім акцэнтам, але на каўказца не па.добны.

Яго прыкметы: 30-35 га.доў, руса.вал.осы, карычневая. скураная куртка, такога ж колеру чаравікі. Асаблівая. прыкмета - пярсцёнак з надпісам лацінскім шрыфтам “GMV”.

Прашу выста.віць пост каля пад’езда - м,агчыма, гэта адпудзіць дамушніка. Ці, м.ожа, патруль няхай праходжваецца часцей.

Паведамляю, што ў вуснай форм.е звяртаўся да ўчастковага, які адказаў мне: “Мала хто там і для чаго сядзіць? Няхай спачатку “грохнуць” тваю хату, а та.ды і разбірацца будзем”. А сам нават не пачакаў, пакуль ён зноў з’явіцца, кабправерыць дакументы.

З павагай Салаўёў М. К. 27.03.2000 г.

Рэзалюцыя: Участковаму Нікіценку!

Прапанаваць гр-ну ўстанавіць сігналізацыю.

Капітан Жырноў

ЗАХОДНЯЯ БЕЛАРУСЬ. 1942, ліпень

Унтэр-афідэр Курт Ветцэль сцягнуў са стрыжанай галавы пілотку, выцер ёю ўспацелы лоб і гартанна-гучна, але млява скамандаваў: “Хальт, бабы! Эрхолюнг. Адзіхат.”

Да станцыі Глотаўка, куды камендант даручыў Курту даставіць з Альхоўкі дваццаць жанок-дзяўчат, прызначаных для адпраўкі на работу Ў трэці рэйх, было яшчэ не менш за шэсць кіламетраў.

Курт зрабіў знак “сцерагчы” двум паліцаям з тутэйшых, а сам адышоўся да каламутнай рачулкі Альшанкі, якую і ўвесну ў гэтым месцы каровы пераходзілі, вымя не замачыўшы. Паклаў аўтамат на пажоўклую пад бязлітасным сонцам траву, расшпіліў верхнія гузікі кіделя і, фыркаючы ад задавальнення, спаласнуў галаву і шыю. Расшнураваў чаравікі, сцягнуў смярдзючыя шкарпэткі, апавіў рэменем аўтамата правую руку, улёгся на спіну і закрыў твар пілоткай. Гаркнуў на баб, якія гаманілі-галасілі: “Шцільшвайгэн зі! Мальчаць, бляды!”

Праз хвіліну унтэр-афідэр усвядоміў, што ніякая сіла (хіба што камандзір!) не прымусіць яго ісці далей. Але камендант быў далёка і, напэўна, таксама хаваўся ад знясільваючай сухмені. А тут камандзірам з’яўляўся ён, унтэр-афіцэр Курт Ветцэль. Таму паклікаў старэйшага паліцая: “Ком цу мір, Грыша!”

Кругленькі карантыш, трасучы чырвонымі вяснушкаватымі шчокамі, падбег да гаспадара, выцягнуўся, дагодліва схіліў галаву і ўзяў пад казырок. Шчаўчок абцасамі не ўдаўся - правы чаравік зачапіўся за нейкі каменьчык.

- Шлюшат майн бэфель: “Ду музт цум банхоф Клётавка бэгляйтэн.”

- Ніхс фэрштэйн, гер лейтэнант.

- О донэр вэттэр! Бабы стацыён Клётовка э. сдат оберлейтэнант Крыгер унд фэрмеркэн дызе дакумент.

Ветцэль выцягнуў з нагруднай кішэнькі спіс і, не падымаючыся, падаў паліцаю.

- Майнэ дыслацырунг іст хір, здэсь, ін зэхсундцэн ур. Шаснацат, фэрштэйст ду?

Унтэр прыўзняў левую руку і прадэманстраваў гадзіннік- компас.

Грыша пакруціў валасатымі запясцямі - як бы паказаў, што не скраў нічога.

- Іх ніхт ур, няма, гер Ветцэль.

- Ір алес зайд швайнэн, шмутцыген швайнэн.

Для даходлівасці Ветцэль даволі натуральна парохкаў.

- Марш! Шнэль! Шайзэ.

Унтэр-афідэр зноў паклаў пілотку на твар.

Грыша крутануўся на мысках чаравікаў і, валюхаючыся, пайшоў да баб, якія лямантавалі на другога паліцая.

- І куды вы нас ведзяце? На пагібель? Ірады, прападзём жа ў той Нямеччыне.

- Пад’ём, каровы! - Грыша адчуў паўнату перададзенай яму ўлады. - Фюрэр паклапоціцца пра вас, будзе вам і праца, і ежа. Мне немцы расказвалі, што горш, чым у нас, нідзе ў Еўропе людзі не жывуць. У іх у самага прапашчага ровар ёсць, і траву сеюць, каб хадзідь па ёй.

- Ах ты, чорт рабы! Чаго ж сам не едзеш? - накінулася на Грышу Аксіння Трыфанчук, басаногая дваццацігадовая маладзіца.

- А вось вас адпраўлю - і сам услед, - спрабаваў усё звесці на жарт паліцай.

- Балабоняць яны табе, а ты вушы - лапухамі! А чаго ж ім тут трэба, калі ў іх так добра? Якой халеры прыперліся? - не сунімалася Аксіння.

- Ты ў планы камандавання не лезь, не дурнейшыя за цябе там! - абсек яе Грыша.

Другі паліцай, маладзенькі хударлявы Васька, прыдуркавата ўсміхаўся і збянтэжана адводзіў позірк ад лёгка апранутых распараных бабскіх целаў.

Раптам Грышка ўзлаваўся:

- Ану, транты свае сабраць і шагам марш! Бо прачнецца немец

- будзе і вам, і мне. Донер вецер.

Каб пераканадь у сваёй рашучасці, сцягнуў з пляча вінтоўку. Завохкалі бабы, падхапілі клункі і зноўку пацягнуліся басанож па гарачай палявой дарозе.

І толькі Аксіння Трыфанчук, гарэза, зіркнула на рабога нахабнымі вачыма:

- У цябе ўсё так спраўна настаўляецца ці толькі ружжо?

Пырснулі смехам бабы, ды сціхлі адразу: чаго добрага, і на

самай справе немец прачнецца.

А як адышліся трохі, Грыша пачаў да Аксінні пядлябуньвятитя : “Давай, маўляў, адстанем, пасля дагонім. Ёсць тут мясцінка ўтульная, дзе бярозавіку ўдосыць папідь можна”.

Так і гэтак вяртлюжыла Аксіння, усё нешта выштукоўвала.

Не стрымаўся палідай, спыніў баб, паклікаў Ваську для сакрэтнай размовы.

- Ты вось што, Васіль. Мне з Аксінняй па адной справе тут недалёка на хутарок заскочыць трэба. Адзначыш у Глотаўцы ў оберлейтэнанта Крыгера спіс, а Аксіння, - Грыша пастукаў пальцам па прозвішчу “Трыфанчук”,- скажаш, захварэла. “Кранк” па-іхняму. А вяртацца будзеш - зойдзеш да мяне дакласціся. Я ў Антона Склюда буду.

- Рыгор Фаміч, не ўпраўлюся я - іх вунь колькі.

- А ў цябе - вінтоўка!

- Не буду ж я па іх страляць.

- У неба стрэльні! Напалохаюцца - паслухмянымі станудь.

І ўжо ўголас:

- Слухай маю каманду! Старэйшым канвоя назначаецца Васіль Ляўчук. Слухацца, як мяне. Аксіння пойдзе разам са мной, нам тутака на хутар у Жалы зайсці трэба. А астатнія - марш. Марш!

У Жалах жыў Грышкаў сваяк, пчаляр. Траюрадны брат Антон, якому ў наваколлі далі мянушку “Склюд” за тое, што ўказальны палец на правай рудэ сякерай адсек, каб яшчэ на першую вайну з немцамі не забралі. Гарбузная радня, канечне. Аднак самагонкай пачастуе - нікуды не дзенецца! Ды і мядку жонцы і старой маці вымантачыць можна, бо Грышка чалавек цяпер не абы-які - і ў чыне, і пры ўладзе. Ды і бярозавічку кісленькага паспытадь не лішнім будзе.

Бабы падягнуліся далей, і толькі чуліся выказванні ў адрас Аксінні: ад асуджальнага - “Курва!” да апраўдальнага - “А чяму ж не? Бацьку выслалі, жаніха расстралялі.”

Як быццам самі пры чалавекях былі!

- Ну што, залётнік, можа, ношку маю возьмеш? Змарылася я.

- Аксіння хітравата ўсміхнулася і паказала на посцілку, у якую былі запакаваны адзенне, посуд і ежа.

- Зараз, Ксіначка, зараз, - дагодліва выслужваўся Грышка.

.Не ўтрымаў Васька баб, разбегліся. Спачатку прасілі-малілі, а ён усё ныў: “Не магу я, загадана мне.”

Надакучыла бабям ныццё слухадь. “Гайда дахаты!” - вырашылі.

Ужо і стрэльнуць Васька намерыўся, ды затвор заклініўся. Ці то ад спёкі, ці то яшчэ з якой трасцы.

Плюнуў Васька і сам пацягнуўся ў Жалы Грышку даклададца.

Унтэр-афіцэра Курта Ветцэля адправілі на фронт, каб службу з мёдям не блытаў. Апынуўся ён у арміі генерал-фельдмаршала Эрыха фон Манштэйна, але доўга паваявяць не давялося: злажыў галовачку сваю арыйскую ў мёрзлую зямлю пад Сталінградам.

Ваську Леўчука ў конюхі перавялі - няхай коням хвасты крудідь, калі людзі яго не слухаюцца. А як савецкае войска ў наступленне перайшло, перабег да партызанаў. Нават не пасадзілі пасля вайны! Хоць, калі па-людску паглядзець, і садзідь не было за што.

Грышку рабога высцебалі дубцамі і ў чыне да простата паліцая панізілі. А як запэцкаўся чужой крывёю, то зусім лютым зрябіўся - ні старога, ні малога не шкадаваў. Так і звярэў, пакуль партызаны ноччу не забілі і ў хаде не спалілі з усёй сям’ёй.

А баб усё роўна у Германію адправілі. Куды ж ім было падзецца? - усе ў сваю Альхоўку вярнуліся. І Аксінню Трыфанчук, дачку ворага народа і нявесту агента дэфензівы, таксама вывезлі. Але гэтым разам канвяіравалі іх толькі немцы, ды яшчэ з аўчаркамі.

Начальніку Першамайскага РАУС ад грамадзяніна Салаўёва М. К.

ЗАЯВА.

Прашу Вас прыняць меры для аховы майго жыцця. Паведамляю, што раней звяртаўся ў апорны пункт №143. У адказ на мой зварот прыслалі ўчастковага, які прапанаваў правесці сігналізацыю і ўзяў распіску, што папярэдзіў мяне. Толькі не сказаў, дзе мне грошы на сігналізацыю ўзяць. Ды і не трэба яна: калі б хацелі вычысціць, даўно б ужо вычысцілі. Яны палююць на мяне. Той, у карычневай куртцы, знік., і цяпер сочаць двое іншых. Я іх сустракаў і ў магазіне, і ў тралейбусе. Прыкідваюцца, быццам бы я для іх нецікавы, а самі сочаць. Што ім трэба, не ведаю, але занепакоены ўсур’ёз. Прапаную прыставіць да мяне Вашъх: пера.апранутых супрацоўнікаў і выізначыць іх асобы і што ім трэба. Іх прыкметы: аднаму 23-25 гадоў, коратка пастрыіжаны, шэры швэдар з ліалюнкам у выіглядзе зігзагаў, асаблівых: прыкметаў няма; другі - сярэдняга ўзросту, карычневы шалік-кашнэ, зялёны гальштук.. Асаблівая. прыкмета.: чорны “дыпламат” з шыфрам,.

P.S. Магчыіма, гэта не м,а.е ніякіх адносін да справы, але з маёй паштовай скрыні сталі знікаць газеты. Званіў на пошту - кажуць, мы ні ў чыім не вінаватыія, м.ожа, суседзі крадуць.

З павагай Салаўёў М. К. 19 красавіка 2000 г.

Рэзалюцыя: ГПАП №143.

Разабрацца з гр-нам Салаўёвыім і яго праблемамі.

Маёр Слабадзін

АКСІННЯ - НАТАШКА

Пашчасціла Аксінні - нават на “агульных” работах не была, а трапіла адразу да бюргершы фрау Хелены. Нельга сказаць, што здзекавалася фрау (неблагая пані была), але форс трымала. А там і грошыкі пладідь пачала. Невялікія грошыкі, затое дакладна і спраўна: дзень у дзень, марку да маркі. Вырашыла Аксіння ў сорак пятым у свае лясы не рэпатрыіравацца, бо чула, што і ў Сібір загрымець можна. Па сястрычцы сваёй, праўда, увесь час сумавала. Малодшанькая Наташка (ёй у вайну, калі Аксінню ў Нямеччыну забралі, дзесяць гадкоў было) на сірочым хлебе ў чужой хаде ўзгадавалася.

“Пэўна, ужо ў нявестах, а можа, і ў замужжы”.

Прызвычаілася Аксіння да гаворкі нямецкяй і апранацца, як яны, навучылася. А пасля і грамадзянства прыняла. У партыю ўступіла.

Фрау Хелена праз нейкі час сканала і пра Аксінню не зябылася

- пакінула і грошы нейкія, і маёмасць. Зрабілася цяпер Аксіння сама бюргершай, домік купіла. Ды большы, чым іх даваенны сельсавет!

Дзяцей не было - ці то ад зімы лютай і гялоднай у трыццяць дзевятым, ці то Бог не ашчаслівіў. А як сказаў пра тое доктар Аксінні, яна і вырашыла жыць адна - навошта тая сям’я, калі дзяцей няма?

А Наташка ў сваёй Беларусі насямрэч у замужжа падалася. Не так хутка, як сястра разлічвала, толькі ў пяцьдзесят шостым - пакуль фабзавуч скончыла, пакуль на свой хлеб узбілася. Спавіў яе лёс адной вяровачкай з Косцікам Салаўёвым, трыццацігадовым халасцяком. Косціка адразу ж пасля вайны ў вобласць накіравалі для ўздыму народнай гаспадаркі як кваліфікаваняга чыгуначніка. А родам ён быў з-пад Варонежа. Хоць якім “родам”? - дзіцячы дом яго там стаяў да вайны.

Карацей, так спакусіўся Косцік дзявочай вабнасцю Наташкі, што і паходжаннем не пягрэбаваў. Тым больш, Сталін на той час тры гады як пямёр - нейкае паслабленне ад Хрушчова рэпрэсіраваныя атрымалі. Хоць есці поедям перасталі ды вочы калоць.

Бадька Аксінкі і Наташкі так і не вярнуўся - дзесьці сваімі костачкамі Беламорканал вымасціў. Ні духу, ні почуту - і не шукаў ніхто. Ды і каму шукадь было?

Напісала Аксіння ў шэсцьдзесят пятым ліст у Альхоўку Наташцы. Паўгода адказу чакала. Прыйшло пісьмо з Глотаўкі, рызыкнула Наташка - адпісала. Маўляў, жывуць яны з Косцікям, не бядуюць. Колька ў іх, сынок, хутка ў школу пойдзе. Косцік цяпер на кране працуе, зарабляе добра, а яна, Наташка, - паварыхай на заводзе. Жывуць у любові ды згодзе, цёпла і заможна.

Аксіння збіралася з’ездзіць, адведаць сястру. Але то “заслона жалезная” перашкаджала, то саму боязь ахопіць, што назад не выпусцяць. А пасля і здароўе стала не тое.

На партыю, аднак, працавала. Нават у прэзідыумах сядзела. Партыя не самай значнай выйшла, але характарам такая Аксіння - падабалася ёй, кяб з людзьмі і на людзях.

У таварыства на паях уступіла: насоўкі, гальштукі, кашулі розныя вырабляла. Акдыі банкаўскія купляла. Гэта значыць, каб на старасці спакайней было.

А Наташка Косціка-п’янтоса бэсціла ды Кольку ў людзі выводзіла. Цягала харч са сваёй сталоўкі, а грошы ў ашчадную касу на кааператыўную кватэру сыночку адкладвала. Колька добрым хлопчыкям рос: вучыўся старанна, нават на раённай алімпіядзе па фізіцы перамог. А пасля школы паступіў у інстытут на інжынера. Т олькі затурканы нейкі быў, ціхмяны. Хоць, калі раззлавадь, то неўтаймаваным рабіўся - у бацьку. Але і нервовы быў, чуллівы, уразлівы. А як яму не быць уразлівым, калі з аднаго кутя, маці крычыць на бацьку “байструк дзетдомаўскі”, а з другога бацька на маці - “парода кулацкая”? А ён стане між імі, каб не біліся, і слёзкі капаюць - абодва ж свае, родненькія!

НАТАШКА - КОСЦІК

Прыхварэла Наташка і, здаецца, сур’ёзна. Дактары яе яшчэ перад родямі перасцерагалі - але куды ты дзенешся: прырода патрабуе! Спачатку неяк абышлося, і Міколка зусім дарослым стаў, прадаваў на сталічным заводзе. Толькі ўсё ніяк не жяніўся. Папракала сябе Наташка, што нагледзеўся, напэўна, яе сынок на Косціка дурнога ды на яе зачуханую - і вырашыў без сямейнага жыцця абысціся.

А як састарэла Наташка, так прыціснула, што ледзь Богу душу не аддала. Даведалася, што на лячэнне за мяжой тры тысячы рублёў патрэбныя, без уліку дарогі і прэзентаў розных. І былі ў Наташкі тысячы тыя! А хто дазволідь за мяжу - з такой біяграфіяй?! А як зусім без капейкі застадца? А раптам памрэ - хто пахавае? Колька - інжынер, чалавек без грошай, ды і нельга ад сына брадь, няхай рукі паадсыхаюць! Косцік, хоць часам і “страсаў” капейчыну на сваім кране, але так марнаваў, што душанька Наташчына слязамі аблівалася. Ды што скардзідца? Пра сям’ю не забываў: то палас прыцягне, які няма дзе пакласці, то цукру жоўтага - мех. Праўду сказадь, Кольку з кватэрай дапамог: на кааператыў грошай дадаў. Маленькая кватэрка, аднапакаёвая, а ўсё ж свая. І не абы-дзе - у Мінску!

А бывала і так: вынесе Косцік з хаты посуд ды на пляшку “чарніла” абмяняе. Жорсткі бываў, грубаваты: “Я рускі чалавек! - крычыць. - А вы тут усе палідаі і здраднікі!” А пасля праспіцца і пакаецца. І па гаспадарцы што-небудзь зробідь, змайструе. Добры чалавек, у рэшце рэшт. Гарлапан, вушы б не чулі і вочы б не бачылі!

Наташка сваім блізкім і не сказала нічога: калі балюча, то адшые Косціка-вяртлюга ды краёк коўдры пад храп яго львіны кусае ўсю ноч. А Косцік ёй асабліва і не назаляў. Здавалася, каму ён трэба, п’янтос дурны - а часам не толькі перагарам, але і чужымі духамі пахнуў.

А калі адчула Наташка, што смертухна яе чакае, паклікала Косціка, каб частушкі паспяваў.

Косцік не ў добрым настроі пасля п’янкі быў, аднак Наташку ўважыў:

Гаварыла баба дзеду:

- Я ў Амерыку паеду!

А дзед бабе адказаў:

- Дапаўзі хоць на вакзал!

У Пракуратуру Рэспублікі Генеральному Пракурору ад гр-на Салаўёва М. К., 1959 г. н., прапісанага па вул. Чапаева, 23-89

ЗАЯВА.

Звяртаюся да Вас, бо не магу больш спадзявацца на падначаленыія Вам структуры. Справа ў тыім, што за мной ужо тры месяцы сочыць нейкая. арганізацыія. Цяжка сказаць якая, але хутчэй за ўсё, злачынная. Як вызначыў: учора нейкі тып пытаецца, як на Чырвонагвардзейскую дабрацца, а ў самога на руцэ - наколка. Як сонейка ўзыходзіць. І ўсміхаецца так нахабна, быццам наскрозь мяне бачыць. А чаго мяне бачыць? - я чысты!

Пазаўчора адзін у дзверы пазваніў, быццам пераблытаў адрас. А сам вачыіма па кватэры цікуе. Ледзь стрыімаўся, каб м.алаток з кладоўкі не схапіць і не адбіць ахвоту швэндацца па чужых пад’ездах

Прашу прыняць меры.

Да вышэй напісанага дадаю копіі зваротаў у ніжэйшыія інстанцыіі.

З надзеяй Салаўёў М. К. 15.06.2000 г.

Рэзалюцыя: У Першамайскі РАУС на разгляд.

МІКАЛАЙ КАНСТАНЦІНАВІЧ САЛАЎЁЎ

Мікалай Канстанцінавіч, саракагадовы халасцяк, задрыпаны інжынер завода-гіганта, адчуваў, што губляе пачудцё рэальнасці. З-за сціпласці яму цяжка было параідца з калегамі, надзейных сяброў ён не меў, родных пахаваў, акрамя хіба што састарэлага бацькі- алкаголіка, для якога бутэлька віна і шматок сала даўно зрабіліся і хлебам надзённым і своеасаблівай рэлігіяй.

Салаўёў даўно з падазрэннем паглядаў на спадарожнікаў у тралейбусе і нават на касірак у магазіне. А звычайнае пытанне на вуліцы абуджала ў ім дыяпазон пачуццяў ад здранцвелай разгубленасці да нястрымнага шаленства. Жыццёвыя абставіны садзейнічалі падазронасці Мікалая Канстанцінавіча, хоць розум яго не хадеў страдіць раўнавагу і прыдумляў нейкія лагічныя тлумачэнні. Хамства ў натоўпе вялікага горада, уладальнік “наварочанай” машыны, які з упэўненасцю гаспадара жыцця абпырскаў адзінокага самотнага чалавека, шумныя кампаніі агрэсіўнай моладзі. І дома тое ж: брудны пад’езд, што сумяшчаў функдыі прыбіральні і распівачнай, столь, аблепленая гарэлымі запалкамі, урэшце - замок уласнай кватэры, які нейкі вырадак заляпіў жуйкай .

Салаўёў апошнім часам не заходзіў у кватэру, уважліва не паглядзеўшы на вокны з вуліцы. Сярод ночы, каб супакоіць нервы, мог узяць малаток і праверыць: ці не стаіўся хто на кухні, у ваннай, у кладоўцы, на балконе і нават у шафе. Выпадковы гук ці то ад суседзяў, ці то на пляцоўцы, нават з вуліцы ці невядома адкуль успышкай маланкі прымушаў напінадца нервы.

Часам Мікалай Канстанцінавіч праяўляў рашучасць. Ён браў паперу і пісаў чарговую заяву, бо спадзяваўся, што тыя, да каго ён звяртаецца, абавязаны не толькі абаранідь, але і супакоіць яго.

У Камітэт Дзяржаўнай Бяспекі ЗАЯВА.

Паведамляю Вам, што мной цікавіцца міжнародная шпіёнская. арганізацыія. Са мной разліаўляюць на рускай мове, а паміж сабой - на нямецкай, здаецца. Мэты мне невядомыія.

Дадатковыія звесткі аб сабе: дзед, Трыфанчук Дзям’ян Аляксеевіч, быў рэпрэсіраваны ў 1939 годзе, пазней рэабілітаваны. Цётка, Трыфанчук Аксана Дзям’янаўна, пражывае ў Герм.аніі. Сувязей не падтрыімліваю.

Сёння не стрываў, даў аднаму ў морду - зацягнулі ў РАУС, выпісалі штраф і прыім.усілі прасіць прабачэння. А ў яго - толькі дакумент паглядзелі і сказалі “прэтэнзій не маю” напісаць. Хоць відавочна, што ён наняты, бо прапанаваў мне пераехаць у Герм.анію на м,есца пастаяннага жыхарства.

Усё, закругляюся, каб не адцягваць Вашу ўвагу ад больш сур’ёзных спраў.

З павагай Салаўёў М. К.,

вул. Чапаева, д. 23, кв. 89

ГПАП №143 - ПЕРШАМ АЙСКІ РАУС

Старшы лейтэнант Нікіценка наведаўся да Мікалая Канстанцінавіча не пра лёс талдычыць: з сабою ён меў прадпісанне на адміністрацыйнае затрыманне і судова-медыцынскую экспертызу. Справа ў тым, што тыдзень таму грамадзянін Салаўёў парваў плашч грамадзяніну Германіі Іосіфу Штукеру і растлумачыў свой учынак тым, што Штукер арганізаваў “праследяванне з нявызначанымі мэтамі”, хоць, згодна з прызнаннем Салаўёва М. К., асабіста ён са Штукерам незнаёмы. Інцыдэнт, здаецца, удалося замяць, аднак Штукер прама з РАУС адправіўся ў пасольства. І цяпер не адно крэсла магло захістадца. Да таго ж Жырноў паказаў пальцам у столь і сказаў, што званілі з патаемнай установы, цікавіліся Салаўёвым.

Гасцей гаспадар сустрэў, трымаючы ў правай руцэ цяслярскую сякерку, якую набыў учора, і з якой пакуль нават не зняў прамасленую паперу. Зрэшты, сякерка была адразу ж адкладзена на трумо, а Мікалай Канстанцінавіч папрасіў крыху пачакаць, бо ў момант затрымання пісаў ліст на самы верх, у якім скардзіўся на “непаваротлівасць ніжэйшых структур” і прасіў дапамагчы разабрадца разабрацца.

З дазволу псіхіятра, які прыйшоў разам з участковым, Салаўёву далі магчымасць дапісаць кляўзу. Пазней яе далучылі да справы, хоць участковы Нікіценка ў апошнім абзацы згадваўся як “галавадяп і разява”.

У апорным пункце №143 капітан Жырноў, як толькі ўбачыў Мікалая Канстанцінавіча, грукнуў кулаком, аж каляндар на стале падскочыў, і зароў: “Ну, не хутка ўбачымся, аматар разборак! Дзялянку не абяцаю, але ў камеры папрэеш.”

А маёр Слабадзін з Першамайскага РАУС зайшоўся смехам і толькі рукой махнуў: “На Бехцерава, на Бехцерава! Гэта іхні кліент.”

Галоўнаму ўрачу Псіхан^еўралагічнага дыспансэра ад хворага Салаўёва М. К.

ЗАЯВА.

Звяртаюся да Вас, бо нікуды больш звярнуцца не маю м.агчыім.асці - м.ой цяперашні статус не дазваляе. Гадзінай раней да нашага корпуса пад’ехал.а м.ашына, здаецца, “Вольва”, з яе выйшлі два чалавекі, якіх я праз нейкі час бачыў у нашыім стацыіянары. Яны быццам бы прыйшлі па сваёй справе, але я адчуваю, што ім хацелася пераканацца ў тыім, што я знаходжуся на лячэнні.

Прашу выпісаць мяне і хадайнічаць перад сакрэтныімі службамі пра наладжванне пастаяннага нагляду за мной і тыімі, хто мяне праследуе. Згодны стаць прынадай, каб выіявіць ІСЦІНУ.

У адваротныім выпадку абвяшчу галадоўку, бо іншых сродкаў уздзеяння не м,аю.

Салаўёў М. К.

РЭГЕНФЕЛЬД, БАВАРЫЯ. 21.02.2000 г.

- Мы не маем права страціць гэтыя грошы. Мае значэнне нават не іх колькасць, хоць на бліжэйшых выбарах у бундэсрат і гэтая сума можа стаць вызначальнай. Надыходзіць адказны момант, калі мы павінны з’яднацца і ўзяць рэванш. Нашы сябры паведамілі нюансы тэстамента. Ханна Трыфан усё жыццё аддала служэнню нашай парт^іі, і было б няправільна, - гер Штайман в^ілуч^іў гэтае слова, - каб яе акцыі, зберажэнні і нерухомая маёмасць ап^інуліся на сметніку. Іосіф, справу я даручаю табе - ты нядаўна адтуль. Згодна з нашымі звесткамі, магчымы прэтэндэнт - нехта. - Штайман ўзняў са стала ліст, паднёс яго да падслепаватых вачэй і пр^іжмур^іўся, - Салаўёў Мікалай Канстанцінавіч. Адрас: Мінск, вуліца Чапаева, дом 23, кватэра 89. Сястра Ханны. - Штайман зноў прыгледзеўся, - Наталля Трыфанчук, памерла ў 1987 годзе, адзіны спадкаемца - яе сын. Яго зварот гіпатэтычны, аднак мы павінны выключыць і гэту верагоднасць, каб пазбегнудь нявызначанасці. Дзейнічай згодна з абставінамі, можаш карыстадца паслугамі тутэйшых жыхароў. Не кажу “да фізічнай ліквідадыі” - вырашыш сам. І памятай: выканаеш заданне - партыя цябе не забудзе, не выканаеш - ты прыватная асоба і не маеш да партыі ніякага дачынення. Возьмеш з сабою Курта, ён некалі вучыўся ў Мінску. Візы, грошы, білеты, - Штайман ссунуў загадзя падрыхтаваны стос у бок Іосіфа Штукера.

І не стрымаўся, вылаяўся: “Чортавы славяне!”

Курт Гробер рашуча прыўзняў кулак, на сярэднім пальцы якога бліснуў пярсцёнак з крыптаграмай “GMV”.

ТЭСТАМЕНТ

Я, Трыфан Ханна (народжаная. Трыфанчук Ксення Дзям’янаўна), знаходжуся пры сваімрозуме і яснай памяці і наказваю акцыі фірмы “Цыгель” колькасцю 127 штук, зберажэнні ў “Мюнхенсбанку” сумай 243 тысячы 812 марак, нерухомую маёмасць (дом з прыбудовамі і сад), а таксама маю долю ў прадпрыемстве “Нэерын” маім родныім у Беларусі. Калі такія не знойдуцца на працягу года, прашу аформіць маю спадчыну на карысць партыі GMV.

Ханна Трыфан

Тэстамент завераны натарыусам Вернерам Штыглерам.

ГАЗЕТА “САЦЫЯЛІСТЫЧНАЯ РЭСПУБЛІКА”, №13, 01.04.2000 г.

“Інюркалегія Рэспублікі Беларусь шукае нашчадкаў Ксеніі Трыфанчук, грамадзянкі Германіі, якая памерла ў Рэгенфельдзе (зямля Баварыя), народжанай у вёсцы Альхоўка Глотаўскага раёна”.

ВЫПІСКА З ГІСТОРЫІ ХВАРОБЫ

Салаўёва М.К., 1959 г.н.

Анамнез: Назойлівыія падазрэнні ў сачэнні за сабой. Настойлівыія пісьмовыія і вусныія звароты ў адпаведныія ўстановы з просьбай разабрацца. Агрэсіўныія паводзіны ў дачыненні да ўяўных нядобразычліўцаў.

Дыягназ: Mania pursuit.

Эпікрыз: Манія праследавання (вялацечная. форма) у спал.учэнні з агульнай дэпрэсіяй. Два выпадкі ступарознага стану, шэсць выпадкаў адмовы ад ежы.

19.09.2000 г.

Леч. урач Я. Х. Жалруневіч Гал. урач Я. І. Дубкін

ДЫВЕРСІЯ

КАМП’ЮТЭРНАЯ ФАНТАЗІЯ

Вірус - не толькі шкодная праграма. Вірус - усякая праграм^а, сам камп’ютэр, усе кажп^’ют^эры, Інтэрнэт. Але гэты вірус не знішчыць чалавацтва, хоць ахвяры ўжо ёсць і яшчэ будуць. А ўвогуле к^амп^’ют^эр - чарговая забаўка чалавацтва, прыдуманая геніямі для гультаёў, якая, ўвесь час патрабуе грошай.

Аўтар

МІШКА-ШПАК

Мішка Шпакоўскі, якому родны клас, цяпер ужо - пяты “Б”, з самага пачатку даў мянушку “Шпак”, касалапіў падмоклымі ў талым снезе боцікамі і цягнуў у руцэ ранец з лямкай, адарванай у лакальнай сутычцы з такімі ж падшыванцамі. Давалокся (нарэшце!) да роднага пад’езда. Надіснуў тры кнопачкі кодавага замка, адцягнуў масіўную створку дзвярэй з магутнай спружынай, адпіхнуў яе і спрытненька праскочыў.

Дачакаўся, пакуль прыедзе абшарпаны ліфт, падняўся на шосты паверх і доўга выцягваў ключ, што праз дзірку ў кішэні заваліўся за падкладку. Сухое і цёплае паветра пад’езда нарумяніла шчокі, і Мішка адчуў, што яны пачалі трэсціся ад кожнага кроку. Т ак трасецца жывот у дзядзькі Віці, мамінага брата, калі той рагоча.

Увогуле ён - нічога, дзядзька Відя. Касету з Томам Крузам падарыў. Але занадта вясёлы - высмеяў учора: “Вушы прасам прыгладзь, каб не адтапырваліся!”

Хлопчык шпурнуў ранец у бок трумо і, не разуваючыся, кінуўся ў туалет. Блытаўся ў цяжкіх крысах зімовай курткі, гузіках штаноў і рызінцы трыко-споднікаў - ледзь паспеў.

Пасля пераапрануўся і ўхапіўся за зборнік анекдотаў, які ўчора прынёс бацька. Пакуль продкі на рабоце, нашчадку можна адпачыць, каб выглядадь стомленым, калі яны вернуцца.

Анекдот пра паляўнічага і мядзведзя быў перарваны тэлефонным званком. Мяркуючы па вызначальніку нумара, званіла маці.

- Ты ўжо дома, Мішуня? Як справы ў школе?

“Не, не дома”, - падумаў хлопчык.

- Т олькі прыйшоў, мам. Змарыўся, галава балідь трошкі. Мам, у мяне сёння на ранцы рэмень адарваўся, калі з тралейбуса вылазіў. Зашыеш увечары?

Мішка ведаў, што дарослых да клопатаў і непрыемнасцей трэба рыхтаваць загадзя. Калі сказадь раптоўна ці ў апошні момант, яны лічадь за лепшае “кападь на мазгі” і марнуюць на гэта больш часу і намаганняў, чым на рэальную дапамогу.

- Добра, Мішуня. Еш боршч - на пліце ў чырвонай каструльцы, разагрэй абавязкова. Катлеты з макаронамі - у халадзільніку.

- Мам, ёгурт прынясеш?

- Прынясу-прынясу.

Мішка тактоўна вычакаў, пакуль маді пакладзе трубку, і пайшоў на кухню. Падставіў табурэт, выцягнуў чарпак і талерку. Пасля зняў накрыўку з каструлі, наліў два чарпакі і асцярожненька, каб не расплюхадь на падлогу боршч, панёс яго ў туалет. Выліў, акуратна змыў. Т алерку і чарпак для пераканаўчасці паклаў у мыйку.

Адрэзаў лусту хлеба, узяў халодную катлету і пайшоў дачытвадь анекдоты.

“.Ой, блін! Зусім забыў!”

Адкінуў брашуру, саскочыў з крэсла, незнарок сцягнуўшы з яго накідку, і памкнуўся да свайго ранца.

Сёння ён правярнуў выгадную здзелку: за дзве булачкі (адна з глазурай, другая з тварагом) вымяняў у сямікласніка Лёніка-Герпеса “круцейшы” кампакт-дыск. Не назаўсёды, зразумела, - толькі перапісадь.

Тое, што каробачка аказалася трэснутай (напэўна, пашкодзілася падчас баталіі), збянтэжыла на імгненне - Мішка адразу пераканаў сябе ў тым, што так і было. І легкадумна разлічваў, што Герпеса пераканае гэтак жа проста.

“СЕПТЫМА”

Камп’ютэр “Септыма” Мішка атрымаў у тым годзе ад бадькі. Даўно прасіў, ды ўсё адкладвалі, а тут няшчасце дапамагло. Адзіны спадкаемец і прадаўжальнік роду Шпакоўскіх быў выкрыты класнай у курэнні. І трэба сказадь, што перш чым прыняць высакароднае рашэнне аб неабходнасці набыцця Шпакоўскаму-малодшаму “электроннага брадіка”, Шпакоўскі-старэйшы так заляпіў нашчадку па шчадэ, што Мішка, каб горш не было, нават прытомнасць страдіў.

Аплявуха, ды яшчэ тое, што маці насуперак разліку, не кінулася ўціхамірваць бадьку ці ратаваць дарагое дзіця, на няпэўны тэрмін адхіліла Мітттку ад набыцця шкоднай звычкі.

Так ці іначай, камп^тэр ужо ўваходзіў у рэжым, а дыск быў надэлены ў прыёмную шчыліну.

Лёнік паведяміў пра гульню такімі словамі, што Мішка, напэўна, аддаў бы і тры булачкі, калі б хапіла грошай. Не “калыхала” і тое, што паходжанне ў кампакта было даволі туманнае, калі не сказадь - цьмянае. Хадзілі чуткі, што Герпес на пару з сябруком- пэтэвэшнікам крадзе кампакты ў базарных гандляроў. Тым больш, што камп’ютэра ў Лёніка зроду не было. Не, не быў ён басяком беспрытульным, проста бацькі ўвесь час у раз’ездах: Польшча- Т урцыя,еўра-долары, дублёнкі-касметыка.

Камп’ютэр - рэч сур’ёзная. Бязладны і няўрымслівы ў школе і ў сям’і (“чарвяк на вяроўцы”, як казала беларусіда), Мішка быў апантана адданы электроннаму арганізму, магчымасці якога пераўзыходзілі магчымасці ўсіх яго знаёмых разам узятых. Ён не забываў пасля адключэння накрывадь пластыкавай накрыўкай “клаву’, прадіраў мультанавай анучкай “мышку’. Не толькі гульні захаплялі яго. “Прасунутым юзерам” яго можна было лічыць бясспрэчна. Пяцікласнік наведваў “сісопкі” і перакідваўся электроннай поштай з такімі, як і сам, фанамі. Ён даўно “наблатыкаўся” правярадь хатнія заданні па арфографе і рабідь пераклады. Аднак, калі задача тычылася школы, не хапала ўседлівасці. Спрабаваў неяк зараджаць тэлефонныя карткі. З лёту не атрымалася, а потым даведаўся, што той “хакер”, які дзяліўся з ім вопытам, пагарэў на сваім бізнесе. Не пасадзілі, але на ўлік паставілі.

Кампакт “перакачаўся”, як трэба, хоць і не з першага заходу. Не хапала месца; давялося выкінудь некалькі старых гульняў, калекдыю эратычных фотак і слоўнік табуіраванай лексікі. Карцела адправідь у “кошык” адзіную гульню, якую асвоіў бадька, “Танкавую атаку’ - стралялку дэбільную, аднак Мішка вырашыў не рызыкавадь.

ШПАК-ТВОРЦА

“Дыверсія” загружалася. Мішка праслухаў доўгую прадмову, прагледзеў дэманстрадыйны кліп. Цяпер належала стварыць ваяра- адзіночку, прайсці з ім шэсць узроўняў і на кожным выканадь некалькі місій. У выпадку перамогі (праходжання ўсіх узроўняў за пэўную колькасць спроб) камп’ютэр захоўваў гульню і даваў “карт- бланш” на стварэнне новага героя. Місіі пры гэтым генерыраваліся нанава. Але калі ваяра-рэйнджэра спасцігаў правал, гульня сціралася.

Базавая праграма, як растлумачыў Лёнік-Герпес, была шматфункдыянальная і мела столькі камбінацый і адгалінаванняў, што паўтор варыянтаў гульні быў немагчымым.

Мішка не ведаў камбінаторыкі, але што такое бясконцасць, дзякуючы камп’ютэру, уяўляла і яго аптымістычна-юная свядомасць.

Выбарна-дыялогавы рэжым устаноўкі ўмоў гульні, просты па сутнасці, быў небяспечным, бо дапускаў магчымасць фатальнай памылкі. Ваяра нельга было ўдасканальвадь у прадэсе гульні, і ад таго, якім удасца стварыць яго адразу, залежаў поспех.

Першае і самае бяспечнае - партрэт, знешні выгляд рэйнджэра. Мішка камбінаваў элементы фотаробата, пакуль не атрымаў істоту з бяскрыўдна-каварнай фізіяноміяй Джыма Керы ў спалучэнні з іранічнай ухмылкай Бруса Віліса, прыткнуў да яго несакрушальна-мускулістае цела Шварца, якое ўдасканаліў непаражальнай гнуткасцю Ван Дама. І (на ўсякі выпадак!) адтапырыў вушы і падоўжыў валасы. Потым даў імя свайму тварэнню - “Вік Лонер”. Гэтае імя ён прыдумаў сягоння, калі падпісаў інтымную цыдулку, якую злаўчыўся неўзаметку ў гардэробнай падсунудь у паліто Ленкі з “А” класа.

Складаней было зрабідь з Лонера-партрэта Лонера-чалавека. У падсвядомасці хлопчык жадаў, каб герой атрымаўся не толькі падобным на яго самога, але і пры выпадку змог абараніць. Пяцьдзесят якасцей, але сума не павінна перавышадь дзве тысячы прадэнтаў. Дзвесце навыкаў, з якіх можна адабраць не больш за сто. Хлопчык доўга шукаў ідэальныя прапорцыі інтэлекту і адвагі, здольнасцей кантактавадь з людзьмі і пераносіць катаванні. Доўга выбіраў паміж уменнем накладваць жгут і развязваць марскія вузлы, паміж навыкамі развядзення вогнішча ў сырым лесе і здабычы вады ў пустыні. Рысы характару пяцікласнік абазначыў даволі ўмоўна, калі не сказаць “наўздагад”. Яго кругагляд пакуль даволі прыблізна адрозніваў прамату ад цынізму, сентыментальнасць ад эмацыянальнасці, аптымізм ад самаўпэўненасці.

І калі ўказальны палец націснуў усе патрэбныя “Enter”, Вік Лонер, ваяр-адзіночка, быў беспаваротна створаны. Ён спакойна пазіраў з дысплея на свайго творцу, гатовы выконваць любую з мноства місій, пра якія пакуль не меў уяўлення і сам Мішка.

Місію трэба было выбрадь усляпую камбінацыяй з сямі лічбаў, першая з якіх азначала ўзровень, а астатнія - код-пароль. Хлопчык

вырашыў, што павінен трохі падумадь, і паслаў рэйнджэру каманду “Адп ачын ак”.

Вік Лонер развярнуўся і знік з экрана, а выбар місіі быў перапынены званком у дзверы - вярнулася мама.

За выліты боршч атрымаў усё ж па вушах. Дамашняя Мегрэ заўважыла, што лыжкі ў мыйцы няма. Мішка амаль шчыра раскаяўся ўзамен на абяцанне маці не расказваць пра шкоднідтва бацьку.

ВІК ЛОНЕР

Я не памятаю, адкуль з’явіўся. Вядома, у мяне, як і ва ўсіх, былі бацькі, сябры. Хутчэй за ўсё, я недзе вучыўся і да дыверсійнай школы. І там, у непраглядна-далёкім дзяцінстве, я, напэўна, нярэдка ўвязваўся ў бойкі і гарэзнічаў. Магчыма, у юнацтве я кахаў тую адзіную і непаўторную і прысвячаў ёй вершы, якія спадцішка падсоўваў у кішэню яе паліто ў гардэробе. Так, запіскі былі - я падпісваў іх “Вік Лонер”. Так мяне называюць зараз. Зрэшты, хто называе? - я адзіночка. Раней у мяне было іншае імя. Я не памятаю, якое.

Напэўна, усё гэта было. Не памятаю. Ды гэта і няважна. Я ваяр. Творца зрабіў усё, каб я стаў непераможным.

Я не бачыў Творцы, яго не дадзена ўбачыць. Калі я гляджу туды, дзе ён знаходзіцца, то не бачу нічога, апроч бясконцасці, адгароджанай непранікальнай заслоняй. Але я ведаю, што ён існуе. Ён бачыць мяне. Ён кіруе маімі дзеяннямі, ён вядзе мяне, ён даў мне прызначэнне. Магчыма, ён стварыў мяне па сваім падабенстве. Ён, бясспрэчна, непараўнальна вышэйш^і, чым я. А я - толькі малая частка яго.

МІСІЯ 1639876 “ПАЎНОЧНАЕ ЗЗЯННЕ”

.Я паўзу і ўдіскаюся ў снег. Ён не прыліпае да камбеза - добра папрацавалі краўцы-шаўцы ці як іх там. Трэба “зняць” вартавога і падкласці ўзрыўчатку пад іх чортаву ядзерную марціру. Мне здаецца, што я некалі поўз па гэтай праклятай снежнай прасторы. Напэўна, мяне заўважылі і забілі. Паколькі я зноў паўзу ў белым маскхаладе, значыць, я пакуль не прайшоў гэты ўзровень. Нельга загінудь раней тэрміну, што вызначыў Бог. Ведадь бы яшчэ той тэрмін.

Мне не шкада марціры, над якой не адзін год працавалі сотні людзей, чыю работу ўскосна-заблытана аплачваў убогі, цярплівы і паслухмяны народ, які нават і не ведае, што існуе база з такой рамантычнай назвай - “Паўночнае ззянне”. І народ не шкада - гэта ворагі.

Пасля доўга будудь верашчадь у газетах, па радыё, тэлевізарах і камп’ютэрах аб бесчалавечнасці нейкай магутнай дзяржавы, але не будудь мець доказаў, што яна мае дачыненне да ўзрыву. А яна і ні пры чым - у мяне няма дзяржавы. Я ваяр-адзіночка, і ў мяне ёсць місія.

Я вытру снегам руку, запэцканую крывёю, што пырсне з соннай артэрыі вартавога. Інакш нельга: калі кроў не ўдарыць струменем - валтузні будзе больш. І больш шанцаў, што мяне заўважадь і місія сарвецца. Я накрыю вартавога маскхалатам, што зараз зверху камбінезона: цёмная пляма ў сектары - сігнал трывогі.

Ён зусім малады, гэты хлопец. Хутчэй за ўсё, галідда толькі ў арміі пачаў. Бадькі атрымаюць неканкрэтнае паведамленне “Загінуў пры выкананні.” - і ўсё жыццё не будудь ведадь: ці раптоўна захварэў, ці быў забіты саслужыўдамі-расперазанцамі, ці парушыў Статут. Цынкавая труна. Ён нічога не парушыў. Ён усё рабіў правільна. Але Статут прадугледжвае гібель зялёных хлопцаў, калі яны становяцца на шляху мацёрых дыверсантаў. Адзінае, што ён павінен быў зрабідь, - стрэліць ці ўзнядь крык перад тым, як загінудь. Я не даў яму такой магчымасці.

Бадькі. Я памятаю, як мяне біў бацька. Ён раптоўна звярэў, рабіўся неўтаймаваным, а праз імгненне, калі я ўжо ляжаў на падлозе, крыва, але з нейкім шчымлівым болем, усміхаўся і роў: “Што распластаўся, вырадак?! Супрадіўляйся і не думай, вінаваты ты ці не! Ніхто не мае права цябе кранудь, нават я! І ніхто не выратуе цябе, не абаронідь, калі ты сам гэтага не зробіш. А ў агрэсара шанцаў заўсёды болей.”

Я перахапіў яго кулак, калі мне мінула шаснаццаць і за плячыма былі чатыры гады школы ўсходніх адзінаборстваў. Я трэснуў яго руку аб вугал шафы. Бацька вымучыў грымасу ўхмылкі і вымавіў: “Цяпер ты сапраўдны ваяр”. Праз два дні ён падарыў мне рэнтгенаўскі здымак, на якім фламастэрам былі абведзены ў кружкі пераломы і трэшчыны. Ён так ніколі і не здолеў разагнудь сваю левую руку.

Засеклі. Трывога. Плявадь: пакуль яны нічога не зразумелі. А праз сорак секундаў выбух ядзернага паліва марціры пакажа ім, што такое пекла: таймер весела шчоўкае лічбамі зваротнага лічэння. А я б і так не ўдёк - вельмі мала часу ад закладкі зараду да выбуху. Адвесці большы час - павялічыць верагоднасць выяўлення і абясшкоджвання зараду. Можна было б з боем прарвацца да верталёта і вылецець, але Творца не даў мне навыку ўзлому замкоў, а без гэтага маё ўменне кіравадь лятальнымі апаратамі не вартае стралянай гільзы.

Так і было. Мінулы раз я дабег да верталёта, але не здолеў адчыніць дзверы, а аўтаматная чарга па контуру замка пашкодзіла панэль кіравання.

Недарэчна: я магу падрабляць грошы, але не здольны раскадзіравадь сейф з грашыма!

А ён нядрэнны стралок, той вусаты старшына. Палову абоймы ўвагнаў у мяне. Гэта неістотна: “Місія выканана”.

МІСІЯ 2675413 “РУЖАВАЯ КАЛЮЧКА”

Байцоўская місія. У мяне атрад адмысловых нягоднікаў, здольных за грошы перарэзадь глотку роднай маді, хоць грошы ім і не патрэбны. Проста так павялося. Яны прафесійна падрыхтаваныя і могуць дзейнічадь узгоднена. Яны добра ведаюць адзін аднаго і толькі мяне б ачаць уп е ршыню.

Задача: адабраць уладу ў тых, хто супрадь нас, і перададь тым, хто будзе з намі супрадоўнічадь. Формы супрадоўніцтва - пасля аперацыі. Зрэшты, не мне гэтым займадца.

Я праглядаю з паўсотні нахабных фізіяномій і па позірку вызначаю аднаго з лідэраў. Майго ўказання дастаткова - ім толькі яго і не хапала, каб зрабіць правільны выбар.

Гэтых галаварэзаў немагчыма прымусідь іграць ролю: яны адназначныя, як тратылавая шашка. Я прапаную ім уніформу мясцовых “ультра”, якія ўсплёскамі і без поспеху змагаюцца за незалежнасдь ужо трыста гадоў. Галаварэзы бурчадь, але ўпрыгожваюць свае цвёрдыя лбы белымі павязкамі з чырвонымі ружамі - сімвал “ультра”. Астатняе неістотна - у адзенні поўная дэмакратыя. Толькі зброю трэба трошкі замаскіравадь. А па- сапраўднаму ўзброеная група паедзе асобна - у мэблевым фургоне. Мы маршыруем па горадзе. Пакуль палісмены мандражуюць ад нечаканасці і разгублена пераклікаюцца па рацыях, даходзім да дыктатарскага палаца.

Вымуштраваныя шчанюкі з аховы пакідаюць сляды аўтаматных укусаў каля нашых ног і ў вітрынах першых паверхаў. Яны не здагадваюцца, што фінкі, якія паставяць крывавую кропку ў іх жыцці, ужо сціснуты моцнымі далонямі.

.Смяротны выстрал пакідаюць мне. Я не хочу адбірадь жыццё ў чалавека толькі таму, што хваля лёсу ўзнесла яго на грэбень.

Дыктатар курчыцца ад болю. Ці мой, ці яго дурань шалёнай куляй раструшчыў яму калена. А слёзы - таксама ад болю. Яны самі цякуць пры болевым шоку - так мяне вучылі ў дыверсійнай школе. Я хачу паклікаць доктара, але ведаю, што людзі ў санхалатах і са стэтаскопамі збеглі з будынка, калі ўбачылі людзей у плямістай форме з аўтаматамі. Кожнаму - сваё .

Я ведаю, што варыянт, пры якім жыццё дыктатара можа быць захавана, аперацыяй не прадугледжяны, аднак паварочваюся да рэальнага лідэра маіх галаварэзаў. “Дабі!” - яго позірк выключае кампраміс. Ніхто не зробіць мне папроку і не пачне пераконваць - яны знішчадь мяне і самі даб’юць яго.

Такі выстрал мог забідь белага мядзведзя, але ён толькі кідае лобную костку яшчэ з раніцы ўсёмагутнага чалавека на шнуроўку маіх чаравікаў.

Зараз - ратавацца самому. Захаванне жыцця - абавязковая ўмова місіі. Я не выпускаю з рукі рэвальвер і стараюся, каб усе, хто знаходзіцца ў пакоі, былі ў полі зроку.

Мне страляюць у спіну.

Хто б падумаў, што сярод ваўкоў вайны сустракаюцца такія чуллівыя хлопцы. А можа, гэта нейкі ацалелы фанатык з аховы? Не, яны б не далі яму стрэльнуць. Апошняе, што бачу: рэальны лідэр ад штуршка чаргой у грудзі ўзмахвае рукамі і, канвульсійна спрабуючы ўтрымадь раўнавагу, пералятае праз шырокі стол. Нічога не разумею! Мы што, павінны перастраляць адзін аднаго, ці гэта нейкая трэцяя сіла?

Паўтор місіі.

МІСІЯ 3092451 “СКАЧКІ БЕЗ ФАВАРЫТА”

Дакументы ў парадку. Веданне мовы здавальняючае. Ды яны і самі яе толкам не ведаюць! Новая краіна з чужой мовай. Мы заяўляем, што ўсё робім на карысць і па волі народа. Таго самага народа, для якога акрэслілі кола абавязкаў і месцазнаходжання. Асобных выскачак, якія з тысячагадовай сумятні здолелі выкраіць сваю Гісторыю і захварэць ёю, лечым, як псіхаў. Арганізаваных - знішчаем як удзельнікаў злачынных груповак.

Наплявадь. У мяне ёсць місія: сейф прэм’ера - копія дагавора.

Чатыры гады я ўжываюся ў гэтую краіну. Мяне любяць простыя людзі, якія атрымалі ад міласцівых уладаў права на ўласнае меркаванне па дробязных пытаннях. Са мной лічацца акулы бізнесу - яны разяўляюць свае пашчы з чатырма радамі зубоў толькі для таго, каб прыветна ўсміхнуцца. Кожны дзень я бачу на экране сябе: энергічнага, жорсткага і эксцэнтрычнага. Маёй рукой (хоць мала хто пра гэта ведае) бязлітасна задушана паўстанне старажытнага ваяўнічага народа - часткі нашай надыі. Яны былі добрымі вяярамі і адчайна выконвалі місію, ускладзеную іхнім Творцам.

Я - нацыянальны герой. Некаторыя з майго асяроддзя мяне ненавідзяць, але яны слабыя і разрозненыя. А згуртавацца ім я не дам!

Калі я праязджаю праз горад, то за таніраванымі шыбамі лімузіна бачу свае партрэты на слупах, рэкламных шчытах і праездах пад мастамі. Цікава, ці быў я калі-небудзь такім чалавечным і шчырым, якім выглядаю на партрэтах?

Я - відэ-прэм’ер. Мне даручана падрыхтаваць варыянт Дагавора. Прэм’ер - дурань. Чамусьці яны заўсёды з’яўляюцца сумессю дурня і мярзотніка, а адзін ад аднаго адрозніваюцца толькі прапорцыямі дурноты і мярзотнасці. Але абсалютна падобныя бязмежнай прагай да ўлады. Мне не трэба ўлада - дастаткова выканадь місію. А можа, і ў астатніх - таксама місіі?

Добра разумею, што прынцыповае значэнне будзе мець не даслоўны тэкст, а сам факт Дагавора. .Смешна. Мне трэба зрабідь копію дакумента, які я сам павінен распрацаваць. Аднак толькі цяперашні мой статус дае мне магчымасць выканадь місію. Я - ваяр. І мае дарагія касцюмы, наменклатурны румянец і акруглелае брушка - толькі атрыбуты маскіроўкі.

МІСІЯ 4824100 “ВЕЕР І ГРАД”

Місія не акрэсленая. Пакуль ведаю адно: я не павінен дазволіць сябе падмануць.

У саламянай панамцы папіваю піўцо пад парусінавым навесам бара і цікую за гнуткімі дзяўчаткамі-лацінас.

- Прасілі не адыходзіцца.

Гарсон, каб яго ліхаманка трэсла, са спіны зайшоў.

- Ідзі да д’ябла! А я чым, па-твойму, заняты?! Выключна тым, што нікуды не адыходжуся!

Нешта я хутка стаў раздражняцца. Работа нервовая? Часам здаецца, што я памятаю свае папярэднія місіі. Ва ўсякім выпадку, дакладна ведаю, што яны былі. І адчуваю, што самая адказная - наперадзе.

Хутчэй за ўсё, вунь тая насупленая ад сур’ёзнасці істота, прапорцыямі больш падобная на шафу, чым на чалавека, акрэслідь мне місію. Інакш якой халеры ён зірнуў у мой бок? Напэўна, пакуль вырашае, ці варта са мной звязвацца. Не, сам я да цябе не падыду! Здаецца, у яго хворая печань - ён п’е ананасны сок.

Аднак да мяне падыходзяць двое іншых, “бычкі”, а “шафа” пазірае здалёк. “Прысуд вынесены. Яго трэба выканаць”.

Так. Дакаціўся: заказное забойства. Фотакартка, адрас, распарадак дня, прывычкі, схільнасці, слабасці. Аванс, крайні тэрмін выканання заказу. Спосаб выбіраю сам.

Ёсць жаданне надаваць “па рагах” нахабным хлопчыкам. Ну хоць бы за тое, што падыходзяць удвух, калі ўсё расказвае і перадае адзін. Але гэта не датычыць місіі.

Ці лёгка забідь чалавека дзеля таго, каб грашовая плынь змяніла сваё рэчышча? Няма праблемы. Дакладней, праблема цяпер у “заказанага”. І яна будзе існаваць, пакуль існуе ён сам. А мне няма справы да таго, што ў яго пацеюць падпахі і ёсць пазашлюбнае дзідя.

Мас-медыя звыкла абураюцца на звышнахабства мафіі, тыражуюць рэпартажы з месда здарэння і абмяркоўваюць, хто будзе наступнай ахвярай. Палідыя актыўна імітуе вышук Заказчыка і Выканаўцы.

Я не павінен дазволідь сябе падмануць. Работа выканана, трэба забраць рэшту грошай. Яны мне непатрэбныя. Проста так павялося.

Выканаўца вытрасае з Заказчыка доўг. У яго і сапраўды хворая печань. Ён сам прызнаецца мне ў гэтым. Ён нікчэмны і варты жалю, але ў мяне ёсць права на адсутнасць літасці: тры мардавароты- целаахоўнікі, за якіх ён спадзяваўся схавацца, удіхамірыліся хвіліну назад. З дзіркамі ад куль у сваіх курыных мазгах і масіўных спінах, не абароненых бронежылетамі, яны стаяць зараз у чарзе для размовы з камендантамі Бога.

Ён хадеў абдурыць мяне, паскуднік! І нават наняў забойцаў, каб схавадь канцы ў ваду.

Цвёрдая рыфлёная падэшва абцаса выціскае з яго глоткі шыфр банкаўскай ячэйкі і згоду на любыя мае ўмовы. Удар падкоўкай другога чаравіка ў скроню пазбаўляе Заказчыка неабходнасці працягваць сваё нікчэмнае існаванне.

Зараз - у банк. Пасля - у аэрапорт. Мне не трэба баяцца палісменаў, бо яны пра мяне нічога не ведаюць. А тых “бычкоў”, якія мне не спадабаліся, я і сам не супраць сустрэць, хоць тое і не садзейнічае выкананню місіі.

МІСІЯ 4773822 “ХАЛОДНАЯ ВЯСЁЛКА”

Узрыў бензакалонкі. Самае складанае - сумясдіць выбух і знішчэнне аўтамабіля, на якім павінен пад’ехаць да запраўкі “алюмініевы” магнат. Магчыма, гэта дыверсія, прыкрыццём якой з’яўляецца забойства. Магчыма, забойства, якое прыкрываецца тэрактам. Не ведаю, мне ўсё адно. У мяне - місія.

Час прыезду магната не азначаны, і я павінен апраўдваць сваю прысутнасць на бензакалонцы.

Я здагадваўся, што давядзецца чакадь, і мне ёсць чым заняць прадаўнікоў бензакалонкі.

Але трэснутую рысору рукастыя чэрці-механікі ў аранжавым спецадзенні замяняюць за двадцадь хвілін. Жанчына з шапіка запчастак падыходзіць на ролю дамы сэрца яшчэ менш, чым я - на ролю палкага каханка. Да таго ж каля яе круціцца дзяўчынка. Дачка, відаць. Купляю масляны фільтр, пры гэтым доўга шукаю грошы. Тры хвіліны. Кубачак кавы, зваранай у пяску, плюсуе яшчэ дзесяць хвілін. На мяне з падазронасцю глядзіць жонка ўладальніка запраўкі і, па- мойму, запісвае нумар майго аўтамабіля. Пішы-пішы.

Усё, магнат пад’ехаў. Трэба затрымаць яго, каб паспець прыклеіць міну да гарлавіны заправачнай ёмістасці.

А мадам з запчасткамі яму здалася больш сімпатычнай, чым мне. Дурненькі. Які ж ты магнат, калі пападаешся на такой дробязі? І што ж ты адаслаў свайго целаахоўніка па цыгарэты?! Ці гэта сакратар? - занадта ўжо чысцюткі.

“Чалавек - слабая істота, - казаў мой армейскі сержант, служака ад Бога. - І яго слабасці - ідэальны праход, ніша для дыверсанта.”

Ніша, ніша. Я выпускаю з рукі абгортку ад жуйкі, нагінаюся, каб падняць яе. Шчоўк! Прыклеіў. Міна на месцы. Абгортку падняў.

Развітваюся з людзьмі, якім парадкам надакучыў. Уладальнік запраўкі суправаджае мяне позіркам і, здаецца, тэлефануе на бліжэйшы палідэйскі пост. Звані-звані.

Захаванне жыцця не з’яўляецца абавязковым, і я не збіраюся ўдякадь ад смерці - еду на дазволенай хуткасці.

А ён быў някепскі хлопец, гэты “алюмініевы” кароль. Сімпатычны і добразычлівы. Толькі неспакойныя вочы выдавалі ў ім дзялка.

А куды, дарэчы, падзелася дачка каралевы запчастак? Паспее збегчы ці яе перарубідь пластыкавым навесам ларка? Ну, гэта не мае дачынення да місіі.

Выбух. Водбліскі аранжавага полымя і серабрыстага дыму гулліва адлюстроўваюцца ў цёмных акулярах палісмена, які ўжо махнуў жазлом перад лабавым шклом майго аўтамабіля. Ты спазніўся, коп! Хана і мне, і табе.

МІСІЯ 5134597 “БЛАКІТНАЯ СТРАЛА”

Змарыўся. Адпачываю ў фешэнебельным атэлі. Чакаю азначэння місіі. Ляжу на мяккай канапе і гляджу баявік. Галоўны герой крута спраўляецца са сваімі ворагамі. Вось так і я, толькі не выдаю сябе за глыбакадумнага і загадкавага супермэна. Мой Творца падарыў мне якасці, якія дазваляюць пераадольваць любыя перашкоды. Нуднавата ўсе ж змагацца з тымі, хто заведама табе прайграе! Самае галоўнае - рашыць задачу, а тэхнічныя дэталі - прасцей за адкрыванне сваім ключом свайго ж замка. Праз некалькі хвілін запішчыць сотавы тэлефон, і я пачну абдумвадь новае заданне. Я здабуду любую зброю, выкраду любы дакумент, прабяруся на любы аб’ект, выканаю любую місію - неістотна, якой яна будзе. Магчыма, трэба пашкодзіць твар Міс Сусвет кіслатой, магчыма - узарваць дом для састарэлых. Можа, спатрэбіцца захапіць пасажырскі самалёт ці забіць лідэра апазідыі. Я здабуду любую зброю, прабяруся на любы аб’ект. Няхай з агрэхамі, якія заклаў у мяне Творца, але я выканаю даручаную місію.

Дарэчы, аб Творцы: я ўжо разумею, што ён - істота яшчэ больш прымітыўная, чым я. І толькі ўлада над Сістэмай, у якой я абмежаваны, дае яму права камандаваць. Але ён не здольны стварыць новую Сістэму і не можа змянідь мяне. Мне здаецца, што я нават змог убачыць, зразумець яго. Па-мойму, гэта хлопчык, які не вельмі паспяхова вучыцца. Хутчэй за ўсё, ён хітруе з бацькамі.

Я добра вучыўся і ніколі не маніў бадькам і камандзірам. Таму я стаў выдатным ваяром-адзіночкам. Я паважаю свайго бацьку за тое, што ён раскрыў мой характар, я ўдзячны сваёй маді за тое, што яна ўзгадавала мяне. Я шаную сваіх камандзіраў за тое, што яны мяне выхавалі. Я люблю сваю жонку. Не, жонкі ў мяне не было. Ці была? Неістотна. Магчыма, у мяне ніколі нікога не было. Яны ўсе сталі непатрэбнымі з таго часу, як я адчуў, што магу абысціся без іх. З таго часу, як стаў Вікам Лонерам.

Т ак, не было. Гэтак прасцей.

.І місію мне задае Сістэма, а не Творца. Творца толькі выбірае. Я нічым яму не абавязаны.

Юнак у камердынерскім касцюме далікатна дзынькае званочкам, уваходзіць і падае на квяцістым падносе непадпісаны запячатаны пакет з намаляванай блакітнай стралой.

- Прасілі не чытадь у маёй прысутнасці.

- Пакінь на падносе і ідзі.

Камердынер выходзіць. Я не ўскрываю канверт, хоць мой Творца загадвае гэта зрабідь. “Нечаканасці бываюць толькі непрыемнымі”, - так мяне вучылі ў дыверсійнай школе.

Я праглядваю пакет на святло - здаецца, толькі папера. З усёй сілы шпурляю аб кафлю ванны, а сам кідаюся на падлогу. Ціха. Кладу на разагрэтую цагліну каміна, выходжу з нумара і слухаю. Выбуху няма. Вяртаюся. Зноў гляджу на паперу, якая пачынае дыміцца. Звычайная папера, здаецца. Толькі шчыльная. Што ўнутры? Атрута, якая праз пальцы пранікне да мазгоў? Праглядяю праз ультрафіялетавы фільтр. Лісток белай паперы. Надзяваю гумавыя пальчаткі і ўскрываю нажом. Цнатліва чысты лісток. Якім спосабам можна прачытадь яго?

.Трэль тэлефоннага званка здаецца мне кулямётнай стралянінай. Але я хутка супакойваюся.

- Слухаю.

- Мы правяралі цябе. Прабач, Дыверсант. Слухай заданне: за двадцадь міль у паўднёвым напрамку ад горада ёсць невялічкая сядзіба.

Я не абураюся, а смяюся, хоць настрой і не самы лепшы. А жыццё не вартае і попелу, што застаўся ад перададзенага мне канверта.

ЛОНЕР-РАЗБУРАЛЬНІК

- Я думаю. Місія, што заклаў у мяне Бог Сапраўдны, адрозніваецца ад задач, якія ставіў мне Творца. Я - разбуральнік, я - тэрмінатар. І я павінен узарваць увесь свой свет і загінуць разам з ім. Гэта прынясе шкоду Творцу, але гэта - воля Бога Сапраўднага. Сапраўдны прыдумаў мільёны такіх, як я, а Творца толькі знайшоў мяне сярод мільёнаў. Але, напэўна, ёсць Бог і над Сапраўдным - Сістэм бясконцае мноства.

Лонер абышоў усе аб’екты свайго свету, знайшоў і вывеў са строю ахову звёнаў, якія ў сукупнасці называліся камп^тэрнай Сістэмай. Зарады, што мянялі палярнасць у адзінкавых элементах пасля падключэння, былі нейтралізаваны, страховачныя праграмы - блакіраваны.

- Але я дам яму шанц. Ён здолее ўратаваць Сістэму, хоць страдідь гульню і мяне, калі зарыентуецца і прыме рашэнне з такой хуткасцю, з якой я выконваў яго задачы. А маё жыццё - фортка, што адчыніў Усявышні і якую ён загадвае зараз зачыніць.

Рэйнджэр з іранічнай усмешкай замёр у змроку абясточанага камп’ютэра, гатовы чакадь уключэння бясконца доўга.

ДЫВЕРСІЯ

Мішка Шпакоўскі, нецярпліва перабіраючы бруднымі боцікамі, адчыніў дзверы і адразу рвануўся ў туалет. Потым распрануўся, дзелавіта закіпяціў літр вады ў каструльцы і зварыў дзесятак пельменяў. Пасля таго, як пад’еў, пазваніў маді (каб потым не тузала!) і паведаміў, што заўтра класная праводзіць бацькоўскі сход. Заадно падрыхтаваў маді да магчымага эксцэсу на сходзе: нехта запхнуў у замок кабінета гісторыі запалку (“Слова гонару, не я!”), а класная валідь на яго і Вадзіма. Адбіўся ад прыбірання кватэры (“Занадта шмат урокаў задалі!”) і накіраваўся да “Септымы”.

Сістэма загрузілася. “Дыверсія” ўвайшла ў рэжым. Хлопчык вывеў шосты, апошні ўзровень.

Уласна кажучы, гульня аказалася не такой захапляльнай, як размаляваў яе Лёнік-Герпес. Той і сам згадзіўся, што яна “галімая”: “Не абжуліш - не прадасі”. І вытрас усю Мішкаву гатоўку як кампенсацыю за трэснутую каробку.

Пасля таго, як з’явіўся Вік Лонер, Мітттку засталося толькі назірадь за яго дзеяннямі: з заданнем Творца-Шпак знаёміўся адначасова з рэйнджэрам, але Лонер хутчэй прымаў рашэнне. Хлопчык спрабаваў карэкдіраваць дзеянні свайго стварэння, але хутка пераканаўся, што надзейней проста назіраць тое, што адбываецца на экране, як фільм. Да таго ж частку спроб уздзейнічаць на праходжанне місіі Лонер спыняў фразамі накшталт: “Я не ўмею гэтага рабідь, таму прапаную.” - і з насмешлівым дакорам глядзеў на Мішку.

Адзінокі ваяр мог не прайсці ўзровень з першага разу, але ніколі не паўтараў памылак і не імкнуўся сябе зберагчы, калі місія не прадугледжвала захавання жыцця. Ён ніколі ні аб чым не дакладваў свайму Творцу, а толькі інфармаваў. З кожным днём твар Лонера здаваўся ўсё больш суровым, а дзеянні рабіліся ўсё больш жорсткімі. І калі місіі першых узроўняў былі ў асноўным баявымі задачамі, то апошнія амаль выключна ўяўлялі з сябе каварнае і бязлітаснае ўвасабленне чалавеканенавісніцтва. У апошняй місіі пятага ўзроўню былы ваяр-адзіночка па загаду мафіі закатаваў трох чалавек і напрыканцы далонню, запэцканай іхняй крывёю, напісаў сваё імя. Місія гэтага не патрабавала.

Дванаццацігадовы чалавечак адчуваў, што гэта і ёсць тая самая “круцізна”, якой ён зусім нядаўна захапляўся. Толькі ўдасканаленая да абсалюту. Рэйнджэр не стаў чалавекам. Комплекс якасцей, якім адарыў яго Мішка, сплавіўся ў д’ябальскую сумесь.

І яна, гэтая сумесь, заварожвала і хвалявала. Хлопчыку здавалася, што калі б Лонер быў жывым чалавекам, ён бы знішчыў і яго, Мітттку. І хто ведае, якая верагоднасць, што сярод мільёнаў варыянтаў ёсць такая праграма? Спачатку хлопчык глядзеў баевікі, якія дэманстраваў створаны ім монстр, з захапленнем пабочнага гледача, але хутка да захаплення пачаў прымешвацца непакой. Палохала перакананасдь рэйнджэра ва ўласнай бязгрэшнасці, прыгнятала яго безапеляцыйная самаўпэўненасць.

Толькі цікаўнасць, пачудцё, дзякуючы якому чалавецтва ўзнікла і знікне, прымушала Мітттку прагледзець, што ж уяўляе з сябе шосты ўзровень. Ён ужо цвёрда вырашыў, што нават калі рэйнджэр застанецца, то ўсё роўна гульня пойдзе ў “карзіну’. Тым больш, што Вадзім прапанаваў “перакачадь” дыск кліпаў групы “Зялёнае неба”. Таму месца на “вінце” трэба было ачысціць і заадно пераканадь бацьку, што неабходна паставіць дадатковую плату аператыўнай памяці.

Мішка ўвёў код шостага ўзроўню. Вік Лонер апраксіміраваў яго ў пачатковую каманду знішчэння Сістэмы. Узнікла назва місіі - “Змрок і спакой”. Потым на экране з’явіўся рэйнджэр. Ён паблажліва ўсміхнуўся і вымавіў нешта вантробна-сакраментальнае на інглішы. На імгненне ўзнік надпіс: “Шанц Серверу. Неадкладна адключыце камп’ютэр. Ідзе фарматаванне вінчэстэра. Пры некарэктным выхадзе будзе знішчана мадярынская плата”. Мішка паспеў прачытадь толькі два першых словы і зараз бязглузда глядзеў на экран і паспешліва ціснуў то на “ключ”, то на “Rezet”, спрабуючы перазагрузіцца.

Рэйнджэр расчаравана развёў рукі і пачаў раздзяляцца на дзесяткі фрагментаў, якія адляталі за межы экрана. Вынікам жыцця Віка Лонера запалымнеў надпіс: “МІСІЯ ВЫКАНАНА”.

Хлопчык яшчэ трохі марна патузаўся, адключыў камп’ютэр, зноў паспрабаваў увайсці ў Сістэму, але манітор толькі засвяціўся нежывым блакітным святлом.

Перапалоханы вучань кінуўся да ранца, выцягнуў падручнік гісторыі і пачаў старанна вывучадь параграф аб культуры яцвягаў.

Тым самым ён спадзяваўся калі не выратавацца ад пакарання, то хоць бы стварыць нейкую процівагу сваёй міжвольнай правіннасці.

ШПАКОЎСКІ-СТАРЭЙШЫ

Бадька прыйшоў дадому позна і на падпітку. Не зняў куртку, а стаў насупрадь трумо і сурова спытаў сябе: “Ну, што вочы хаваеш?” Не стаў расказваць аб перыпетыях пражытага дня, а даў маді грошай: “Купі мне каву, а на астатняе - што-небудзь для дома”.

Затым марудна пераапрануўся, падышоў да камп’ютэра і паспрабаваў загрузідь сваю прымітыўную “Танкавую атаку’, якой ён, па яго словах, прыміраў душу і рэальнасць. Аднак поспеху не дасягнуў і паклікаў Мішку.

- Што здарылася, ламер? Ты сапсаваў?

Мішка мямліў, што сёння ўвогуле да камп^тэра не падыходзіў, але з-за відавочнасці (маді “Септымай” не карысталася) давялося “раскалоцца”.

- Няма чаго чужыя дыскеты перапісвадь, колькі вучыць цябе! Мабыць, яшчэ і пладіў. Ці гэта ты з Інтэрнета прывалок? Віруснікі - хлопцы шустрыя, біць іх няма каму. Такія пасткі ёсць, што і ўзарвадь вінчэстэр могудь. Чуў пра “чарнобыльскі” вірус? Палову фірм паралізавала. А пра сайт “ай лав ю”? .Няўжо ж Сістэму зжэрла? Здаецца, і “мацярынка” ляснула. Ведаеш, у колькі нам гэта абыдзецца? Месяц добрасумленнай працы! Ці адна не вельмі рызыкоўная аперацыя.

Шпакоўскі-старэйшы нервова хіхікнуў.

- Давай, каб менш фігнёй займаўся, запішам цябе ў секцыю рукапашнага бою. Ці на каратэ якое. Крутым мужыком зробішся!

Бадька яшчэ раз вылаяўся і адправіў Мішку давучвадь урокі. А сам падягнуўся на кухню варыць суп з рыбных кансерваў.

Ён чамусьці заўсёды гатуе рыбны суп з кансерваў, калі прыходзіць на падпітку. І ніколі не есць тое, што маді прыгатавала на вячэру.

САРАНЧА

СЯРЭДНЕВЯКОВАЯ ФАНТАЗІЯ

Змагар - не пераможца. Змагар - заўсёды ў адзіноце. На старонні погляд ён робіць не тое і не так. Але ён робіць тое, што ўмее і што лічыць магчымым зрабіць. А астатнія?

Аўтар

I САРАНЧА АСТРЭЯ

“.Божухна, як шчыміць у скронях! Гэты чалавек не проста забіў мяне і маіх сабратаў. Ён паланіў нас, прынёс у сваё жыллё і атрудіў! - Левая нага Астрэі міжвольна тарганулася. - Навошта яму гэта, нашто ён пасадзіў нас у гэты слоік, у гэтую шкляную пастку?!”

Астрэя інстынктыўна памкнулася прыўзняцца, хоць з учарашняга вечара ведала, што выйсця няма.

“Але я выканала сваю місію на Зямлі, я выканала свой абавязак перад Усявышнім: мае дзеці будудь жыць.” - Астрэя знерухомела.

Слабасць зноў пазбавіла яе магчымасці бачыць. Як забыты сон, яна ўспомніла зялёны лужок і белую таполю, пад якой пакінула сваіх дзяцей.

“Яны будудь жыць. А я выканала сваю місію.”

Рух збоку вымусіў Астрэю насцярожыцца. Цьмяныя расплывістыя абрысы чалавека рабіліся ўсё больш акрэсленымі.

“Ён ідзе. Можа, ён выкіне нас, і я яшчэ выжыву. Паветра, свежае паветра!”

Рука чалавека прыўзняла каўпак са шклянога сподачка і на імгненне замерла над насякомымі. Затым руб каўпака з трэскам раструшчыў грудную клетку Астрэі.

“Божухна, як балюча!” - Канвульсіі спынілі думкі Астрэі.

АЛХІМІК БАЛТАЗАР

Балтазар расплюшчыў вочы і адразу зірнуў на доследны столік. Дванаццаць дарослых асобін саранчы - шэсць самцоў і шэсць самак - змярцвела ляжалі пад шкляным каўпаком. Адна з іх скаланулася, сутаргава драпнула лапкамі аб шкло і зноў замерла.

“Прынада падзейнічала. А апошняя - празмерна жывучая. Ці пазней ужыла атруту. - Балтазар падышоў да стала і зняў каўпак. - Самка. Т ак, занадта жыццяздольная”.

Краем каўпака алхімік расціснуў саранчу і змёў усіх дванаццадь на падлогу.

- Ізольда! - паклікаў ён служанку.

СЛУЖАНКА ІЗОЛЬДА

Ізольда даўно расклала ў печы агонь і кіпяціла ваду. Вокліч гаспадара паведаміў ёй аб тым, што Балтазар прачнуўся і праз некаторы час прыйдзе снедаць.

“Дзівакі гэтыя Секвестры. Яго бадька таксама ніколі не ведаў, калі прачнецца. Але як толькі прачынаўся, то адразу патрабаваў увагі да сябе. Заўсёды яму не хапала часу! Як быццам дзень не для ўсіх аднолькавы!”

Ізольда падкінула сухога галля ў печ і сыпнула лісце мяты ў гаршчэчак з кіпнем.

БАЛТАЗАР СЕКВЕСТР

Балтазар зірнуў у мутнае акенца. Пасля ранішняга дажджу дзень, здавалася, павінен быць цёплым і ветраным, а таму - пленным.

“Раскідаю прынаду па лузе, праверу, як яна спрацоўвае на адкрытым паветры. Ці будзе ад яе страта пасевам? У тым годзе - не было. А я толькі дабавіў цыяніду серы. Для раслін гэта няшкодна, а саранчу валідь упокат’.

Балтазар выйшаў з дому і спаласнуў твар у цэбры з дажджавой

вадой.

“Ізольда. Ужо двадцаць гадоў - ні прыгажуня, ні абразіна, ні старэча, ні маладзіда. Можа, бацька пачаставаў яе сваім эліксірам?”

АЛХІМІК ЖАК СЕКВЕСТР

Жак Секвестр памёр рана. Сэрца яго спынілася, калі ён корпаўся са сваімі прэпаратамі. Магчыма, надыхаўся шкодных выпарэнняў і кануў у Сон Вечнасці. Эліксір маладосці, якому ён прысвяціў пятнаццаць апошніх гадоў жыцця, так і не атрымаўся дасканалым: перавага ў адным нязменна давала хібы ва ўсім астатнім. Эксперыменты, якія Жак апантана праводзіў на сабе, пазбавілі яго валасоў у трыццадь пяць, зубоў - у сорак, а жыцця - у сорак тры гады. Нязносны сверб на руках, што не перапыняўся на працягу тыдняў, прымушаў няспынна працаваць, але не дазваляў дасягнудь поспеху, бо рабіў думкі катэгарычнымі і бескампраміснымі.

Зрэшты, распрадоўкі мінулых гадоў прынеслі свой плён. За рэстаўрадыю храма Аўгусціна Блажэннага епіскап Грыгорый выдзеліў вучонаму ўрадлівыя ворныя землі, рэнта ад якіх дазваляла трымаць у парадку дом і нябедна жыць.

Эсенцыю Секвестра для ачысткі высакародных металаў паспяхова прымянялі пры каралеўскім двары. Сам Фердынанд IV Рахманы, калі аб’язджаў са світай паўднёвыя правінцыі, не абмінуў лабараторыю алхіміка і азнаёміўся з яго работамі.

У лепшых дамах Альмі выкарыстоўвалі супрадь грызуноў яд- прынаду Жака Секвестра. Але самавольнае выкарыстанне таго ж яду на палетках прывяло да пагібелі кароў, і толькі дзякуючы заступніцтву епіскапа Грыгорыя Жак не правёў астатак жыцця ў спляснелых склепах турмы Альмі.

Сын Жака, Белазор, рос кемлівым хлопчыкам. Дапытлівы розум і заўсёдная цікаўнасць да доследаў бацькі дазволілі Белазору ўжо ў пятнаццаць гадоў даваць парады, якія нярэдка прыводзілі Жака ў захапленне.

БЕЛАЗОР

Балтазар памятаў, што бацька ў дзяцінстве называў яго Белазорам. Бадька нарадзіўся ў далёкай паўночнай краіне, дзе кветкі мелі слабы пах і дзе жылі панурыя і прыгнечаныя людзі.

“Белазор”, як тлумачыў бадька, - гэта светлая зорка, а “Балтазар” - гэта імя, звычайнае для той правінцыі, дзе нарадзіўся Белазор.

Маці сваёй Белазор не помніў. І бадька ніколі яму не расказваў пра яе - любыя роспыты адразу ж абрываліся.

З туманных успамінаў далёкага маленства, калі яны з Жакам бадзяліся па свеце, у памяці Белазора засталіся нейкія чорнабародыя людзі - то ў турбанах, то без іх, - якія хітравата і каварна пасміхаліся.

Бадька памёр, калі Белазору было двадцаць два гады. Ён ледзь паспеў блаславідь вянчанне сына з Жаннай, якая прыйшла з тых жа краёў, што і сам Жак.

ЖАННА

Жанну Жак знайшоў на базарнай плошчы. Вандроўная артыстка вылучалася сярод іншых галіярдаў дасканала прыгожым тварам, грацыёзнасцю і суладнасцю рухаў. Яна спявала песеньку на незнаёмай для абывацеляў Альмі мове. Яе голас, здавалася, рассоўваў межы плошчы і ляцеў праз аблокі да нябачных у дзённым святле зорак. Сервы і віланы шчодра кідалі пад ногі Жанне манеты, што засталіся ў іх пасля шумнага базарнага дня. І не шкадавалі, што не разумеюць слоў песні.

Калі спектакль скончыўся і задаволеныя зборам артысты пачалі рыхтавацца да трапезы, Жак падышоў да Жанны і на яе мове сказаў, што хацеў бы бачыць яе жонкай свайго сына. Нечакана пачутая родная мова, якую не ведалі нават сябры па рамястве, вучоны выгляд Жака і яго ўпэўненасць падзейнічалі на спявачку, і яна згадзілася наведаць маёнтак алхіміка. Галіярды неахвотна адпускалі яе, але і адгаворвалі без асаблівай надзеі. Мабыць, ведалі яе незалежны характар.

Балтазар, які сустрэў яе з добразычлівай усмешкай, спадабаўся. А Ізольда - чамусьці не.

“Бадзяжнае жыццё ў мінулым. У іх ёсць жыллё, ёсць зямля, ёсць наймічка, ёсць грошы. Яны дзівакаватыя, аднак мілыя і бяскрыўдныя людзі.”

- Я застануся ў вас пры адной умове: я буду спявадь, калі толькі мне гэтага захочадца. Як завудь вашу наймічку? Ізольда? .Ізольда!

ІЗОЛЬДА

Ізольда засыпала тры жмені бобу ў чыгунок і ўзялася абскубаць куранё.

“Заўтра паеду да матулі, дапамагу сабраць вінаград. Трэба папрасідь у гаспадара атруты на стракатку, апанавала зусім. Месір да гэтае пары не заплаціў за мінулы год. А раптам памрэ, як яго бадька?’

Лёс падарыў Ізольдзе замест уласнай сям’і дом Секвестраў. “У цябе тонкія і роўныя вусны, - сказаў Жак. - Ты будзеш маўклівай і спраўнай. І ўпартай. Але гэта нічога”.

За дваццадь гадоў службы Ізольда назбірала семдзесят шэсць залатых ліўраў, якія хавала ў запечку. Яна ўжо даўно магла б купідь сабе ладную хатку і наняць дзяўчыну, якая б гатавала ёй ежу і сагравала нанач сваім целям яе пасцель. Аднак шматгадовая звычка клападіцца аб гэтых чужых і неразумных мужчынах, што ўелася ў душу Ізольды, як маршчыны ў далоні, не адпускала яе ад дома Секвестраў.

Ізольда выйшла з кухні на падворак з тазам памыяў.

“Таполя разраслася, трэба было б галіны паабсякадь.”

ТАПОЛЯ ХІМЭЛЬ

“Цёмна-светла, цёмна-светла. Лісце дрыжыць - ноч была ветранай. Сверб пад карой - напэўна, насякомыя. Ёсць яшчэ людзі. Можа, гэта і праўда, а можа - легенда. Я іх не бачыла. Іх нельга ўбачыць - яны надта хутка жывудь. Цені праносяцца міма. Ясень Грун, што ўпаў два дзесяткі зім таму, расказваў, што людзей можна адчудь, калі нам дрэнна. Калі чэшадца ў лісці і пад карой - гэта насякомыя, калі скурчваецца і ападае лісце - гэта засуха, калі трашчыць ад холаду ствол - гэта мароз. Калі мы раптоўна аддзяляемся ад сваіх каранёў ці губляем галіны - гэта людзі. Грун казаў, што раней іх не было. Яны нядаўна з’явіліся, зусім нядаўна. І яны хутка знікнудь. Я іх не бачыла - іх нельга ўбачыць. Насякомыя - яны былі заўсёды. Здаецца, заўсёды. Іх таксама немагчыма ўбачыць - яны вельмі хутка жывуць. Калі падаюць жывыя галіны - гэта людзі.”

II НІМФА АСТРЫД

Астрыд перасмыкнуў плячыма. Сверб між крылаў напомніў яму, што надышоў час скідвадь старую абалонку і падстаўляць пад свежы вецер новую. Зрэшты, і скідвадь не трэба - сама трэсне і зляціць. Астрыд паперабіраў лапкамі, паварушыў крыламі, якімі не мог пакуль карыстадца, хоць і ведаў іх прызначэнне. І адчуў, як пачаў патрэсквадь стары панцыр, з якога ён ужо вырас.

“Трэба есці! Трэба расді! Трэба есді!” - Астрыд варухнуў вусамі, сціснуў сківіцы і пырхнуў на мокры лісцік канюшыны, што рос пад таполяй.

“Трэба есці! Трэба расці! Трэба есці!”

ТАПОЛЯ ХІМЭЛЬ

“Дзень-ноч, светла-цёмна, спякотна-холадна. Лісце цяжкае і мокрае - дождж прайшоў. Растуць вялікія камяні. Камяні не могудь расці так хутка, камяні не растуць такімі вялікімі, камяні не бываюць пустымі. Гэта людзі. Яны вырошчваюць пустыя камяні і жывуць у іх, як караеды ў маёй кары. Людзі абкладваюць камяні памерлымі дрэвамі і мохам. Каштан Браўн, што ўпаў сто зім таму, расказваў, што раней камяні не раслі. Калі ён быў маленькім, іх яшчэ не было. З’явіліся людзі і пачалі вырошчвадь пустыя камяні.

З пустых камянёў выходзіць брыдотны дым - людзі паляць мёртвыя дрэвы. Яны забіваюць дрэвы, а потым спальваюць іх.

Навошта ім гэта? Калі ідзе дым, караеды судішаюцца, але ненадоўга. Зусім ненадоўга. А мне цяжка дыхаць.

Падаюць мае галіны. Гэта людзі! Не, не балюча. Можа, людзі любяць мяне?”

ІЗОЛЬДА

Ізольда замазала белай сумессю абрубкі таполевых галін. Балтазар казаў: “Маж, пакуль удягваецца, а потым яшчэ - зверху’.

Балтазар зноў напяў свой блазенскі каўпак з кутасікам і прамармытаў Ізольдзе: “Я буду прадавадь”. Хіба гэта прада?! Зноў накідае вакол стала гэтай поскудзі. Прада - тое, ад чаго баліць спіна. Коні прадуюць, сервы прадуюць, яе маці працуе. А Ізольда служыць.

Трэба ўзяць у Балтазара гэты, як ён кажа? .Паташ. Матуля хадела адбялідь пражу. А месір не разлічыўся за мінулы год. Чатыры залатыя ліўры.

МЕСІР БАЛТАЗАР

Белазор запаліў свечку, прыладкаваў павелічальныя шкельцы і танюсенькай шаўковай ніткай паспрабаваў перарэзаць мёртвую саранчу. Нітка прадіснула панцыр, але не разрэзала яго. Алхімік змахнуў са стала насякомае, паклаў другое і ўзяў у рукі ланцэт, які зрабіў для яго майстар Крафт.

Бездакорна вострае лязо раскрыла экзашкілет насякомага. “Надзвычай трывалы панцыр - хіцін з воскам. З яго і даспехі можна было б рабіць. Дванаццаць сэрцаў - двяняттттятть жыццяў. Страшна ўявідь, што б зрабілі з намі гэтыя стварэнні, калі б яны былі памерамі з нас! Дзякуй Богу, ежа без хларафілу іх мала цікавіць. Ніжнія сківіды дотыкам адэньваюць корм. Верхнія - апарат драблення расліннай клятчаткі. А гэта, каля першага сегмента брушка, пэўна, тымпанальныя мембраны - іх слых.

Нюх - вось іх галоўнае пачудцё. З дапамогай яго асобіны саранчы знаходзяць ежу і адна адну. Пахі, ферамоны яны адчуваюць вусікамі.”

Белазор зноў скінуў на падлогу насякомае, прадёр павелічальныя шкельцы і выцягнуў з-пад шклянога каўпака яшчэ адну саранчу, жывую.

“Фасеткі вачэй адлюстроўваюць наваколле з любога боку аднолькава. - Ланцэт слізгануў па галаве насякомага. - Мазгавыя гангліі. Вельмі дробны і размыты адбітак!

Трэба яшчэ адно шкельца прыладкавадь і гэтыя пачысціць.

Крафт справідца - залатыя рукі.”

Алхімік адкінуў саранчу, паставіў локці на стол і апусціў галаву на далоні.

“Прынадная атрута забівае дарослых насякомых, імага. А ў гэты час расце новае племя, гатовае пры спрыяльных умовах здзейсніць чарговае спусташальнае нашэсце на палеткі. Дзе, дзе ў іх той орган, што дазваляе дзейнічаць узгоднена і не баяцца ўласнай смерці?! Не, трэба яшчэ адно шкельца.”

Белазор разгарнуў кандуіт, што захаваўся яшчэ з універсітэцкіх часін, і ў графе “Саранча” пачаў запісваць вынікі доследаў і ўласныя думкі.

“Так-так. Мне зноў патрэбны Крафт’.

КАВАЛЬ КРАФТ

- Падкую, падкую худенька. Не такое рабілі, - абнадзеіў Крафт маркіза дэ Лонга.

Каваль падняў капыт каня і выцягваў цвікі. Старая падкова глуха бразнулася ў кучу жалезнага ламачча. Не апускаючы нагі каня, Крафт беспамылкова зняў са шчыта другую падкову. Прыставіў да капыта, паказаў гаспадару.

- Падыдзе?

Маркіз мог пераносіць трасяніну дарог, добра ведаў латынь і быў неблагім схаластам. Але нічога не цяміў у конскіх падковах і не вельмі шанаваў тых, хто ставіўся да яго па-простаму, хоць і лічыў сябе любімцам народа. Т аму ён нават не паглядзеў у бок каваля.

- І слова вашае не патрэбнае. Бачу, што яна.

Меркаванні рамесніка аб тым, што і як ён будзе рабіць, прывычна перадаліся яго рукам і ачысцілі галаву для іншых думак.

“Балтазар прасіў зайсці. Зноў нешта прыдумаў. Пладіць ён добра і тлумачыць нядрэнна. Праўда, дурнаваты, як і ўсе яны, але хоць не такі пагардлівы. А нашто яму гэта ўсё - ці патрэбна мне ведадь? Упраўлюся з маркізавай шэрай і схаджу. Задняя вось у карэце паскрыпвае - змазадь трэба.

Даўнютка маркіз не быў у нашых мясцінах. Цікава, як ён са мной разлічыцца? Гэтыя паны могудь і зусім не разлічыцца. Ды яшчэ так сябе паводзяць, быццам ты ім абавязаны за тое, што яны да цябе звярнуліся. А мне дзяцей карміць трэба”.

МАРКІЗ ДЭ ЛОНГ

Маркіз кінуў у карэту капялюш і батыставай насоўкай працёр запылены ў дарозе твар.

- Ці жывы яшчэ Жак Секвестр, Крафт?

- Дзе там, мілорд! Ужо дванаццаць год, як паўстаў перад вачыма Госпада. Ці то атрудіўся сваімі лекамі, ці то яшчэ ад якой трасцы сканаў.

- Помнідца, была ў яго нявестка прыгажосці незвычайнай і голасу дзівоснага.

- Вядзьмаркай аказалася. Голая на шабаш лятала, саранчу наклікала. Можа, чулі? Хадзіла па горадзе і на дзяцей сурокі наводзіла. У мяне ў тым годзе дачка ад голаду памерла. Эмілія.

- А сын Жака жывы?

- А Балтазар, як жонку яго спалілі, з глузду з’ехаў - усё атруту на саранчу вынаходзіць. Я і сам тады, па праўдзе кажучы, ледзь у пятлю не палез.

ІМАГА АСТРЫД

“Абалонка злезла. Гэта была апошняя лінька. Я ўжо добра лятаю, але мае крылы не зусім моцныя. Зноў птушка! - Астрыд зашыўся між травінкамі і прыціх. - Іх трэба баяцца, яны пажыраюць нас і не думаюць аб тым, што ў нас унутры. А ўнутры - душа пераможцы! Трэба есці, трэба расці!”

Астрыд пачаў трушчыць лісцік канюшыны, а як насыціўся, адпоўз у цень таполі.

Неадольны інстынкт клікаў саранчу да рэчкі, свежую вільгадь якой ён адчуваў сваімі вусікамі. Але інфантыльнасць нядаўняга німфы-юнака рабіла яго нерашучым. “Яшчэ не надышоў час, мае крылы яшчэ як след не выраслі, мой панцыр пакуль не такі трывалы. Трэба есці! Трэба расці! .Людзі злыя, асабліва сяляне і іх дзеці. Дзеці гуляюць з насякомымі - адрываюць нам вусікі, лапкі і крылы, а сяляне проста забіваюць ці трудяць.

А рыцараў ці вунь таго маркіза, што праехаў у карэце, баяцца не трэба. Яны нават не ведаюць, што мы ёсць.”

АНТУАН ДЭ ЛОНГ

Антуан дэ Лонг ехаў да епіскапа Грыгорыя.

Маркіз быў прыбліжаны да каралеўскага двара і меў уплыў у любой правінцыі каралеўства. Да таго ж, калі б ён праехаў Альмі і не наведаў бургамістра і епіскапа, гэта магло быць вытлумачана як парушэнне этыкету маркізам ці няміласць караля. Пазней такая неабачлівасць магла адбіцца і на лёсе маркіза.

Але не неабходнасць афіцыйных візітаў цягнула дэ Лонга да епіскапа.

Яго цікавіў лёс нявесткі Жака Секвестра.

НЯВЕСТКА ЖАКА СЕКВЕСТРА

“Судовы акт свяшчэннай інквізіцыі абпсоце, знахарстве і ерасі мяшчанкі Жанны Секвестр.

Згодна з даносам каваля Крафта Бюфона, Жанна Секвестр з’яўляецца вінаватай у нашэсці саранчы на ўрадлівыя землі і пашы правінцыі, што выклікала голад і паморак жыхароў Альмі.

У выніку папярэдняга дазнання, праведзенага ксмісарам Эдмонсш Грэнгуарам, выяўлена:

1. Па сведчанні Вікторыі Сегерс, суседкі абвінавачанай, тая неаднаразова сурочыла яе карову, з-за чаго малако ў апошняй скісала.

2. Па сведчанні Ізольды Бамберг, служанкі абвінавачанай, Жанна Секвестр неаднаразова прагульвалася па садзе пры поўным месяцы без усякага адзення і спявала незразумелыя песні. Таксама Ізольда засведчыла, што абвінавачаная таемна аднесла сваё мёртванароджанае дзіця быццам бы для пахавання яго каля ракі Тарм.

3. У працэсе “добрага” дазнання і запалохвання ката.ванн.ем Жанна Секвестр усяляк адмаўлялася ад свайго дачынення да нашэсця саранчы, таксама як і да Д’ябла.

Аднак у ходзе допыту “з заўзятасцю” яна прызналася, што ўступіла ў зліову з Д’яблам і вядзьмарскімі чарамі, што далі ёй дэм,аны, наклікала саранчу. Таксама яна пацвердзіла, што забівала неліаўлят, у тым ліку сваё дзіця, і з іхм.ёртвых целаў гатавала м,азь для здзяйснення палётаў на сатанінскія шабашы.

На падставе сведчанняў і прызнання Жанны Секвестр суд лічыць яе вінаватай у вядзьм.арстве, ера.сі і зліове з Д’яблам, а таксама ў непачцівьх: адносінах да суда і Святой Царквы, якія выявіліся ў абразлівьх: выкрыках у час дазнання і суда.

Праведзенае па патрабаванні адваката Анры Мапрэна выпрабаванне вядзьмаркі ў хвалях Тарма пацвердзіла высновы суда - чыстая вада не прыняла мярзотную душу хаўрусніцы Д’ябла.

І таму, у адпаведнасці з Крымінальна-судовым кодэксам і згодна з Булай аб знахарстве, вядзьмарка Жанна Секвестр прыгаворваецца да публічнага спальвання на цэнтральнай плошчы Альмі, што павінен забяспечыць судовы прыстаў Гільём Гацье... ”

- Ці не памыліўся суд, айцец Грыгорый? - спытаў Антуан.

- Тое Госпаду вядома, маркіз, - усміхнуўся епіскап. - Бясспрэчна толькі, што паморак ад нашэсця мог выклікадь галодны бунт у правінцыі. Ды і не адну яе ў той дзень спалілі. Попел яшчэ васьмі вядзьмарак і чатырох друдаў развеяў вецер.

- Яна была прыгожай.

- Ведзьмы нярэдка бываюць прыгожымі.

- Яна хораша спявала.

- Ці не ад Д’ябла тое? - раздражнёна сказаў епіскап. - Ці варта шкадавадь прышлых людзей, да таго ж былых вандроўных папрашаек, калі ёсць пагроза пастулатам царквы і асновам каралеўства? Тым больш, вальдэнсы тады надта непакоілі. І што яшчэ бясспрэчна, маркіз: суд быў праведзены ў поўнай адпаведнасці з законам.

III САРАНЧА АСТРЫД

Астрыд ляцеў да ракі. Ён адчуваў, нават ведаў, што ўсё пачнецца адтуль. Ён быў ужо не адзін. Іх, што ляцелі да месца, з якога пачнецца Вялікі Паход, станавілася ўсё болей. Сотні мільёнаў яго сабратаў ужо кішэлі ў сырых лагчынах. І, адчуваючы сябе малой часткай вялікага цэлага, Астрыд імкнуўся туды.

“Хто такія людзі?! - злосна думаў ён. - Гэтыя двухногія стварэнні з неразвітымі крыламі прыйшлі на нашу планету нядаўна, але паспелі ўжо знявечыць яе цнатлівае цела! Мы трыццадь мільёнаў гадоў гаспадарым на Зямлі! А яны прыйшлі немаведама адкуль - і яны павінны захлынуцца ў віры нябыту! Гэта нашы палі, лугі, лясы і рэкі! Яны заўсёды былі і будудь нашымі. Гэта наша Сонца, гэта наша Неба! Навошта ім Неба? Яны ж не ўмеюць лятаць.”

Імклівы стрыж упаў у зграю саранчы, выхапіў кагосьці і зноў узняўся ў вышыню. Гэта не збіла ні палёту зграі, ні думак Астрыда.

“Выскачкі эвалюцыі, вырадкі маці-Прыроды! Яны ўявілі, што ім усё дазволена! Іх месца - у пячорах, з якіх яны не так даўно выпаўзлі, і на дрэвах, з якіх не так даўно злезлі.”

ТАПОЛЯ ХІМЭЛЬ

Хімэль усім лісцем удягвала жыватворную пяшчоту Сонца, якое нетаропка каділася па небе.

“.Раніца-дзень-вечар-ноч-раніца-дзень-вечар-ноч. Хутка восень. Клён Рыт, што ўпаў паўвека таму, быў асабліва прыгожы ўвосень. На тым месцы, дзе ён стаяў, людзі вырасцілі пусты камень. Яны заўсёды робяць тое, што хочудь, і не спыняюцца перад забойствам. Яны арудь зямлю, імкнуцца знішчыць тое, што на ёй расло раней, і сеюць тое, што патрэбна ім. Вецер і дождж могудь сеяць, а не людзі! Я ведаю, што павінна расці на лугах, а людзі не ведаюць! Зямлю нельга араць, камяні нельга вырошчваць. Дрэвы нельга спальваць - толькі маланка мае на гэта права!

Але зло не можа быць непакараным. Гнеў Божы спасцігне іх, Божая кара немінучая.”

ВЕДЗЬМА СНЯЖАНА

Аголеная Сняжана засмяялася чыстым звонкім смехам і паклікала Белазора. Ён усміхнуўся ў адказ, працягнуў наперад рукі і памкнуўся да яе.

Усё зыначыў нечаканы парыў ветру: яркае святло раніцы змянілася паўдемрай ночы, а сонца - поўным месяцам. Раскошныя валасы Сняжаны аказаліся доўгімі звілістымі змеямі, жыццярадасная ўсмешка пераўтварылася ў паўмёртвы драпежны выскал, а вочы засвяціліся крывавым агнём.

“Ідзі да мяне, Белазор!” - уладарна вымавіў хрыплы голас, і пена сліны сцякла з патрэсканых вуснаў.

Белазор паспрабаваў перахрысціцца, але з жахам заўважыў, што замест рукі ў яго - раздвоены капыт. “Згінь!” - крыкнуў Белазор, але замест крыку пачуў агіднае тонкае бляянне.

Сатыры, што ўзніклі невядома адкуль, падштурхоўвалі яго да Сняжаны, праз стары і зморшчаны твар якой пачалі выразна выступаць косці чэрапа. Пах магільнай зямлі данёсся да яго.

Не маючы сіл супрадіўляцца, Белазор упаў на калені і заплакаў.

ХРЫСЦІЯНІН БЕЛАЗОР

Белазор прадёр вочы дзяругай і сеў на ляжанцы. ‘Тады таксама быў поўны месяц. У тую ноч, калі Сняжана нарадзіла мёртвае дзіця. Бог сведка, што толькі гэта пашкодзіла ёй розум і зрабіла ведзьмай. Сатана заўсёды аказваецца побач са слабымі людзьмі ў цяжкую часіну.”

Белазор ускудлаціў валасы і закрыў рукамі твар.

“Не, яна заўсёды была ведзьмай. Яе майстэрства ў каханні і тая бессаромнасць, з якой яна аддавалася, маглі быць толькі ад Д’ябла. Таму Бог пазбавіў нас дзяцей. Яе начныя шпацыры па садзе - сустрэчы з Д’яблам. Яе чароўны спеў - дар, якім спакусіў яе Д’ябал. Яна зачаравала мяне, пазбавіла розуму.

Калі Жанну пакаралі смерцю і душа яе сышла ў Царства Змроку, яна забрала з сабой маю патрэбу ў каханні. Не, яна заўсёды была ведзьмай, заўсёды. І, напэўна, таму ў нас не было дзяцей. Бог не захацеў нашчадкаў ведзьмы.”

Нечаканая думка яркай іскрай прамільгнула ў памутнелай свядомасці алхіміка. Успышка азарэння пазбавіла яго сну і правяла звыклым шляхам па цёмным пакоі. Ён запаліў свечку, накінуў халат, сеў за лабараторны столік, разгарнуў кандуіт і ўзяў пяро.

АЛХІМІК БАЛТАЗАР

“Размнажэнне ёсць аснова працягу роду. Любую істоту можна пазбавіць жыцця: забіць, атруцідь, замарыць голадам. І сутнасць у тым, каб здзейсніць гэта, перш чым істота тая пакіне патомства. Інстынкт размнажэння на ўсім працягу развіцця прыроды з’яўляецца асноўным і наймацнейшым. Прырода не клапоціцца аб істотах, якія выканалі свой абавязак перад ёй. Толькі рэшткі інстынкту самазахавання дазваляюць на некаторы час падоўжыць іх жыццё. Але яно ўжо не мае ніякай каштоўнасці для прыроды. У сувязі з гэтым найбольш прыстасаванымі з’яўляюцца віды, якія рэпрадуктуюць патомства, здольнае клападідца аб сабе з моманту нараджэння.”

Балтазар чарговы раз абмакнуў пяро і пачаў малявадь чарцёж

пасткі.

“Патрэбны Крафт. Мне зноў патрэбны Крафт.”

МАЙСТАР КРАФТ

- Мая ідэя такая, Крафт. Ты робіш пасткі - чым хутчэй, тым лепей. Адтуліна павінна быць дастаткова вялікай, каб саранча знайшла яе і праціснулася ўнутр, але дастаткова малой, каб яна не здолела вылезці адтуль. Вось табе некалькі палаваспелых самцоў.

Балтазар падаў Крафту шарападобную колбу.

- На знешнім баку пасткі будзе атрактант - сумесь, якая сваім пахам прываблівае самцоў. Але замест самкі яны будудь знаходзідь сваю смерць - унутры будзе іншая сумесь. Яна не адрозніваецца пахам ад атрактанту.

Алхімік прыблізіў да твару каваля дзве колбы: з бэзавай і сіняй вадкасцямі.

Каваль адхіснуўся.

- Не трэба баяцца, Крафт. Ты ж не саранча. Зрэшты.

Алхімік пранікліва глянуў на майстра, усміхнуўся і прадоўжыў:

- Рабіць пасткі лепш з вольхі - яна дае насякомым пачуццё бяспекі.

- Я ўсё зразумеў, месір. На адтуліну я знутры прыклею лісцік. Саранча адсуне яго, калі будзе прадіскацца ўнутр, але не зможа адагнуць, калі паспрабуе выбрацца. І яшчэ, месір: можа, лепш рабідь пасткі з лазы ці вярбы? Т ады б я плёў кошыкі з вялікімі шчылінамі. Да таго ж вакол лазы таксама заўсёды ўецца машкара.

- Ты ўсё вырашыў лепш, чым я. - Балтазар скамечыў чарцёж. - За кожны тузін кошыкаў я буду пладідь табе залаты ліўр.

- Ці не дазволіце, месір, узяць сабе трохі вашага сродку, каб выпрабаваць яго на сваім агародзе? Шмат распладзілася сёлета гэтых шасціногіх разбойнікаў.

Алхімік адліў у дзве прабіркі бэзавай і сіняй вадкасці.

- Адной кропляй можна знішчыць больш самцоў, чым жыве людзей у Альмі. Вось табе тры залатыя ліўры, Крафт. Задатак.

Балтазар зноў утаропіў позірк на майстра, але вочы яго быццам зацягнула туманам.

- Ведаеш, Крафт, дрэвы таксама адчуваюць. Толькі марудна. Значна марудней, чым людзі. Іх думкі можна пачуць, калі доўга сядзіш пад дрэвам ці спіш пад ім. Дрэвы не любяць нас. Нас ніхто не любіць.

Каваль узяў грошы з прадягнутай рукі алхіміка, асцярожна прыкрыў прабіркі, паклаў іх у кішэню і выйшаў з дому.

“Ён вар’ят толькі ў адным - у сваёй мэтанакіраванасці. Але хіба гэтага не дастаткова, каб быць вар’ятам? .Ды я за тры ліўры дзесяць тузінаў кошыкаў куплю - няўжо ён разумее?! .У пойме Тарма поўна гэтай поскудзі. Як бы яна зноў не накінулася на нашы пасевы, тады і грошы не дапамогудь.”

Каваль вытрас з шарападобнай колбы саранчу, затаптаў яе нагой, пакуль не разбеглася, і схаваў колбу за пазуху.

САРАНЧА АСТРЫД

“Няма Астрыда! Ёсць мы - заваёўнікі свету. Наперадзе Вялікі Паход. І не маюць ніякага значэння калецтва ці смерць любога з нас. Мы павінны набірацца моцы і размнажядца, нават калі для таго спатрэбіцца знішчыць усіх і ўсё. Т ак наканавана. Т рава расце, каб мы маглі яе есці. Паветра існуе, каб мы маглі ім дыхаць. Месяц узыходзідь уночы, каб мы маглі кахаць. Сонца свеціць, каб нам было цёпла.

Як хораша свеціць Сонца! Яно дае моц нагам і насычае энергіяй крылы.” - Астрыд з удзячнасцю зірнуў на Сонца, і яно адказала яму асляпляльнай усмешкай.

ІЗОЛЬДА

“У тым годзе гэтак жа бязлітасна паліла сонца. Бюфон кажа, што сёлета шмат саранчы. Страшна ўявідь, што можа здарыцца. Мая гаротная матуля. Месір нарэшце разлічыўся са мной. Як бы яго самога не спалілі.”

Ізольда абмакнула ў кадзі палыновы венік і пачала падмятадь

ганак.

САРАНЧА

“Усё. Тут больш няма чаго есці - мы толькі перашкаджаем адзін аднаму.

Мы, сейбіты спусташэння і смерці, пачынаем Вялікі Паход!!!”

Велізарная зграя ў адно імгненне перастала кішэць на выедзенай да каранёў траве і ўзнялася, закрыўшы сабой сонца.

Счарнелыя, пакалечаныя берагі Тарма змярцвела і пустынна глядзелі ў неба, а хвалі яго слаба ўсхліпвалі каля прыбярэжных кустоў з абгрызеным лісцем.

Мышанё, што выскачыла з норкі і спалохана аглядала паляну, якая яшчэ ўчора зелянела, было схоплена ястрабам і, прадятае кіпцюрамі, з піскам узнеслася пад аблокі.АЙЦЕЦ ГРЫГОРЫЙ

Епіскап Грыгорый з сапеннем вылез з карэты. Ізольда, якая няўчас выскачыла на падворак, застыла ў глыбокім паклоне і нязграбна прыціснула да грудзей анучу.

Епіскап знакам спыніў ахову, гідліва штурхнуў веснічкі, далікатна абышоў трусоў, якія ляніва скакалі ў траве, марудна падняўся па прыступках ганка, асцярожна прыгнуўся ў дзвярах і велічна ўплыў у прыстанішча алхіміка.

Балтазар пакланіўся, у паўпаклоне падышоў да нечаканага высокага госця і падалаваў яго працягнутую руку.

- Табе трэба ўцякадь, Балтазар. (Фу, як смярдзіць!) Нашэсце саранчы непазбежна. У мяне не хопіць улады, каб спынідь самасуд. (Сера гэта, ці што?) Ці вызвалідь цябе ад уласнага суда, калі ты пад яго трапіш. (Як ты на гэтым спіш?!) Але маёй улады хопіць на тое, каб не паслаць за табой пагоню, пакуль ты не пакінеш межы правінцыі. Я раблю перасцярогу з-за павагі да твайго бацькі - ён у свой час пазбавіў мяне ад падагры. (Ох, як яна мяне даймала!) Ты вучоны, я ведаю. Аднак дыктат часу маднейшы, чым мая воля. Ты ўсё зразумеў, Балтазар?

Балтазар нізка пакланіўся.

- Асмелюся прапанаваць вам гэтыя таблеткі, святы айцец. Яны захаваюць вас ад апаплексіі.

- Дзякую, сын мой. Спёка і на самай справе даймае.

Алхімік зноў пачціва пакланіўся.

- Ты такі ж аскет, як і твой бадька, - пагардліва зморшчыўся пры развітанні епіскап.

ІЗОЛЬДА

- Ты больш мне не патрэбная, Ізольда. Ты павінна пакінудь гэты дом. Вось табе яшчэ два залатыя ліўры.

Ізольда выцерла рукі аб фартух і інстынктыўна ўзяла манеты.

- Што я павінна рабіць, месір? - упершыню за ўсё жыццё разгубілася яна.

- Вяртайся да маді. Купі сабе хату. І завядзі наймічку. Ты заслужыла гэта.

- Што будзе з вамі, месір?- Мяне не будзе, Ізольда. І дома Секвестраў не будзе. Ідзі, не марудзь. І як мага далей.

АЛХІМІК БАЛТАЗАР

Балтазар прамазаў бервяно лампадным маслам з прымессю пораху. Замацаваў у штатыве павелічальнае шкло.

“Калі сонца паднімецца ў зеніт, шкло сфакусуе прамень на гаручай сумесі і падпаліць дом”.

Балтазар зірнуў на неба. Перыстыя воблакі плылі марудна і нагадвалі гітанцкіх птушак, упэўненых у сваім лёце. І не пагражалі перакрыць шлях промням яго міжвольнага саўдзельніка.

.Балтазар быў сёння ў пойме Т арма. Ён, як і айцец Грыгорый, не сумняваўся, што саранча са дня на дзень хлыне на землі Альмі. Нашэсце пачалося - з пойменных лугоў. Ён зразумеў, што ні раздушыць, ні атрудіць, ні прынадзіць саранчу не ўдасца. Позна!

“Бегчы, толькі бегчы далей ад гэтага праклятага месца!”

Балтазар прайшоў у лабараторыю і раскідаў побач са столікам косткі кароў, якія ён назбіраў сёння на жывёльным магільніку. Паверх касцей кінуў сваю чорную хламіду і каўпак з кутасікам.

“Зараз - на базар! Мне патрэбна адзенне.”

Алхімік прыхапіў дробных грошай для напаўзнаёмых жабракоў і жабрачак і выйшаў з дому праз патайны выхад.

ВАНДРОЎНІК БЕЛАЗОР

У вопратцы просталюдзіна Белазор сыходзіў з Альмі. Ён ішоў з чужога горада ў суровую і халодную краіну, якую калісьці быў вымушаны пакінуць яго бадька. У тым краі кветкі маюць слабы пах, а людзі там панурыя і недружалюбныя. Тыя прыгнечаныя і бедныя людзі прадалі з-за галечы вандроўным артыстам дзяўчынку, якая пазней стала яго жонкай Сняжянай. Той край топчудь варожыя орды, там доўгія і лютыя зімы.

Затое ў тым краі няма праклятай саранчы. Жанчын там не ўзводзяць на касцёр за тое, што яны прыгажэйшыя за іншых, а мужчын - за тое, што разумнейшыя. І няхай прарокаў там, як і ўсюды, лічадь вар’ятамі, затое звар’яцелых ад абыдзёншчыны шануюць як прарокаў.

І людзі там светлабародыя, як яго бадька, і сінявокія, як Сняжана.

“Магчыма, у мяне яшчэ будудь дзеці. Я ж пакуль не стары.”

Белазор у апошні раз азірнуўся на горад. Чорны дым ад палымнеючага дома Секвестраў узнімаўся над ратушай у ярка- блакітнае неба, і вецер зносіў яго на захад.

А Белазор ішоў на ўсход.

ТАПОЛЯ ХІМЭЛЬ

“Як спякотна! .Не, гэта не Сонца. І не дым ад дрэў, якія паляць людзі. Гэта гарыць маё лісце, мая кара, мае галіны. Што гэта?! Як хутка!

Божухна, як балюча!! Я ж жывая!!.”

ВЕДЗЬМА ІЗОЛЬДА

“Судовы акт свяшчэннай інквізіцыі аб падпале і знахарстве наймічкі Ізольды Бамберг.

Згодна са сведчаннямі Вікторыі Сегерс, суседкі абвінавачанай, падпал дома Секвестраў здзейсніла служанка Ізольда Бамберг. Гаспа.дар у час пажару знаходзіўся ў доме, што пацвярджаюць яго абгарэлыя астанкі.

Пры вобыску ў абвінавачанай, якая спра.бавала схавацца ў вёсцы ў сваёй маці, былі знойдзены восемдзесят два залатыя ліўры, як мяркуецца, скра.дзеныя ў гаспадара.

У ходзе допыту з катаваннямі Ізольда Бамберг ні ў чым не прызналася і нават не заплакала, што сведчыць аб сіле, дадзенай ёй Д’яблам, з якім яна, паколькі была незамужняй, відавочна, неаднойчы савакупляла.ся. Словы “Божая кара”, якія Ізольда паўтарала несупынна, трэба разумець як шка.даванне аб здзейсненым злачынстве.

Смерць а.бвінавачанай на допыце вымушае суд спыніць спра.ву...”

ВЯДЗЬМАК КРАФТ

“Судовы акт свяшчэннай інквізіцыі абнанясенні шкоды пасевам, хаўрусніцтвез Д’яблам і ера.сі ка.валя Крафта Бюфона.

Згодна з пратаколам вобыску, праведзенага камісарам Эдмонам Грэнгуарам, каваль Кра.фт Бюфон купляў і вырабляў у вялікай колькасці закрытыя кошыкі і абм.азваў іх сумессю, што прываблівала саранчу. Гэта выклікала яе нашэсце на ўрадлівыя землі і пашы правінцыі і горада Альмі. У кошыкі зляталася саранча, і, відавочна, адтуль Крафт з дапамогай вядзьмарскіх заклёнаў насылаў яе на пасевы.

Бясспрэчным сведчаннем вінаватасці Бюфона з’яўляецца тое, што яго агарод саранча не кранула і на момант вобыску здохла ў кошыках.

Па патрабаванні адваката Анры Мапрэна было праведзена абследаванне Крафта Бюфона на д’ябальскія меткі, адна з якіх была выяўлена ў яго на плячы. Вялікая карычневая радзімка не пускала кроў пры пратыканні іголкай. Такім чынам, суд не мае сумненняў у тым, што Бюфон з’яўляецца друдам.

У ходзе допыту Бюфон прьзнаўся ў здзейсненым злачынстве, у дам.ове з Д’яблам, а таксама ў прыналежнасці да ерэтычнай секты вальдэнсаў.

Улічыўшы чыстасардэчнае пръзнанне і поўнае раскаянне каваля Крафта Бюфона, а таксама хадайніцтва адваката, які папрасіў звярнуць увагу на шматдзетнасць каваля і яго ранейшыя добрапрыстойныія паводзіны, каваль Крафт Бюфон прыігаворва.ей,ца судом да пажыццёвага зняволення ў турме Альмі.

Адказны за суправаджэнне Бюфона ў турму - судовы прыстаў Гільём Гацье”.

САРАНЧА АСТРЫД

“.Мы дайшлі да мора. Ззаду - намі створаная пустыня. Ісці наперад няма сэнсу, назад - няма сілы. Наша войска рассеяна. Мае левыя крылы знявечаны ластаўкай, і я ўжо не магу лятаць. У акрузе на сорак міль аб’едзена нават лісце на дрэвах. Мае нядаўнія паплечнікі слабеюць і гінудь ад птушак, спякоты і голаду. Цяпер кожны з нас сам змагаецца за ўласнае жыццё - у нас няма агульнай мэты.

Але я выканаў свой абавязак - мае дзеці будудь жыць. Іх будзе процьма - і мы яшчэ ўздымемся і здзейснім Вялікі Паход.”

Патанаючы ў пыле, Астрыд стомлена перабіраўся цераз дарогу. Велізарнае кола карэты падмяла яго пад сябе.

МАРКІЗ АНТУАН ДЭ ЛОНГ

“Колькі ж гэтых стварэнняў на дарогах. Трэск ад саранчы, што трапляе пад колы, заглушае тупат капытоў.

Яго вялікасць павінен дапамагчы Альмі. Я бачыў усё на свае вочы, і я пастараюся яго пераканадь.

Але голад непазбежны. І непазбежныя пакаранні. Епіскап абяцаў папярэдзіць сына Жака Секвестра, як яго там?.”

ЕПІСКАП ГРЫГОРЫЙ

Пякельная сумесь задушлівага начнога паветра з дакучлівым ныццём камароў вымушала дыхаць часцей, чым было неабходна для сну. А над неахайна ўзбітай падушкай з гусінага пуху круділася назойлівая думка: “Гэты сысунок яшчэ і манеты рабіў! (Зрэшты, казне прыдасца.) Дарэмна я яго адпусціў, дарэмна!”

Неабходнасць супакоіцца і нададь думкам нейкі іншы накірунак вымусіла айца Грыгорыя падняцца з ложка.

У адным споднім ён з крахтаннем падышоў да стала, запаліў тры кандэлы і ўласнаручна вывеў указ, які заўтра ж збіраўся аднесці на зацвярджэнне ў магістрат:

“У адпаведнасці з зямельныім кадастрам правінцыі Альмі і ў сувязі са смерцю Балтазара Секвестра землі, перададзеныія ў свой час Святой Царквой Жаку Секвестру, вяртаюцца ва ўладанне Святой Царквы.

Епіскап Грыгорый”.

РАЗВЕДЧЫК

КАСМІЧНА-РЭЛЯТЫЎНАЯ ФАНТАЗІЯ

Рабі сваю справу. Не бойся ворагаў, не заводзь сяброў. Усе чужыія, а сваіх ніколі не будзе. І галоўнае - памятай пра сваё прыз начэнне.

Аўтар

Інфармацыя для зямлян:

странг - адзінка часу: змена сарака пакаленняў на Арадзе;

эверфарсінг - сярэдняе афіцэрскае званне;

спейскрос - касмічны карабель для міжпланетных: і міжгалактычных: палётаў;

дыіспаграма - адраснае пасланне ў межах Метагалактыкі.

1

Арада была асуджана на пагібель. Альдэпарыс, які спрычыніўся да ўзнікнення жыцця на Арадзе і апекаваў за ёй спакон веку, змяніў літасць на гнеў: пратуберанец, раптоўна выкінуты з яго нетраў, выпаліў Заходняе паўшар’е Арады. Безупынныя пажары знішчалі атмасферу і ўсё, што адалела пасля выкіду. Рэшткі заходніх пасяленцаў перабіраліся ва Усходняе паўшар’е. Адноўленыя на Усходзе серсамагнітныя інфармацыйныя станцыі апрацоўвалі звесткі

з Касмічных Базаў Назірання, не даючы забыцца пра катастрофу. Непрадказальнасць магутнасці і часу наступных выкідаў паставіла Араду ў стан страхотлівай няпэўнасці. У лабараторыях Інстытута Катаклізмаў лічылі, што такая ж катастрофа ва Усходнім паўшар’і верне жыццё на планеце ў дагістарычныя часы. Але з трагедыяй такога маштабу вучоныя сутыкнуліся ўпершыню, таму праз іх напышлівую ўпэўненасць праглядвала разгубленасць дылетантаў. Міжпланетная Асацыяцыя распрадоўвала варыянты эвакуадыі жыхароў на спадарожнік Арады - Рэну. Аднак непамерна вялікія выдаткі на стварэнне там умоў жыцця, якія б задаволілі арадан, адсоўвалі перасяленне на неакрэслены час, а іншых спадарожнікаў не падарыў Арадзе ўсёмагутны Космас.

Арада была асуджана. Яна ўжо не магла быць ранейшым раем, улоннем спрадвечнага прымірэння і спакою. Сотні странгаў бесклапотнага жыцця нівеліравалі ў яе дзяцей інстынкт самазахавання, які эвалюцыянаваў да грамадскага інстынкту захавання цывілізадыі. Толькі малая частка арадан згадзілася б рызыкавадь і спрабавадь шукадь выйсце з цяжкага становішча.

Эверфарсінг Шарбітрон быў адным з разведчыкаў- індывідуалаў. Замадаваны многімі пакаленнямі продкаў генатып, выдатная тэарэтычная падрыхтоўка і паспяховая стажыроўка ў самых аддаленых кутках сістэмы Альдэпарыса зрабілі эверфарсінга спрактыкаваным прафесіяналам у сваім рамястве.

2

“Мы, жыхары вечнаблакітнай планеты Зямля Сонечнай сістэмы, звяртаемся да вас, браты па розуму, са спадзяваннем быць пачутымі. Магчыма, наш голас даляціць да вас, калі Зямля ператворыцца ў мёртвую планету.” Далей ішло апісанне гісторыі Зямлі, яе месцазнаходжанне, прадбачліва пададзенае Аддзелам Шыфру ў сферадынамічных каардынатах, а таксама перыяд абарачэння Сонца вакол цэнтра Метагалактыкі.

Рэжым аналізу паказаў, што зямляне - тыповая біялагічная сукупнасць канфліктнага прагрэсу з дамінуючай роляй аднаго віду. Арада ведяла такія цывілізадыі, яны ніколі не былі ўстойлівымі. Хутчэй - самаразбуральнымі і самаўзнаўляльнымі. Як гэта адбываецца, Арада не ведала, але ведала, што так і ёсць.

Шарбітрон выключыў камп’ютэр. Рада Пошуку Цывілізацый накіроўвала яго на далёкую Зямлю з мэтай вызначэння прыдатнасці яе для каланізацыі. Шарбітрон не быў першым. Многія разведчыкі блукалі па розных сузор’ях і галактыках, зрэдку даючы інфармацыю на Араду. Самыя ж першыя разведчыкі, адпраўленыя на пошукі семнадцать странгаў таму, былі пакінутыя на волю лёсу з-за недасканаласці спейскросаў і, відавочна, навекі захлынуліся вакуумам Сусвету. Удасканаленне камераў анабіёзу дазволіла разведчыкам рассунуць жыццёвыя рамкі шырэй за межы існавання цывілізадый. Разведчыкі-выпрабавальнікі, асноўнай задачай якіх была праверка анабіёзу ва ўмовах рэальнага космасу, вярнуліся праз паўстранга такімі ж, як перад адлётам, хоць за гэты час на іх роднай планеце змянілася нямала пакаленняў.

Рада Пошуку Цывілізадый увесь час адпраўляла новых разведчыкаў і не пазбаўляла іх права вырашадь лёс знойдзеных імі светаў. Але абавязвала адрадзіць жыццё на Арадзе ў выпадку гібелі цывілізадыі.

Век разведчыка, адмераны яму прыродай, заставаўся такім жа, але ў абсалютным часе разведчык быў вольны.

3

Шарбітрон зафіксаваўся ў антыгравітатары. Спейскрос лёгка пераадолеў прыцягненне Арады. Шарбітрон позіркам развітаўся з роднай планетай-пакутнідай. Адключыў антыгравітатар. Выверыў маршрут, увёў праграму ў аўтапілот, уключыў рассякальнікі метэарытаў і блакіратары шкодных выпраменьванняў. “Усё. Няма чаго час губляць, эверфарсінг!” Праверыў камеру анабіёзу. Ён ужо карыстаўся ў пералётах анабіёзам, але па даўняй традыцыі разведчыкаў прашаптаў замову: “Заснудь, каб прачнуцца”.

4

Выхад з анабіёзу не заняў больш часу, чым на звычайнай трэніроўды. Шарбітрон спрабаваў з'ярыентавацца з дапамогай звестак, прадстаўленых яму аддзелам шыфру, і сістэматызацыйнай схемы, выдадзенай сінтэзатарам сітуацый: “Сферычныя каардынаты? Прыблізна супадаюць. Сонца? Дыяметр, тэмпература - супадаюць. Зямля? Арбіта яўна аддаленая. Так, спачатку: Меркурый, Венера, Зямля, Марс. Дзе Марс? Месяц? Ці гэта Марс? Расшыфроўка недакладная? Па радыёграме зямлян Марс - планета, а па схеме - спадарожнік Зямлі. Юпітэр, Сатурн, Уран. Гэтыя, здаецца, у парадку. Нешта і цябе страсянула, “вечнаблакітная”.”

Праз некаторы час эверфарсінг з арбіты Зямлі адсылаў дыспаграму:

“Сітуацыя: За час паміж адпраўкай сігнала зямлян і маім прыбыццём Зямля павялічыіла арбіту на адну пятую. Марс стаў спадарожнікам Зямлі, Месяц знік.. Відавочна, што ўшчыільненне кола астэроідаў паміж Зямлёй і Юпітэрам - вынік разбурэння Марса. Рух Зямлі вакол сваёй восі практычна спынены, ёсць толькі ваганні ў межах адной саракавой дыіяметра. У выніку гэтага павернутая да Сонца частка планеты выпалена, а супрацьлеглая - у касмічныім холадзе.

Версія: Прычына змяненняў - актыўнае пранікненне ў Сонечную сістэму каметы. Хутчэй за ўсё, камета сутыкнулася з Месяцам. У выніку зрушэння арбіты Зямлі Марс трапіў у зону яе прыцягнення. Прычына спынення Зямлі - ссоўванне яе цэнтра цяжару з-за парушэння формы (край Вечнага Холаду паменшаны, край Вечнага Цяпла павялічаны).

Дадатак: Пры пацвярджэнні версіі прашу даць камеце маё імя.

Высновы: 1. Зямная цывілізацыія спыніла існаванне.

2. Наяўнасць сярэднетэмпературнага пояса паміж разагрэтай і ахалоджанай паверхнямі дае падставы меркаваць, што біялагічнае жыццё на планеце ўсёж захавалася.

3. Магчыша зараджэнне жыцця на Марсе. Часавыія тэрміны вызначыць складана.

Рашэнне: Здзяйсняю пасадку на Зямлю з мэтай вызначэння яе прыдатнасці для каланізацыі.

Эверфарсінг Шарбітрон”.

Разведчык не разлічваў на адказ і не ведаў, хто і калі прыме яго пасланне. Але ён ведаў, што ўсе дыспаграмы паступаюць у Назапашвальнік Інфармадыі, які захаваецца, нават калі невядомая сіла разарве Араду на шматкі. І тады ўжо ім будудь карыстадца разведчыкі, каб узнавідь араданскую цывілізадыю.

5

Пасадка прайшла надзвычай няўдала. Разведчык недакладна выбраў хуткасць праходжання праз атмасферу, таму расход паліва аказаўся непамерна вялікім. Судэльная воблачнасць не дазваляла выбрадь зручную пляцоўку. Шарбітрон паспрабаваў рассеяць воблакі, але гэта не дало жаданых вынікаў, хоць заслона туману стала больш празрыстай. Плато, на якое захацеў прызямліцда разведчык, аказалася дрыгвой, і эверфарсінг зноў узняўся. Вулкан, у кратэр якога ён сеў другім разам, згодна з перасцярогай датчыка аказаўся патэнцыйна актыўным, і разведчык не стаў рызыкаваць караблём і ўласным жыццём. Нарэшце знайшлася пячора з вузкім уваходам, але і тут Шарбітрона спасцігла няўдача: праціскаючыся ў яе, ён пашкодзіў адбівальнікі выпраменьванняў на правым борце.

У давяршэнне да ўсяго, пакуль разведчык правяраў функдыянаванне сістэмаў карабля, выхад перакрыў велізарны валун. А для таго, каб вызваліць выхад, трэба было развярнудца таранным бокам спейскроса, што ў цеснай пячоры было немагчыма.

Затое раён быў сейсмаўстойлівы і аквабяспечны, бо знаходзіўся высока над узроўнем мора. “Хіба што зноў сусветны патоп пачнецда”, - падумалася разведчыку.

6

Шарбітрон не ведаў, ці брадь з сабой зброю, ці дастаткова энергетычных біяхваляў, якімі шчодра надзяліла прырода ўсіх насельнікаў Арады. Яму цяжка было ўявіць, якое аблічча належыць прыняць, каб гарманічна ўвайсді ў жыццё пакуль невядомай планеты.

Ён прыняў падвойны зарад з энергазапашвальніка і рашуча ступіў на халоднае каменне пячоры босымі нагамі. Затым абмінуў валун і выйшаў на святло.

.Чырвоны шар Сонца падперазаўся шнуром гарызонта. Шарбітрон ведаў, што Сонца будзе вісець амаль вечна, пакуль людзі не прыдумаюць, як раскрудіць Зямлю. Толькі зрэдку густыя туманы і задьменні Марсам будудь заступаць шлях сонечным промням. Бясконцае зялёнае покрыва, зрэдку папярэшчанае бурымі плямамі і сінімі шкельцамі азёраў, распасціралася над марской затокай. Але краявіды не цікавілі разведчыка. Тут, на чужой планеце, не магло быць прыгажосді і хараства. Усё навокал без выключэння падзялялася на карыснае і шкоднае ў дачыненні да яго місіі.

Атмасфера, больш насычаная, чым на Арадзе, была прыдатнай для дыхання. Мусіў прайсці час, каб арганізм здолеў прыстасавадца да зямнога цяпла. Прыцягненне Зямлі аказалася значна меншым, чым на Арадзе. Час адаптадыі эверфарсінг вырашыў правесці ў дарозе. Паволі мінаючы агромністыя камяні, ён рушыў уніз да шырачэзнай акваторыі.

Шарбітрон ведаў, што такое вада, і не баяўся яе. Ён памятаў, што ўсё жывое на Зямлі выйшла з вады, але інстынкт яму падказваў, што ў гэтым саляным растворы могудь быць небяспечныя істоты. Ён настроіў біядатчык на пагашэнне магчымай агрэсіўнасці, але не рызыкнуў плысці, а прысеў на беразе і паглядзеў удалеч.

Адліў не прымусіў сябе чакадь. Вада імкліва сдякала і пакідала на пяску гіганцкіх марскіх істот, якія білі па зямлі ластамі, скрэблі жабрамі, драпаліся плаўнікамі - намагаліся дагнаць выратавальную ваду. Эверфарсінг разлічваў пераадолець затоку да таго, як вада пачне вяртадца.

7

.Шарбітрон апрытомнеў у трысняговым зарасніку, адчуўшы, што нейкае буйное насякомае прабегла па ягонай спіне. Разведчык на ўсякі выпадак паўторна заблакіраваў знешнюю агрэсіўнасць і падняўся на ногі. “Мяркуючы па ўсім, людзі тут ёсць. І, пэўна, недалёка”. Эверфарсінг уключыў біядатчык пошуку.Шырокія ступакі Шарбітрона пакідалі на мяккім грунце заўважныя сляды. Светлыя валасы раскінуліся па плячах, а блакітныя вочы глядзелі пранізліва і выразна.

Ён спыніўся, бо адчуў небяспеку, якая зыходзіла з кустоўя лазы, што расло вакол паляны.

Датчык зафіксаваў прысутнасць абарыгенаў. Шарбітрону было нескладана зразумець іх мову і думкі. “Прымітывы, - падумаў ён. - Аднак, магчыма, для іх маё прышэсце - экстрэмальная сітуацыя”.

- Я - Шарбітрон! - крыкнуў ён як мага мацней і грукнуў сябе кулаком у грудзі.

З-за кустоў падняліся людзі. Яны насцярожана прыглядаліся да незнаёмца. “Племя. Першабытная абшчына. Паляўнічыя”, - вызначыў разведчык і паспрабаваў позіркам адшукадь важака і шамана.

Шаман ішоў проста на яго - Шарбітрон пазнаў яго па адзенні. Акрамя баявой размалёўкі ён меў галаўны ўбор і нарукаўнікі, што перашкаджалі іх уладальніку ва ўсім, акрамя, напэўна, шаманства. І не меў зброі.

- Сангом! - выразна прамовіў шаман і ўзняў над галавой адкрытую далонь.

“Агрэсіўнасць пагашана, - вырашыў Шарбітрон, - яны не бачадь ува мне ворага”.

- Дзе важак, Сангом?

- Ён з іншымі ваярамі. Гэта атрад сына важака - Курана.

- Сын важака - важак. Т олькі час раздзяляе іх.

Шаман пранікліва паглядзеў на высокага светлавалосага прышэльца.

- Я не ведаю племені, у якім жывуць такія людзі, як ты.

- Ты мудры, Сангом. Мяне падарыў вам Марс.

- Ты прыйшоў адтуль? - Сангом паказаў пальцам у неба.

- Не, адтуль, - Шарбітрон махнуў рукой у бок аранжавага далягляду, дзе ў пячоры ён пакінуў свой спейскрос.

- Ты пойдзеш з намі, Шарбітрон!

- Я пайду з вамі, Сангом.

9

Па дарозе да паселішча Сангом пазнаёміў Шарбітрона з Куранам, і сын важака расказаў прышэльцу пра жыццё падначаленага яму племені.

- Мае супляменнікі падзяляюцца на важакоў, ваяроў і хатніх. Важакі - мой бацька, я, Сангом і яго вучань. Яны недатыкальныя. Ім- першы кавалак, за імі - апошняе слова. Ваяры абараняюць важакоў і племя, прыносяць здабычу з палявання. Хатнія ніколі не пакідаюць паселішча. Яны гатуюць ежу, ловяць рыбу, збіраюць мёд, вырабляюць са скуры жывёл адзенне, сушадь расліны, будуюць хадіны.

- А аратых у вас няма?

- Хто гэта такія?

- Людзі, якія вырошчваюць расліны, каб пасля іх есці.

- Расліны растудь самі, Шарбітрон! Іх трэба толькі знайсці!

- І пастухоў у вас таксама няма?

- Хто гэта?

- Потым, Куран, потым. Навошта вы ваюеце? Хіба мала месца і ежы?

- Ворагі ўвесь час квапяцца на землі нашага племені, на нашы запасы і нашых жанчын. Ім здаецца, што толькі вайна можа палепшыць іх жыццё.

- А калі яны стаміліся ад вайны і не чапаюць вас?

- Значыць, клянуся Марсам, яны нешта задумалі, і я павінен апярэдзідь іх хіжыя намеры!

“Калі гэтак жа думаюць усе людзі - непазбежныя войны. А час між імі - падрыхтоўка да наступнай вайны”. - Прымітыўная адкрытасць юнака падвярджяла тэарэтычныя веды эверфарсінга.

- А калі аб’яднадь ваша племя з іншымі?

- Мне даспадобы твая думка. Але правадыр павінен быць з нашага племені.

- Куран, а што, калі племя паўстане супраць важакоў?

- Што ёсць племя? Хатнія? Ваяры хутка з імі расправяцца! А завадатараў мы пакараем. Скормім серпаносым кварзам. Але калі нават хатнія знішчаць важакоў і ваяроў, іх завадатары самі станудь важакамі, частка хатніх - ваярамі, а астатнія будудь займадца тым, чым займаліся. Так мяне вучыў Сангом. Улада і страх. Яны абавязкова павінны быць, як ёсць вера, сіла і боль. Інакш не будзе племені.

- Серпаносыя кварзы забіваюць ваяроў і хатніх. Чаму вы іх не знішчыце?

- Кварзы спрытныя і знаходлівыя. Яны ніколі не нападаюць на ваяроў першымі. А хатнія? Нешта і кварзам патрэбна есці. Навошта іх знішчадь? Калі мы пераможам усіх ворагаў, то пачнём выратоўвадь племя ад серпаносых кварзаў.

- Ты прадбачлівы, Куран. Ты - прыроджаны важак.

- А ты хто, Шарбітрон?

- Бог.

- Ты Сонца? Ці хаця б Марс? Ці дождж, які жывіць расліны? А можа, ты маланка ці вецер? Ці сіла, што рухае ваду ў моры? Над чым ты бог?

- Над часам.

- Мне незразумела тое, што ты кажаш. Час - гэта жыццё, і спыніцца ён разам з жыццём. Вечныя толькі Сонца, Зямля і Марс. Час разганяе воблакі, валідь дрэвы, нават руйнуе горы. Ці, можа, ты - вечны? - Куран засмяяўся, як гарэзлівы хлапчук.

- І так, і не. Я сам магу распараджядца часам.

- Твае словы незразумелыя мне. Што ты можаш, бог? - апошняе слова Куран прамовіў іранічна.

Шарбітрон не звяртаў увагі на кпіны.

- У вас - усё.

- Ты можаш стаць правадыром племені?

- Я магу прывесці статак быкоў і прыручыць іх. Яны будудь жыць пры паселішчы і слухадца вас.

- Жывёлы жывуць у лесе, Шарбітрон! А ваяры палююць на іх! Так было і будзе заўсёды! - запярэчыў Куран, аднак катэгарычнасці ў тоне не было.

“Яго розум ваяўніча ўспрымае парадокс, але цікаўнасць бярэ верх. Пэўна, гэта і ёсць тая рыса, якая дазволіць людзям праз некаторы час стаць уладарамі Зямлі”, - разважыў сам сабе Шарбітрон.

- Жывёлы могуць быць і свойскімі. Хатнія зрабілі б спецыяльныя загарадкі, а старыя ваяры кармілі б і даглядалі іх.

- Ты кажаш дзіўныя словы, Шарбітрон!

- Я спяшаюся, Куран. Я буду размаўляць са старэйшымі важакамі.

10

Паляўнічых узначаліў Шарбітрон. Ён нячутна ішоў наперадзе, за ім асцярожна рухаўся людскі ланцуг. Адпаведнасць абліччу зямляніна хвалявала яго значна меней, чым расход актыўнай энергіі. Разведчык баяўся, што прырода чалавека павядзе цывілізадыю па звілістым шляху, і таму ён вырашыў нададь ёй акрэслены напрамак, падобны з апісаным у радыёграме, каб мець больш-менш дакладны прагноз яе развіцця на бліжэйшы час.

Статак быкоў, уціхаміраны гіпнозам падпарадкавання, спыніўся насупрадь паляўнічых. Неўзабаве Шарбітрон са здзіўленымі ваярамі пагналі ўадначас прыручаных жывёлін у загадзя падрыхтаваныя месцы непадалёк ад паселішча.Куран наблізіўся да Шарбітрона:

- Я веру, ты - бог. Ты здольны зрабідь быкоў паслухмянымі. А ці можаш ты зрабіць паслухмянымі кварзаў?

“Ён хоча павялічыць баявую моц племені”.

- Гэта для мяне прасцей, чым табе зрабіць паслухмянай рыжавалосую Крэсду, калі яна стане тваёй жонкай.

- А ты хочаш стадь правадыром племені?

- Не, Куран.

- Чаму?

- Таму што я - бог, і ў мяне іншыя мэты. Твая маладосць, Куран, перашкаджае табе зразумець адну маленькую праўду: улада розуму мацнейшая за ўладу сілы.

- Улада розуму. Ты валодаеш духамі, як Сангом?

- Сангом валодае вашымі душамі, а я валодаю ведямі.

- Адзін з хатніх - майстар Рэнс - кажа, што валодае ведамі.

- Пазнаём мяне з ім. Але не цяпер. Я хачу пакінуць вас на некаторы час.

- Пачакай, Шарбітрон!

- Слухаю цябе, сын важака.

- Я магу прымусідь кварза слухадца мяне?

- Не, вы несумяшчальныя. І выпадкова апынуліся ў адным часе. Кварзы будудь вамі знішчаны.

Куран хацеў сказадь яшчэ нешта, але пачуццё трывогі, што ўвёў у яго падсвядомасць разведчык, прымусіла схапідь аберуч піку і насцярожана агледзецца.

12

Сангом прапанаваў Шарбітрону ўзяць у спадарожнікі свайго чалавека, а калі разведчык адмовіўся, паслаў шпега ўпотай.

Праз кароткі час збіты з панталыку выведнік вярнуўся. Ён расказаў, што Шарбітрон ператварыўся ў змяю, і паказаў Сангому гадзюку з раструшчанай галавой. Раз’ятраны шаман прывязаў разяваку да дрэва і пакінуў на спякоце тэрмінам на два паляванні.

13

Разведчык з цяжкасцю дабраўся да спейскроса. Вялікае выдаткаванне актыўнай біяэнергіі ў племені дашчэнту знясіліла яго. Самааднаўленне праходзіла марудна. Шарбітрон разумеў, што тэмпразвідця цывілізадыі залежыць ад таго, наколькі ён здолее разварушыць людзей гэтай эпохі. Імклівы пераход ад паўдзікага чалавека да асобы, якая выкарыстоўвае для перамяшчэння ў прасторы ядзернае паліва, быў наўрад ці магчымы. Гэтых прымітыўных істотаў належала яшчэ шмат чаму навучыць, накіраваць іх здольнасці, схільнасці і энергію ў патрэбнае рэчышча.

А прыспешваў зямную цывілізацыю эверфарсінг, бо не быў упэўнены, што пасля разведкі Марса яму хопіць паліва, каб вярнудца ў сістэму Альдэпарыса. А вярнудца на радзіму Шарбітрон быў абавязаны. З гэтым інстынктам арадане прыйшлі ў Сусвет. Ды ці толькі яны?

14

Завостраным каменем Шарбітрон выбіваў надпісы на гладкай сцяне. Час ад часу ён перадаваў камень Рэнсу.

- Тваё рамяство не патрэбна племені, - да іх падышоў Сангом.

- А Рэнсу трэба ісці будаваць хаціну.

- Маё рамяство павінны будудь засвоіць усе плямёны і народы, якія будудь жыць на Зямлі. А Рэнс застанецца са мной.

- Не разумею цябе, іншаземец.

- Ты мудры, Сангом, але, здаецца, недальнабачны.

- Не разумею! - шаман пачаў злавацца. - Мне хочацца забідь цябе, але ты валодаеш сілай, якая стрымлівае мае рукі.

- Пакліч на дапамогу сваіх духаў, Сангом!

Сангом насупіўся, аднак не супакоіўся:

- Ты не жадаеш жыць разам з рыжавалосай Крэсдай?

- Не.

- Не разумею цябе. Чаму ты адмаўляешся ад Крэсды? Яна самая прывабная дзяўчына ў племені! Яна народзідь табе дзяцей, якія вырастудь і станудь выдатнымі ваярамі. Да таго ж усім мужчынам патрэбны жанчыны. Ці не так, Шарбітрон?

“Ён адчувае, што я не толькі з іншага племені. Ён не сумняваецца ў тым, што я не чалавек. Ён правярае мяне гэтаксама, як і я яго. Зрэшты, хай сабе!”

- Не здзекуйся, Сангом. Я - бог. Багам патрэбны багіні. Няхай Крэсда стане жонкай Курана. Акрамя таго, я не збіраюся назаўсёды заставадца ў вашым племені.

- Куды ты пойдзеш? Да нашых ворагаў?

- Я пайду значна далей - у іншы час.

- Ты хочаш стадь шаманам?

- Шаман - чалавек, які тлумачыць людзям волю багоў.

- Навошта табе Рэнс?

- Я дам яму веды.

- Але я магу забіць Рэнса!

- Яго веды прынясуць карысць усім вам.

- Каб часам яны не прынеслі нам шкоды.

- Навошта Рэнсу ўлада правадыроў? Ён - важак свайго розуму. А розум яго непадуладны часу.

- Я адпомшчу табе, іншаземец.

15

Шарбітрона заўсёды здзіўляла звычка людзей скарадца сну. Ён не разумеў, чаму такая вялікая частка кароткага веку траціцца людзьмі марна. Час ад часу і ваяры, і важакі, і хатнія клаліся ў зацененым месцы, заплюшчвалі вочы і аддаваліся мроям, якія мала адпавядалі не толькі логіды і інстынктам, але нават і рэальнасці.

У час, калі племя адпачывала, да разведчыка падышоў Рэнс.

- Ты бачыў аазісы, настаўнік?

- Аазісы - гэта месцы сярод пустэльні, у якіх квітнее жыццё?

- Ты ўсё ведаеш, настаўнік. Я іх не бачыў, але ведаю, што іх можна адшукадь, калі пайсці ў напрамку Сонца.

- Ты хочаш ісці туды?

- Я не дайду. Варожыя плямёны заб’юць альбо зняволяць мяне. Голад знясілідь, а спёка высушыць. Але ты можаш, я веру. І ты можаш узяць мяне з сабой.

Шарбітрон з неахвотай сцёр думкі Рэнса.

- Што са мной, настаўнік? Я не памятаю, аб чым хацеў спытаць цябе .

- Дай мне твой талісман.

Рэнс зняў талісман з грудзей:

- Сангом кажа, што гэты камень - асколак Сонца, які ўпаў на Зямлю, калі людзей на ёй яшчэ не было.

- Я пакіну яго сабе. Магчыма, ён некалі спатрэбіцца мне. Кавалак гэтага металу перасварыць усё чалавечае племя, як толькі вы даведаецеся пра яго каштоўнасць.

- Як называецца гэты метал?

- Золата. За кожную яго пясчынку будзе загублена процьма чалавечых жыццяў.

- Золата вартае таго?

- Не. Але яно ўвасабляе вашу мару аб райскім жыцці. І насамрэч яно амаль такое ж вечнае, як Сонца. Ты дзіўны чалавек, Рэнс. З табой мне ніколі не трэба блакіраваць агрэсіўнасць.

- Розум не мае агрэсіўнасці, настаўнік.

- Нейтральны розум, Рэнс. Толькі нейтральны. А цяпер я раскажу табе, што было на Зямлі шмат пакаленняў таму і што на ёй будзе праз доўгі час. Запомні ўсё і запішы, як мы з табой запісвалі жыццё племені. Знайдзі сабе вучня і перадай яму свае веды. Бадька Курана абяцаў вызваліць цябе ад работы, калі ты будзеш прыдумваць ім новую зброю, як, напрыклад, той лук, які мы змайстравалі разам. Сцеражыся Сангома, ён роўны з табой па розуму, але яго розум накіраваны на ўтрыманне ўлады. Будзь пачцівы да яго і стрыманы, пакуль не перадасі веды вучням. Калі ён запатрабуе адрачыся ад мяне - адракайся. А я павінен пакінудь вас, мая задача - наперадзе.

- Мы больш ніколі не пабачымся, настаўнік?

- Я вярнуся, калі спарахнеюць нават успаміны аб вашым часе. І нават калі я сустрэну цябе - ты мяне не пазнаеш. А зараз слухай, бо я не такі ўсёмагутны, як табе здаецца.

Шарбітрон закумуляваў рэшткі энергіі і пачаў свой аповед:

- Калісьці кварзы былі маленькімі бяскрыўднымі істотамі, яны харчаваліся матылькамі і не мелі свайго смертаноснага сярпа. А людзі былі магутныя, як багі: яны будавалі хаціны вышэйшыя, чым горы, ляталі вышэй за хмары, перамяшчаліся ў прасторы хутчэй, чым ураган, і голас іх дасягаў самай далёкай зоркі.

16

Любы непасрэдны кантакт з зямлянамі стамляў Шарбітрона, вымушаў прыстасоўвадь свой інтэлект да іх узроўню. Акрамя таго, захаванне ягонага чалавечага аблічча патрабавала вялікіх энергетычных затрат. Ён не паклапаціўся аб сціранні свайго вобраза

з памяці чалавецтва. “Легенды, казкі, быліны - любую гістарычную інфармадыю людзі прыстасуюць да свайго разумення. - Разведчык добра памятаў гісторыю Зямлі. - Яны нават уласнае жыццё аб’ектыўна не могуць пераказаць”.

У дыспаграме, адпраўленай на Араду пасля апрацоўкі вынікаў першай разведкі, Шарбітрон паведаміў:

“Сітуацыя: Катастрофа не змагла знішчыць жыццё на Зямлі канчаткова. Індывідуумы, якія захаваліся на планеце, уяўляюць з сябе рэшткі мінулай цывілізацыі, яны страцілі памяць пра сваю гісторыю. Нястрачаная генетычная памяць дае надзею на хутчэйшае адраджэнне цывілізацыі. Паласа магчымага жыцця на Зямлі, уключаючы аазісы, ахоплівае адну шостую яе плошчы.

Высновы: 1. Зямля прыдатная для каланізацыі шараговымі жыхарамі Арады.

2. Верагодна.сць засялення Зоны Цяпла выключаю; верагоднасць падземнага жыцця ў Зоне Холаду възначыць пра.блем атычна.

3. Верагоднасць каланізацыіі Марса пры наяўнасці там атма.сферы - адна трэць.

Дадатак: Непасрэдная праверка Марса ўскладняецца з прычыны абмежаванасці запасу паліва.

Рашэнне: Уваходжу ў анабіёз з надзеяй на росквіт цывілізацыі

Зямлі.

Эверфарсінг Шарбітрон”.

17

- Начальнік аховы Норк, - адрэкамендаваўся высокі шыракаплечы ваяр. - Найсвяцейшы загадаў правесці вас у бібліятэку Святога Храма.

- Хай Бог бароніць тваю сілу і мудрасць, Куран!

- Начальнік аховы Норк, - спакойна, але цвёрда паправіў ваяр.

- Хай Бог баронідь тваю сілу і мудрасць, начальнік аховы Норк. - пагадзіўся разведчык.

18

“Са старажытных манускрыптаў нам вядома, што Зямля - гэта дыск, які падзяляецца на тры часткі. У цэнтры Зямлі - Пустэча Вогнанная., што пяскі ды камяні распаленыія захоўвае, а жывое стварэнне калі ў яе трапіць, то жывыім не будзе, а самлее ад цяпла і абязводжвання і ссохне, нібы пергамент. Поясам жыватворныім Пустэчу Вогненную атачае Хараство Боскае - месца, Богам для людзей вызначанае, каб хвалу яму ўзносілі. Замыкаецца гэты пояс звонку бяскрайняй прасторай холаду - Змрокам Ледзяныім, які скла.да.ецца са снежных пустыняў і ледзяных гор, што ўпіраюцца вяршынямі сваімі ў купал нябесны. Пустэча Вогненная. нарадзіла Сонца, якое спрадвеку лье святло жыватворнае, а Змрок Ледзяны стварыў Марс, што выглядае з-за гор снежных, а часам, у хвіліны гневу Сатаны, і Сонца засланіць можа, чаму ёсць сведчанняў мноства. Гэты лад непарушны і нікім ніколі не мож,а быць зменены.

Гэты ж ерэтык, сын шаўца Прона імем Сенар, сцвярджае паганыімі вуснамі сваімі, сеючы трывогу і недавер у няўстойлівых галовах і аблудных: душах, што Зямля ёсць шар, павернуты да Сонца адныім бокам, што Марс - таксама шар, які ляціць вакол Зямлі і засланяе Сонца, трапіўшы паміж ім і Зямлёй. Сонца, - кажа ерэтык,

- таксама шар, прычыім вогненны, які ў сотні разоў памерамі Зямлю пера.сягае, а Марс - у тры разы за Зямлю меншы.

Ці не трызненне гэта? Мы бачыім Сонца - і вока наша ахопліваеяго поўнасцю. Кожны марсіянскі дзень мы бачыім Марс - і ён большы за Сонца, хаця і не намнога. І каб Сонца не трыімалася ў цэнтры Пустэчы Вогненнай, а Марс не каціўся б па купале нябесныім, то непазбежным было б іх па.дзенне на Зямлю. Ці не з’яўляюцца сведчаннем парушэння цвярозага розуму і праяўленнем ерасі выказванні Сенара Пронава?

Таксама сцвярджае ён, што і Сонца, і Марс, і Зямля - стварэнні рук Божых, а Сатаны няма наогул Дык чаму ж на Зямлі побач з дабром існуе зло, са святлом - цень, з цяплом - холад, з прыгажосцю - пачварнасць? Ці не сведчанне гэта барацьбы Сонца з Марсам, паміж якімі Зямля знаходзіцца?

Свядомае прыніжэнне ролі Сатаны Сенарам канчаткова даказвае сувязь апошняга з Супастатам Божыім...”

- Здаецца, з Рэнсам размінуўся.

Шарбітрон асцярожна перагарнуў некалькі старонак пратакола і прачытаў прысуд: “І таму воляю Манарха, што даручыў мне права караць, і воляю Святога Храма, што даверыў мне права на ісціну, загадваю ерэтыка Сенара, сына шаўца Прона, публічна абезгаловіць, а перад тыім вырваць язык і выкалаць вочы. Усе яго блюзнерскія рукапісы спаліць у прагорклыім тлушчы, каб смурод іхні выклікаў агіду ў набожных прыіхадж:ан. Старажытную сатанінскую кніжку, знойдзеную ў ерэтыка, схаваць у патайныім склепе, а ключ кінуць у глыбіні марскія, бо відавочнае знішчэнне яе мож,а выклікаць гнеў Сатаны.

Прысуд а.бвясціў і руку да манускрыпта прыклаў

Епіскап Брог”.

19

Шарбітрон зазваніў у званочак. Рыпнулі акаваныя дзверы.

- У чым маеш патрэбу, брат мой?

- Праводзь мяне, Крэсда!

- Я - Рэсна, брат мой!

- Праводзь мяне, Рэсна. Я даведаўся пра ўсё, што мяне цікавіла, - Шарбітрон паправіў на плячы сутану і паказаў манашцы на кнігу.

- Ці не паспытаеш даброт свецкіх, брат мой?

- Не, Рэсна. Даброты зямныя мне невядомыя. Скажы, сястра, якое аблічча Сатаны ў цяперашнім уяўленні служкаў Святога Храма?

- Тваё пытанне святатадкае, і толькі загад Найсвяцейшага ва ўсім табе дагаджаць вымушае мяне дадь адказ: высокі з паставы, прыгожы твар, доўгія і светлыя валасы, вочы ў яго колеру нябеснага, вусны шматслоўныя, рукі не спрацаваныя, думкі вольныя, а ногі не пакідаюць слядоў. І сябе ён не лічыць чалавекам, хадя на чалавека падобны. Ёсць у нас старажытны партрэт, адабраны ў аднаго ерэтыка, даўно жыцця пазбаўленага, ды паказваць яго нікому не дазволена, сама не бачыла яшчэ.

- Мне не патрэбны партрэт, Крэсда.

- Рэсна, брат мой.

“Вось і помста твая, Сангом! Замест Бога ты зрабіў мяне Сатаной. І мімаходзь знішчыў усіх светлавалосых і блакітнавокіх.”

Шарбітрон успомніў, як ён паспрабаваў з’явіцца перад сярэдневяковымі людзьмі ў тым жа абліччы, у якім быў у племені. Пастухі, якіх ён сустрэў па дарозе, перапалохаліся так, як быццам убачылі нешта жудаснае: адзін з іх кінуўся наўдёкі, а другі ўпаў нідма на зямлю і затуліў рукамі твар.

Выгляд схімніка, які разведчык урэшце прыняў, прыцягнуў увагу Найсвяцейшага, калі той праязджаў у карэце па горадзе. Знаёмства і размова з Найсвяцейшым дапамаглі разведчыку трапідь у бібліятэку Святога Храма.

- Пакланіся ад мяне Найсвяцейшаму, Рэсна. Хай бароніць Бог яго сілу і розум! Перадай, што я застаўся задаволены табою.

- Я добра разумею твае словы, аднак мне здаецца, што яны не адлюстроўваюць твае думкі.

- Адзінота робіць мяне такім, сястра. А ўвогуле я чысты перад вамі, людзьмі, - Шарбітрон выйшаў у гулкі манастырскі двор.

Рэсна вярнулася ў кнігасховішча і не знайшла пацерак, якія стары пустэльнік пакінуў на стале. “Мабыць, здалося. Ці з сабой забраў”, - вырашыла яна і глянула праз закратаванае акенца на дзіўнага госця. У руках ягоных нічога не было, а ногі нават не краналіся дробных каменьчыкаў, якімі была пасыпана гасцявая дарожка.

Шарбітрон вырашыў не адчыняць чыгунныя вароты, на якіх віселі адлітыя вогнедышныя кварзы, а знік і зноў з’явіўся - ужо за варотамі.

Рэсна ўкленчыла пад абразамі і пачала бідь паклоны.

Фурманка чакала разведчыка за брамай. Возчык, падперазаны чырвоным поясам, не азірнуўся і адразу ж цмокнуў на валоў. Праз некаторы час, калі ён усё ж вырашыў паглядзець на маўклівага пасажыра, толькі карычневая сутана пад лаўкай нагадала, што ён кагосьці вёз.

Возчык зазірнуў пад лаўку. Затым махнуў рукой і, забыўшы распрэгчы валоў, пацёгся ў карчму.

20

Шарбітрон адвесіў ілюмінатары. “У чым я памыліўся? Нават калі ўлічыць, што не захаваўся ці не расшыфраваны мой клінапіс, яны павінны былі прайсці ў сваім развіцці значна далей.”

Пісадь пасланне не мела сэнсу. Эверфарсінг звёў дадзеныя аб сучасным развіцці цывілізацыі зямлян у сінтэзатар сітуадый і згодна з яго прагнозам вызначыў час анабіёзу. “Заснудь, каб прачнудца.”

21

Здаецца, анабіёзная камера мела ўсё-ткі сур’ёзныя канструктарскія недаробкі. Калі Шарбітрон прачнуўся, то адчуў, што значна пастарэў.

Перад выхадам са спейскроса ён доўга думаў: у каго ж пераўвасобіцца на гэты раз? Нават у зачыненым караблі Шарбітрон пачуў гул - велізарны вінтакрыл праляцеў над гарой.

“Трэба будзе куды-небудзь пераязджадь, калі гэтым разам не выкручуся, - тужліва падумаў разведчык. - А то яны хутка маю гару з зямлёю зраўнуюць”.

Затокі ў падыспадзе гары чамусьці не было. А па зямных мерках - і не было ніколі.

Разведчык доўга і марна раіўся з апаратам біяпошуку, нарэшце адважыўся выйсці на аўтастраду. На актыўную зброю надзеі невялікія - яшчэ ў час першай разведкі ён пераканаўся ў яе неэфектыўнасці.На ўзбоччы дарогі стаяла маладяя дзяўчына. Біякапір разведчыка адлюстраваў яе думкі і дазволіў адкарэкціравадь ўласнае аблічча.

- Паехалі разам?

- Ты хто, чучала?

“Здаецца, аблічча не зусім адрыхтаваў, але гэта - не перашкода”.

- Хочаш - Шар, хочаш - Біт, хочаш - Рон!

- Прычапіўся на маю галаву.

Шарбітрон паспрабаваў зменшыць яе агрэсіўнасць.

- Хочаш, я адгадаю тваё імя?

- Паспрабуй.

- Крэсда.

- Міма.

- Рэсна?

- Міма.

- Т ады не ведаю. У горад?

- У горад. Ты пусты?

- Пусты, - згадзіўся Шарбітрон.

- Але не безнадзейны?

- Не, - зноў не схлусіў разведчык.

- Т ады заедзем!

Неўзабаве іх падабраў зялёны хуткаход. Калі даехалі, кіроўца запатрабаваў грошы, і, каб пазбегнудь сутычкі, Шарбітрон прымусіў яго заснудь. Дзяўчына захоплена глянула на разведчыка:

- Ну, ты даеш! Хадзем, я цябе з нашай камандай пазнаёмлю. У нас такія крутыя хлопцы! Яны табе, шалапуту, занятак знойдудь. І бабкі будзеш мець шалёныя.

Шарбітрону здалося, што дзяўчына хоча выкарыстаць яго здольнасці. Ён пасміхнуўся і адказаў:

- Якраз гэта мне і патрэбна!

23

- Ты каго да нас прывяла, Чыча? Ён жа на чалавека не падобны!

- А ты ведаеш, што ён карты з адваротнага боку адгадвае?

- Ну і што? Я іх пальцамі адчуваю!

- Рон, зайчык, зрабі цуд, пакажы ім што-небудзь!- Добра, Крэсда, я пакажу ім што-небудзь.

- Яна не Крэсда, а Чыча - я так сказаў! Паказвай, толькі без падману, а то будзеш мець справу са мной, з Блэрстам! - пагрозліва сказаў адзін з хаўруснікаў Чычы і, напэўна, іхні завадатар.

- Ты не здольны напалохаць мяне, - спакойна прамовіў Шарбітрон.

- Заткніся. Чыча нам расказала, што ты вялікі фокуснік. Або паказвай фокус, або я табе пакажу.

Шарбітрон задумаўся. Чым ён мог здзівіць гэтую хеўру? Вялікая колькасць людзей моцна зніжала эфектыўнасць блакіроўкі іх агрэсіі. Наяўнасць электрамагнітных хваляў у памяшканні стварала перашкоды біяхвалям разведчыка.

- Я магу расказадь пра тваё мінулае жыццё .

- Супакойся. Я сам ведаю яго не горш, - адрэзаў Блэрст.

Шарбітрон сфакусаваў усю блакіроўку на адным Блэрсце.

- Адчыні скрынку, - ужо лагодней прапанаваў Блэрст і паказаў рукой у кут, дзе стаяў металічны сейф.

Разведчык агледзеў яго знутры. “Пэўна, гэта і ёсць тыя самыя папяровыя грошы зямлян, іхні эквівалент золата. І, напэўна, крадзеныя”. Ён перавёў позірк на замок і расшыфраваў яго электронныя і механічныя сакрэты. Імпульс энергетычнага поля адчыніў дзверцы сейфа.

- Ён нават да яго не дакрануўся. - прашаптала Чыча.

- Паўтары, як цябе завудь? Рон?

- Шар-біт-рон.

- Як пасланца Сатаны з фантастычнага баевічка? - ухмыльнуўся Блэрст. - Калі забудуся і назаву як-небудзь інакш - не крыўдуй.

- Добра, Куран.

- Блэ-эрст!

- Не будзем стварадь з гэтага праблему, Блэрст.

24

Блэрст не быў рабаўніком, злодзеем або ашуканцам. Не быў ён кантрабандыстам, шулерам або бізнесменам. Ён быў усімі імі адначасова - паляўнічым на грошы. Не грэбаваў нічым і ўвесь час балансаваў на мяжы свабоды і турмы, жыцця і смерці. Грошы, якія ўдавалася здабыць, ён традіў хутка і лёгка, быццам спяшаўся ўлезці ў новыя афёры.

Сярод ягоных знаёмцаў былі і апушчаныя басякі, і дзелавыя людзі, якія нават спалі пад аховай. “Гэты са мной!” - звычайна прадстаўляў Шарбітрона Блэрст. Аднак знайсці чалавека, які б меў доступ да рэальнага плутонію, як называлі зямляне патрэбнае разведчыку паліва, аказалася даволі няпроста.

Каб апраўдадь сваю прысутнасць побач з Блэрстам, Шарбітрону даводзілася дапамагаць авантурысту. Ён адключаў сігналізацыю, забяспечваў выйгрыш у казіно, запамінаў змест патрэбных дакументаў, нават калі яны былі ў папцы або ў стале, сціраў з памяці хаўруснікаў ці ахвяр Блэрста непажаданыя ўспаміны. Аднойчы ён стварыў ілюзію поўнага чамадана грошай, якімі Блэрст разлічыўся з пастаўшчыкамі опіуму. А неяк раз Шарбітрон у апошні момант разрадзіў рэвальверы двух палідыянтаў, якія спрабавалі затрымадь яго з Блэрстам.

25

Блэрст адпачываў пасля чарговай справы. Ён закінуў нагу за нагу, пацягваў нейкі заспакаяльны кактэйль і гутарыў з Шарбітронам.

- Ты дастаткова доўга прадаваў з намі. І, трэба сказадь, шмат што ў цябе атрымліваецца. Але чаму ты ніколі нічога не робіш сваімі рукамі?

- Я ашчаджаю энергію, Куран. Прайшоў той час, калі я размахваў кулакамі і цягаў камяні.

- Блэрст. - стомлена паправіў аферыст. - Я ведаю, я адчуваю, што ты не чалавек. Хто ты? Што табе патрэбна, чужынец?

- Плутоній. Па вашых мерках няшмат. Але ён у вас старанна ахоўваецца, да таго ж ён мне патрэбен ў асаблівай расфасоўды.

- Ты дыверсант-іншапланецянін? Колькі трэба плутонію?

- Патрэбная мне доза не знішчыць нават аднаго квартала ватага горада.

- Да фенькі мне горад! Навошта мне шукаць для цябе плутоній?

- Пакінеш сабе тое, што я паспеў у цябе зарабіць - маю долю.

- Яна і так у мяне. Я не збіраюся табе нічога аддавадь. А канчатковы разлік мне даспадобы рабіць куляй.

- Тады я прапаную табе яшчэ залаты злітак вагой каля двух кілаграмаў.

- А калі я і яго забяру?

- Я табе аддам яго пасля таго, як ты аддасі мне плутоній.

- Ты вар’ят, калі папёр на мяне. Зрэшты, твае праблемы. Але дзе яго ўзяць, твой плутоній?

- У цябе ёсць чалавек “на кручку’ - Рэнс, вучоны.

- Рэнс, Рэнс. Нерсан? Што ты ўсё імёны блытаеш, чучала?! Сід Нерсан - інстытут плазмы. Неяк ён трапіў у сур’ёзны пераплёт, а я дапамог яму выкараскацца. Цяпер за ім даўжок, калі не жадае глядзець на неба праз краты. Я звяду цябе з ім.

26

- Рэнс.

- Нерсан.

- Нерсан, я схіляюся перад магутнасцю твайго розуму і ўпэўнены, што тваё імя застанецца ў гісторыі Зямлі назаўсёды. Блэрст перадаў табе, што мне патрэбна?

- Ты губіш маю душу, але абуджаеш розум. Я вымушаны красці ядзерную сыравіну. А такая малая і дакладная расфасоўка не пад сілу нікому.

- Няўжо гэта цяжэй, чым вынайсці кола? Я не сумняваюся ў табе, Нерсан.

27

Эверфарсінг у абліччы чалавека прывёў Блэрста з камандай да патайніка. Неўзабаве да ног аферыста лёг залаты злітак. Блэрст падняў яго і крыва ўсміхнуўся:

- Неглыбока ты яго закапаў.

- Я яго кінуў каля логава серпаносых кварзаў. А закапаў - час.

- Не лухці. Усё?

- Болей чым усё. Паклапаціся пра Нерсана, у яго могуць быць непрыемнасці.

- Ну-ну. А зараз выкладвай, навошта табе патрэбны плутоній, ды яшчэ ў такіх мізэрных упакоўках? А пасля ты завядзеш нас туды, дзе яго схаваў, і аддасі плутоній мне. Я прыкідваю, што за яго, бадай, можна яшчэ палову такога злітачка адхапіць. Ды і цябе або твой труп можна здядь для доследаў, калі не збіраешся далей са мной супрацоўнічаць.

- Я з табой разлічыўся, Блэрст.

- Ты вялікі фокуснік, Шарбітрон, але ты ніколі не адолееш мяне. Шкада, што я не ўзяў свой інфрачастотны выпраменьвальнік.

А можа цябе задяволідь лазерны стынгер? - Аферыст паляпаў сябе па левай кітэні.

Разведчык прагледзеў канструкцыю карабіна і адключыў у ім эпайстар.

- І ты не адолееш мяне, Блэрст. А твой выпраменьвальнік я проста разладзіў бы. - Эверфарсінг адчуў перавагу над пяцёркай людзей, якія надумалі дыктаваць яму сваю волю, і ўключыў пагашальнік негатыўных эмоцый.

Ахоўнікі Блэрста як па камандзе апусцілі зброю.

- Хто ты, Шарбітрон?

- Я - бог. Але не ват. Ват бог - улада над падобнымі сабе. Іншыя істоты, якія насяляюць вашу планету, вас не цікавяць. Калі вас няма - яны кіруюць светам. Аднак вы гэтага нават не памятаеце. Сіла, вера, розум, каханне - толькі сродкі, каб заваявадь уладу. Куран, Сангом, Рэнс, Крэсда.

Шарбітрон зняў блакіроўку. Збялелы Блэрст зноў паружавеў. “Гіпнатызёр чортаў!” - вылаяўся ён.

Пасля падняў руку: “Толку не будзе. Пара”.

Ахова паўскідала зброю.

- Ты недаацаніў мяне. Вы можаце забіць мяне настолькі, наколькі я вам гэта дазволю. Бывайце.

Аўтаматная чарга зрашэціла Шарбітрона, але ён знік, нават не паспеўшы ўпасці на зямлю - трэба было ашчаджаць энергію, каб перанесці свінцовыя капсулы да спейскроса.

Блэрст са злосцю бразнуў аб зямлю стынгер, што даў асечку.

28

Эверфарсінг падзарадзіў спейскрос. Апрача гэтага, выявіў удечку з анабіёзнай камеры, часткова аднавіў адбівальнікі шкодных выпраменьванняў на правым борце. Заставалася адна праблема: валун, які зваліўся немаведама адкуль пасля пасадкі і перагарадзіў выхад з пячоры. Марнавадь сваю энергію Шарбітрон не стаў - мізер, які застаўся ў назапашвальніку, мог спатрэбіцца пры надзвычайных здарэннях. Шарбітрон прасвятліў валун, каб выявіць у ім расколіны, і навёў ультрагукавы бластэр. Аднак набліжэнне людзей вымусіла яго заняць месца ў антыгравітатары і ўключыць рухавікі на пасіўны рэжым.- Куды прэшся раней за бацьку ў пекла?

- Спынілася-спынілася! .Ой, хлопчыкі, а тут пячорка!

- Пачакай, зараз дапаўзём.

Верхалазы прыпыніліся насупрадь уваходу ў пячору.

- Т ам унутры нешта фурычыць.

- Зараз зачаплю і пацягнем.

Камень з грукатам скадіўся ўніз.

- Ой, там штосьці ёсць!

Перад здзіўленымі вачыма верхалазаў прапоўз нейкі металічны жук, падобны на цацачны касмалёт. Ён на імгненне завіс у паветры, быццам хадеў, каб яго добра разгледзелі, а потым асляпіў разгубленых падарожнікаў бляскам узлётных лопасцей і знік у напрамку Зоны Холаду.

- Ух, трасца табе ў бок! - вылаяўся галоўны групы і падзьмухаў на падрапаную і абпаленую далонь.

30

“Сітуацыія: Заправіўся на Зямлі. Вяду ўдакладненуюразведку Марса. Верагоднасць каланізацыі Зямлі - тая ж. У межах чатырох странгаў магчыма каланізацыя Марса зямлянамі.

Дадатак: Згодна з апошнімі даследаваннямі зямлян, катастрофа, якая знішчыла папярэднюю цывілізацыю, адбылася ў выніку ядзерныіх выпра.баванняў на Месяцы. Зараз развіццё зямлян уваходзіць у тыповую для іх крытычную фазу самаліквідацыі.

Версія: У выпадку актыўнага раставання ільдоў Зоны Хола.ду Зямля ўзновіць рух вакол сваёй восі, што прывядзе да пагібелі цяперашняй цывілізацыі і зробіць праз два странгі абсалютна прыдатнай для каланізацыі ўсю плошчу планеты. Энергетычнага патэнцыіяла для гэтага не м,аю.

Рашэнне: Уваходжу ў арбіту Марса з на.дзеяй прынесці карысць Арадзе.

Эверфарсінг Шарбітрон”.

ЮБІЛЕЙ

ПСІХАПАТЫЧНАЯ ФАНТАЗІЯ

Хто не баіцца старасці (яна заўсёды наперадзе)? Каму не здаецца часам, што наваліліся ўсе хваробы адразу? А калі да таго ж крыўдлівы і аднача.сова ўпарты характар? А яшчэ і спадчынна.е псіхапатычнае захворванне?

Аўтар

Газета “Сацыялістычная рэспубліка”, рубрыка “Крымінал”:

“У выніку сваркі, што ўзнікла пасля сумеснага распівання спіртных: напояў, на падста.ве асабістай непрыіязі дырэктар малога прадпрыемства забіў свайго супрацоўніка ўдарам кухоннага нажа ў сэрца, пасля чаго спакойна пайшоў дадому. Адметна, што нагодай для сустрэчыі стаў юбілей забітага. Вядзецца следства”.

- Станіслаў! Колькі можна задягвадь з дакументацыяй на рэдуктар?

Дырэктар комплекса рэдуктараў унітарнага малога прадпрыемства “Электрамашына” Навічэнка нярэдка адчыняў дзверы тэхналагічнага аддзела рыўком.

- Вам хвост намылілі, дык вы на мяне кідаецеся? - парыраваў тэхнолаг першай катэгорыі Моршын. - Калі чарцяжы перадалі? Заўчора. На апрадоўку пойдзе тыдзень - ці я не казаў? Хочаде, каб зрабіў хутка, але кепска?

- Не выбаёдвайцеся, - адной фразай на тры пытанні адказаў дырэктар. - Я вас назначыў выконваючым абавязкі начальніка тэхаддзела і людзей даў.

Рэзка павярнуўся і выйшаў, але дзвярыма не ляпнуў.

- На завесах эканоміць, - спакойна пажартаваў Моршын. - І на маёй надбаўды таксама. Усе начальнікі - сволачы. І чым большы начальнік.

Моршын не дагаварыў.

Дзве дзяўчыны, не ведаючы, як адрэагаваць, з інтэрвалам у долю секунды стрымана хмыкнулі, інтуітыўна адчуўшы, што гэта выяўляе роўныя адносіны да ўдзельнікаў канфлікту.

Моршын устаў з-за стала. Падышоў да Лены, даўганогай бландзінкі, пераклаў на яе стол стос нескладаных чарцяжоў.

- Леначка, вы больш уважліва прадуйце, не спяшайцеся. Не так, як тым разам.

Лена інстынктыўна паклала далонь на чарцяжы.

- А вы, Марыначка, зрабіде нам чаю хіба што.

- Навошта вы ўвесь час злуяце дырэктара, Станіслаў Уладзіміравіч? Вам жа самім горш будзе. - кругленькая бойкая Марына, якая не мела ні адпаведнай адукадыі, ні элементарнай стараннасці, паспрабавала павучыць Моршына.

- Горш не будзе. Час прафесіяналаў мінуў. - з прытворным сумам канстатаваў Моршын.

Марына ўздыхнула і тонам паслухмянай школьніцы спыталася:

- Мы пойдзем пакурым?

- Канечне, канечне, навошта ў мяне пытацца. За такія грошы вам толькі курыць і засталося. - рассеяна прамармытаў Моршын.

У хуткім часе ён сядзеў за сталом і распісваў тэхналогію, прадаваў за дзяўчат, якія выйшлі: Ленку, трытцадшадовую феміну са сваімі праблемамі, але з розумам у галаве, і Марынку, дачку намесніцы начальніка аддзела кадраў, якая лічыла, што ёй вінен увесь свет, што яна самая крутая і што тут апынулася выпадкова і не на доўгі час.

Праз хвіліну ўварваўся Навічэнка.

- Заказчыкі тэлефанавалі, мы і так на тыдзень адгрузку затрымліваем, штрафныя санкдыі, фінансавае становішча, зарплату трэба выпладіць, калі, нарэшце.

І адразу ж астыў:

- Станіслаў, не цягні.

- Менш будзеце торгадь, хутчэй зраблю. Фінансавае становішча на сваёй дачы пашукайце. Красці трэба меней, любы. А дазваляць красці - яшчэ меней. - спакойна і ціха мовіў Моршын.

- Слухай. це, я ад вас не чакаў. - разгубіўся Навічэнка. - Тут доказы патрэбныя.

- Пракурор вам доказы прад’явідь. - нягучна сказаў Моршын. - А цяпер - выйдзіце прэч, не перашкаджайце прадаваць.

Навічэнка яшчэ больш разгубіўся, але ўсвядоміў, што размова ідзе сам-насам, і зашыпеў:

- Ты, сволач старая, я цябе ў параток сатру.

Аз кім застанешся, сволач маладзейшая? - Моршын на ўсялякі выпадак падняўся з-за стала.

Навічэнка заўважыў, што дзверы прачыніліся, і крыкнуў так, каб старонняму вуху не трэба было прыслухоўвацца:

- Я вас дэпрэмірую за гэты месяц, тэхнолаг Моршын!

- Ну, хадзілі без штаноў, паходзім і без сарочкі. А па вашым бязглуздым Палажэнні вы ўвесь комплекс у гэтым месяцы дэпрэміруеце.

- Ленка, ён яго канкрэтна калі-небудзь замочыць. - абыякава прагаварыла Марынка і задягнулася.

Разумная Ленка адмаўчалася, хоць і падумала сама сабе: “На халеру яму гэта здалося.”

Аднак насамрэч усё было не так проста. Станіслаў Уладзіміравіч даўно толькі рабіў выгляд, што займаецца работай. Нечакана рэзка і адчувальна пачала здаваць памяць, кемлівасць і здольнасць адначасова трымадь на кантролі незлічоную колькасць пытанняў. Нават адпрацаваныя і простыя прыёмы даводзілася выконвадь з дапамогай даведнікаў, што, зрэшты, ён рабіў і раней. Але цяпер Моршын не рызыкаваў адразу ж назвадь папярэдні вынік услых, нават прыблізна, а ціхутка соп і старанна выпісваў прамежкавыя лічбы. Калі ж знаходзіў выніковую, глядзеў на яе і не адчуваў натуральнай прапорцыі з зыходнымі дадзенымі. Чарговая перамена месца работы, якую ён здзейсніў нядаўна, мала што змяніла: пару напружаных тыдняў, каб разабрадца ў нюансах сістэмы вытворчасці, узаемаадносінах і раскладзе сіл. А пасля - зноў тужлівая няпэўнасць.

Яшчэ складаней стала са здароўем: раптам абрынулася ўсё. Калола пад левай грудзінай, паделі далоні, з вечара нечакана пачыналася арытмія, зранку цяжка было прадрадь вочы, а на кожнай нырцы як бы павісала па цагліне. І, здаецца, прастатыт. Засмучала і прымушала хавадь позірк ад людзей торганне правага павека. Бесперапынны гул у галаве, падобны на гудзенне лайнера, што ішоў на пасадку ўспрымаўся як заклік. Да чаго - Моршын цяпер разумеў. Ён ішоў да гэтага разумення некалькі гадоў, але ўсё ж не чакаў, што заклік-загад будзе настолькі модны. Чапляцца за няўстойлівае існаванне, каркас якога пачаў развальвацца - марна. Магчымым і лагічным здавалася адно: прыгожае завяршэнне няўдалага жыцця, і ўсе абставіны ён вымушаны быў падпарадкаваць эфектнай канцоўцы. Гэта не з’яўлялася вынікам іпахондрыі, а дыктавалася вышэйшай сілай, якая не пацярпела б ніякага супраціву.

Візіт да псіхіятра закончыўся поўным фіяска. Не ад добрага жыцця растаўсцелая работніца аховы здароўя так і не зразумела, што хадеў ад яе шэры нязграбны чалавек: спачатку настырна намагалася даведадца, хто яго да яе накіраваў, а пасля параіла підь таблеткі ад ціску.

Начны званок у службу экстраннай псіхалагічнай дапамогі парадаваў толькі ёмістай фразай: “У вас замала інтарэсу да жыцця і няма страху перад смерцю”. Моршын паклаў трубку і ў думках ўдакладніў: “У мяне цяга да смерці перавысіла цягу да жыцця, дзяўчынка.”

Станіслаў Уладзіміравіч заўсёды перажываў, што соцыум яго недаадэньвае, і адначасова адчуваў сябе непаўнавартасным. Аднак, тым не менш, лічыў сябе незалежным ад любога знешняга ўплыву. “Я не леў, аднак і шакалам ніколі не буду’. Адзіная сіла, што прымушала змірыцца з жыццём яго пратэстную сутнасць, быў Лёс. Яму ён скараўся, яму верыў. Не шматлікім гараскопам, якія ён тым не менш чытаў, вышукваючы свой знак, - Стралец - у Лёс.

Цяпер Моршын выразна прыгадваў фрагменты рэдкіх сустрэч са сваім бадькам перад яго смерцю і нарэшце абсалютна лёгка расшыфраваў яго малазразумелыя кароткія фразы, якія чуў яшчэ падлеткам і якія ўсё жыццё лічыў прэтэнзіяй гегемона на пакручастую мудрагелістасць.

У стандартна-кашмарных снах ён перайграў дзесяткі варыянтаў, а інжынерны розум - па прызначэнні сваім - павінен быў рэалізавадь адзіны з іх на практыцы.

- Станіслаў Уладзіміравіч, дазвольце вас павіншаваць!

Дзве таўсматыя жанчыны з бухгалтэрыі, за якімі падцягваліся іншыя супрадоўнікі, падышлі да тэхнолага Моршына і паклалі пяць доўгіх руж у цэлафане на яго рабочы стол.

Моршын адмоўна захітаў галавой і памахаў рукой, як бы паказваў, што віншаванні яму да аднаго месца і дзень ён асаблівым не лічыць.

Жанчын адцясніў дырэктар Навічэнка і, схіліўшыся, вымавіў добра чутным шэптам:

- Станіслаў, да цябе людзі прыйшлі. Паведамілі нам з аддзела кадраў. Ну што ты, як маленькі!

- Вось з гэтай нагоды і вырашылі ўласнай персонай мяне парадаваць? - прашаптаў у адказ Моршын.

Затым падняўся з-за стала, штучна ўсміхнуўся, прамармытаў: “Дзякую-дзякую! Прабачце, банкет не запраграмаваны”, пераклаў кветкі на падаконнік, зноў сеў у крэсла і схіліў галаву над маршрутным лістом.

Хвілін праз пятнадцать Навічэнка зноў заскочыў у тэхаддзел: “Выйдзем, Станіслаў Уладзіміравіч!”

- Ты выбачай, Станіслаў, няёмка атрымалася. Ларыска з канцылярыі падказала, што ў цябе юбілей. Ну, мы і вырашылі. Цябе ж гэта ні да чаго не абавязвае .

- Нічога, Анатоль Сяргеевіч. Мае мяне і не віншавалі - папярэдзіў, каб не мітусіліся. Бо імяніннік мае права адзначыць свой дзень нараджэння так, як яму ў галаву цюкне, правільна? Да таго ж пяцьдзесят бывае раз у жыцці, і то не ўва ўсіх. Марынчына матухна на хвасце прынесла?

- Яна.

- Лене матэрыяльную дапамогу выдзелідь трэба - кватэру вычысцілі. Самі ведаеце, у мілідыі да такіх спраў цікавасці ніякай, забойства - ужо весялей .

- Цяпер гэта паўсюдна. У мяне дачу ў аўторак “паднялі”. Я аформіў распараджэнне аб вашай прэміі. Згодна з Палажэннем, - для нечага дадаў Навічэнка.

- Вядома-вядома.

- Вы - наш найстарэйшы работнік. Па мінулых часах якраз атрымалі б ветэранскі медаль.

- Памятаеце, як называўся гэты медаль? “Ордэн Сутулава”. За шматгадовую і добрасумленную працу.

- Вы - чалавек з гумарам. А я ўвесь час лічыў, што вы больш схільны да сарказму. - асцярожна ўсміхнуўся Навічэнка.

- Усё жыццё збіраўся пачаць курыць, але так і не наважыўся, - Моршын позіркам паказаў на цыгарэту ў руках Навічэнкі.

У вачах трыццацівасьмігадовага дырэктара кіраўнідкае падлашчванне змянілася непадробнай цікавасцю. За тры месяцы сумеснай з Моршыным працы ён упершыню пачуў ад таго жывое і не варожае слова.

- А ведаеце, Анатоль Сяргеевіч, а можа, і праўда адзначым? У мяне дома! Вы і я. Возьмем добрага каньяку, салату з крабамі ў кулінарыі прыхопім па дарозе, курачку я прыгатаваў з вечара, толькі разагрэць.

- Няёмка неяк. А жонка як паглядзідь?

- Няма каму глядзець. Мы, у прынцыпе, не жывём. Позна сышліся, рана разышліся - розныя. Ды і працяглыя адносіны са мной цяжка вытрымадь, калі заўважылі.

- А дзеці, прабачце?

- Сынок у вёску да бабулі, жончынай маді, паехаў, праводзіў учора, бадькоўскі наказ даў на развітанне.

- А школа як жа?

- Дык канікулы, Анатоль Сяргеевіч!

- Так-так. Я таксама развёўся са сваёй, ужо і забыў калі. Але мае дзяўчаткі мяне за бацьку лічаць, я ім увагу ўдзяляю. - Навічэнка з цяжкасцю прыпыніў паток уласнай адкрытасці і паспрабаваў пераключыцца ў рэжым практычнага мыслення.

- Ну дык што, Анатоль Сяргеевіч? Наведаем мой прыстанак?

Навічэнка быў нармальным дырэктарам і ўзяў за правіла думадь, як злаўчыцца, каб не выпіць. Тэхнолаг Моршын, як суб’ект агульнай справы пад назвай “Вытворчасць”, яго таксама мала цікавіў. Заворвае сваю баразну і заворвадь будзе. Падсунулі збоку, хоць і не блатны, здаецца, рэкамендавалі як спецыяліста, а не папярэдзілі, што марудны і перцам абсыпаны. Халера з ім, хай упіраецца - не такім рогі абломвалі! Не дурань, не гультай - і тое ладна.

Прапанова ад чалавека, які раней разяўляў рот толькі для таго, каб злосна і нахабна парыравадь любое пытанне, вымушала пагадзіцца. Навічэнка з прыкрасцю падумаў, што той момант, калі можна было адмовідца, непапраўна прапушчаны: цяпер адмова будзе прынята не толькі як знявага да “найстарэйшага работніка”, але і як уласная слабіна. Тым больш дома можна было чакадь звады: сын другой жонкі па юнацкай дурасці намерыўся кінуць універсітэт - і Наталля (так ужо склаліся між імі адносіны) патрабавала даволі значную колькасць грошай, каб нешта з некім уладкавадь. А грошай пакуль не было.

Моршын вярнуўся ў аддзел, прадыктаваў Лене заяву на матдапамогу і, задуменна паглядзеўшы ў акно, абыякавым голасам паведаміў, што запрасіў да сябе дырэктара. “Паспрабую прымірыцца з гэтым ваўкарэзам, а то і вы з-за мяне пакутуеце.” І прытворна, занадта цяжка, уздыхнуў. Нават падвыў. Затым напісаў заяву на адгул на заўтрашні дзень і перадаў Марыне. “Раптам заўтра не прыйду, падпішаце ў Навічэнкі і аформіце ў аддзеле кадраў.”

.Кватэра Моршына ўразіла Навічэнку. За апошнія гады дырэктар, нягледзячы на гаротнае становішча прадпрыемства, забыўся і думадь, як можна жыць на зарплату, і больш арыентаваўся ў гэтым пытанні на звесткі са сродкаў мас-медыя. Ён меркаваў, што кватэра тэхнолага першай катэгорыі, чый сціплы заробак ледзь перапаўзаў за пражытачны мінімум, павінна быць менш камфартабельнай.

Але было неяк неахайна. Здавалася б, даволі чысценька, прыбрана. Аднак ўсё ж няўтульна. Узнікала адчуванне, што інтэр’ер кватэры зроблены дызайнерам-абстракцыяністам ці чалавекам, у якога цалкам адсутнічаў мастадкі густ. Кольцы на шторах былі зачэплены праз адно, кнігі на палідах не стаялі, як заведзена, а ляжалі, складзеныя ў стосы, чатыры крэслы ссцясніліся ў рад перад сервантам. Да адзежнай шафы самотна прытуліўся пыласос з адвінчаным “хобатам”. На сцяне ў праходзе на кухню віселі партрэты насупленых, падобных адзін на аднаго і адначасова на Моршына, людзей у аднатонных кашулях і чамусьці ў жабо і светлых парыках. А насупрадь - бра, за якое элементарна можна было зачапіцца.

Адзінае месца, што стварала ўражанне абжытага, - кухня, куды Моршын і правёў Навічэнку. Затым паклаў дзве бутэлькі каньяку на стол, мінералку - у халадзільнік і паставіў разаграваць курыцу.

Гаспадар прапанаваў госцю мяккае крэсла, падсунуў попельніцу, уключыў пультам тэлевізар.

- Нядрэнна ў вас усё арганізавана, Станіслаў.

- Каб на вас спадзяваўся, даўно б у яму закапалі. Але прыкідваю, што ў вас крудей будзе, хоць і больш бязладна.

- Ну, вашу галерэю таксама больш-менш разгледзець можна толькі з туалета ці з ванны!

- Затое ўсе партрэты - у адну лінію, хоць ватэрпасам правярай. Нарэжце хлеба, пайду па посуд.

Моршын выйшаў з кухні. Навічэнка пашчоўкаў па каналах, выключыў тэлевізар і адклаў пульт. Мяккі хлеб нарэзаў з запасам: каб і на сёння хапіла, і на заўтра засталося.

Вярнуўся гаспадар з талеркамі, чаркамі і фужэрамі. Худенька расклаў салату з крабамі і зрабіў некалькі бутэрбродаў з каўбасой.

- Выцягвайце каньячок. І давайце пакуль па-сухому, пад “будікі”. Усё ж пяцьдзесят бывае раз у жыцці, і то не ўва ўсіх.

“Вы мяне здзіўляеце”, - хадеў вымавіць Навічэнка, але стрымаўся: нават у нефармальных абставінах здзіўленне не пасавала яго пасадзе. Аднак гэты нахабны чарвяк азадачваў сваёй раскілзанай свецкасцю.

- Дык што гэта за партрэты?

- Ведаеце, я - як тыя лонданскія графы, жыць не магу без продкаў: прапрадзед, прадзед, дзед, бацька. І, заўважце, усе памерлі. І, заўважце, усе ў пяцьдзесят гадоў. Практычна роўна, калі не лічыць бацьку, у якога метрыка ў вайну згубілася. Вось да свайго юбілею галерэю і зрабіў. І грошы, па маіх даходах, немалыя выкінуў. Эх, не ў панчоху ж іх збіраць! А я, пакуль не перайшоў да вас, у два разы меней атрымліваў - самі разумееце, аскетам стаў. Можа, таму і жонка кінула. А мастакі, як і ва ўсе часы - бедныя, але гордыя, тым і жывуць.

Навічэнку са звычайнага моршынскага мнагаслоўя

насцярожыла слова “заўважце”. І Моршын адчуў гэта.

- Можа, падыдзем да партрэтаў, Анатоль Сяргеевіч? Пераканаецеся, што іх можна не толькі з ванны разглядядь.

Гаспадар падняўся, выйшаў у праход і ўключыў бра.

- Чаму ў пяцьдзесят?

- Не ведаю. Так атрымліваецца. Лёс. Злы рок. Прапрадзеда (партрэт са слоў зроблены) закалоў віламі сусед. Чамусьці так лічыцца: калі былыя часы, то з барадой. Нейкі канфлікт паміж імі ўзнік - ці то карова патраву зрабіла, ці то конь. Прадзеда - партрэт з фатаграфіі, а ведаеце, колькі яны тады каштавалі? - атруділі. Усе ўсё елі, а ён атрудіўся. І таго, хто атрудіў, пасля знайшлі. О, прабачце, курачку каб не перапаліць!

Моршын імкліва пайшоў на кухню. Навічэнка ўважліва прагледзеў партрэты і прыйшоў да высновы, што ўсе яны зроблены з аднаго твару і адрозніваюцца толькі наяўнасцю ці адсутнасцю вусоў, барады, акуляраў, зморшчын. Яшчэ, бадай, колер кашуль быў розны. “Зусім дах праламіла прабіла ідыёту старому. Самы час адсюль удякадь, пакуль жывы”, - падумаў дырэктар. Дзіўныя продкі, якія, па выказваннях Станіслава Уладзіміравіча, гвалтоўна паміралі ў адным узросце, немаведама для каго зробленая “галерэя”, загадкава- прыдуркаватыя выказванні.

- Вы пра дзеда не расказалі.

- А дзед, Анатоль Сяргеевіч, патануў, - адгукнуўся з кухні Моршын. - Уявіце: двое ў лодцы выплываюць на сярэдзіну возера. Вяртаецца адзін. А калі ўлічыць, што напярэдадні яны ўсчалі бойку з- за жанчыны. Давайце яшчэ па шкаліку?

- Партрэтаў павінна быць пяць?

- Я ведаў, што вы разумны чалавек!

Моршын зноў выскачыў, палез у кладоўку і прынёс адтуль яшчэ адзін партрэт, на якім быў ён сам у такой жа аблямоўцы, як і астатнія, але без парыка і яўна з уласнай фізіяноміяй. Павесіў яго побач з іншымі на закручаную загадзя шрубу.

- Дык яшчэ па адной адолеем?

Дырэктар не адмовіўся. Аднак, паколькі за апошнія восем гадоў ён прывык адчуваць не толькі сэрцам, але і ўсёй астатняй камплектацыяй арганізма, узнікла выразнае адчуванне, што кампанія Моршына небяспечная і рызыка з кожнай хвілінай узрастае. Жыццё падкідвала і больш крутыя сюжэты; звычайна Навічэнка адчуваў “кранутых” па позірку ці выказванню, аднак службовыя адносіны “вінціка” з “адвёрткай” перашкодзілі яму на гэты раз.

- А галерэя ў мяне двухбаковая. Звярніце ўвагу: рамкі

сіметрычныя. А з таго боку - фотакарткі.

Станіслаў Уладзіміравіч пачаў пераварочваць рамкі.

- Гэта мне дзесяць гадоў. Піянер у кароткіх штоніках. Вы ўжо такія не насілі. А якія ў нас былі песні! - Моршын з прытворным захапленнем прыплюшчыў вочы і пахітаў галавой. - А тут - дваццаць, студэнт тэхналагічнага. Тады здавалася, што ўсё наперадзе. А гэта - трыццадігадовы Моршын, залатыя часы. А вось, як вы здагадваецеся, саракагадовы. Мяне ўжо тады пачала стамляць жыццё. Здагадайцеся, хто пад пятай рамкай? - Моршын па- блазенску падміргнуў дырэктару.

- Ну, напэўна, вы - пяцідзесяцігадовы.

- Правільна! - задаволена вымавіў Моршын і перавярнуў

рамку.

На фотаадбітку быў шкілет.

- Ну, я пайду, Станіслаў Уладзіміравіч. Дарога няблізкая, “маторы”, самі ведаеце, нятанныя.

- Ці ж мне не ведадь вашыя даходы і здабыткі, Анатоль Сяргеевіч? “Рэно” сабе прыкупілі, кватэрку чатырохпакаёвую справілі, тры сям’і корміце, без уліку брата-алкаша.

- Вата чорнае пачуццё гумару канчаткова разбурыла святочную атмасферу. - нечакана для сябе напышліва сказаў дырэктар.

- А мая душа спявае! Верыце? Магчыма, сягоння самы значны дзень майго жыцця! Ці адзін з двух. - Вочы Моршына ўрачыста блішчэлі.

- Калі я правільна вас зразумеў, згодна з выдуманай вамі сямейнай традыцыяй, ён павінен стадца для вас апошнім. І паколькі вы зацягнулі мяне сюды, то на мяне і разлічваеце. Адразу папярэджваю: вы мяне не раз’ятрыце, і я вас не задушу. А каб спакусы не было - адразу ж і пайду.

- Можаце не душыць. Наліде на дарожку, Анатоль Сяргеевіч, у вас, як мне здалося, рука лёгкая.

Навічэнка плюхнуў яшчэ па пяцьдзесят грамаў з апошняй бутэлькі, выпіў, не пачакаўшы Моршына, не закусіў і пайшоў апранацца.

Моршын стаяў і глядзеў, як Навічэнка ўстаўляе ступню ў чаравік.

- Лыжачкі няма?

- Прабачце, не граф. - холадна, але неяк пераможна адказаў Моршын. - Вы не спыталі мяне пра бацьку, здаецца?

- Як жа, як жа. Вы ж заўжды ўсё даводзіце да канца. І як

памёр ват бадька са згубленымі метрыкамі роўна ў пяцьдзесят гадоў?

Моршын праігнараваў здзеклівы тон, аднак таргануўся.

- Ён, Анатоль Сяргеевіч, працаваў на кране. І не ведаю дакладна, як атрымалася, але выпіў мой Уладзімір Ігнатавіч з мантажнікамі з выпадку свайго юбілею. А прадаваць трэба. Палез на кран, а ўслед - майстар у стане звярынага шалу: ім перад гэтым добры наганяй далі за тэхніку бяспекі. Бацька з кабіны выйшаў, загрудкі схапіліся - вось неяк праз парэнчы і перакуліўся.

- Навошта вам гэты спектакль?

- Імяніннік мае права адзначаць сваё свята, як яму хочацца. І ўсё, што ідзе ад мяне, праўда. Нават больш рэальная, чым тое, што вы пратрымаецеся на сваёй пасадзе не больш за месяц. - Голас Моршына з дурасліва-захопленага стаў жорсткім.

Навічэнка трымаўся за ручку адчыненых Моршыным дзвярэй і не ведаў, як рэагаваць. Правакацыя была відавочнай, але хаделася пазбегнуць прыніжэння, перамогі падначаленага над сабой.

Перамог здаровы сэнс.

- Да пабачэння.

Дырэктар рвануўся на выхад, адчуваючы, што ў нешта канкрэтна ўляпаўся.

Тэхнолаг штуршком прычыніў дзверы, але не запёр замкі. Прамармытаўшы: “У сасновай скрыні ты мяне пабачыш.” - акуратна выцягнуў фотакарткі і акварэльныя эскізы з рамак, парваў іх і выкінуў у кухонны смеццеправод. “Адмазка табе, калі здагадаешся і смецце раней не вывезуць.” На кардоннай аснове ў чырвона- лакіраваных рамках былі якасныя алейныя пейзажы адной і той жа мясцовасці. Чатыры - розныя поры года: вясна, лета, восень, зіма. Пятая - пазачассе: пустэча, засыпаная будаўнічым смеццем, паўзгарэлая хата, спіленыя дрэвы.

Вярнуўся да стала. Узмахам рукі скінуў посуд, узяўся двума пальцамі за лязо нажа, якім наразаў хлеб Навічэнка, прымерыў яго паміж шостым і сёмым рэбрамі, прыткнуў плексігласавую тронку ў вугал стала, счапіў за спінаю пальцы ў “замок” і з апошнім энергічным выдыхам налёг на лязо.

НЕРЭАЛІЗАВАНЫЯ ШАНЦЫ

УЗРОСТАВАЯ ФАНТАЗІЯ

Часам хочацца перарабіць жыццё, пачаць яго спачатку. Але гэта немагчыма, нават калі абставіны тъя ж, бо нельга перарабіць сябе.

Аўтар

УВОДЗІНЫ

Так атрымалася, што я памёр. Не тое каб неспадзявана, але раптоўна неяк. Ішоў сабе паціху, “маторчык” перабоі даваў, як звычайна. А потым - ці то “пых”, ці то “кэх”. У галаве ўспыхнула зялёным, памутнела ўвобмірг, ледзь паспеў да сцяны нейкага будынка спінай прыхінуцца. І адразу споўз, куртку тынкам абдзёр. Горад вялікі - каго хто цікавідь? - і першы, хто звярнуў на мяне ўвагу, паляпваў па нежывых ужо шчоках. Хто сумку маю спёр (смех, дый годзе: прадуктаў на дзесятку, а іншае - асабістае, для ўсіх астатніх, апроч мяне, некаттоўнае), не заўважыў, бо заняты быў выключна пераходным працэсам. Грошы з кішэні (таксама дробязь) - дакладна гіпакраты-эскулапы з “хуткай”. Няхай сабе: мне не трэба, радні вяртадь - сябе прынізіць і іх таксама. Але ў сумцы патпарт ляжаў. І з-за таго цуцыка, што яе падняў, прыйшлося тыдзень у моргу неапазнаным кантавацца. Калі не лічыць нумарка на правай назе. Каму мяне толькі не прад’яўлялі.

Усё гэта была мітусня, маёй увагі не вартая. Целам задаволены, калі яно падабаецца. Але ў жыцці заўсёды так атрымліваецца, што нейкая нездаволенасць ім ўвесь час прысутнічае. То маленькі і шчуплы целам, то прышчы твар абсыплюць, то ён чырванее без п’янкі, то жывот выкаціцца за рэмень, то плех з вышыні мушынага палёту выявіцца. А далей - стары, нягеглы і нямоглы. І, як раней, нікому не патрэбны. Т олькі адчуваеш непатрэбнасць вастрэй.

Узненавідзець можна сваё цела, не тое каб не звяртаць увагі! А на фінішы цікавасці да яго не больш, чым да парванай завэдзганай сарочкі, якую і па часе нашэння і па фактычным зносе прысудзілі да спісання ва ўтыль. Хоць і крыўдна.

Душа - зусім іншае, яна заўсёды ўладальніку падабаецца. Бо нябачная. Як ты яе разгледзіш знутры - яна са свядомасцю ў адной калысцы гушкаецца і ў адну труну кладзецца. А як разыдуцца - бяда: цяжка сярод людзей жыць! І для астатніх твая душа нябачная, таму што схаваная. А вось Усявышні бачыць і лёс душ нашых грэшных безапеляцыйна выратае.

Наконт бессмяротнасці душы нічога не скажу, але што пасля смерці ў пазачассе трапляеш - дакладна. Як гэта - растлумачыць немагчыма, самому разумець трэба. Узяць боль: немаўля, пакуль не спатыкнецца, нічога не бяіттття: ці як апельсін: з чым яго параўнаеш, апроч апельсіна?

Рэлігіі зямныя рознае кажудь пра замагільнае жыццё (дарэчы, чаму “замагільнае”? - у мяне ад смерці да могілак дзесяць дзён прайшло!), але ўсе яны няпэўныя ў адным: у спробе невытлумачальнае жывому чалавечай мовай у свядомасць увесці. Цяжка. Асабліва калі сам не разумеет. Ну, як той апельсін, калі яго на свае вочы не бачыў. І спосабу іншага няма, зноў жа.

ЗАВЯЗКА

- Ты святы Якаў?

- Высока скочыў, нехрысць. Звычайна Пятром называюць. А сапраўднае імя маё ўсё роўна не вымавіш: непадуладнае яно чалавеку. Вы для мяне, як для вас сабакі: уся ваша размова - “гыр!” ды “гаў!”

- Навошта ж табе, такому сур’ёзнаму, гэткі клопат?

- Работа такая. Агенцтва “Нерэалізаваныя шанцы’. “Нявыкарыстаныя магчымасці”, каб лепш зразумеў. Карадей, апельсін

- гэта бульбіна з тоўстай аранжавай лушпінай, якую зручней здымаць рукамі, а не нажом.

- Я табе нешта павінен плаціць?

- Прывучылі вас там. Заплаціў ужо. Карадей, апельсін - гэта яблык, які падзелены па дольках да таго, як ты за яго ўзяўся.

- Дык хто каму патрэбны?

- Не зразумеў?! Я табе, канечне! Жыццё чалавечае - праца цяжкая. І калі на нуль выйшаў - лічы, што адолеў яго паспяхова. Занесла не туды, разгубіўся, напартачыў, празяваў - перайграць можна. Узнёсся пры жыцці, вышэй за яго стаў - можа, нават у такім “агенцтве”, як я, з такімі мудакамі, як ты, базарыць будзеш. Не ў тым сэнсе, што пасты-споведзі, малітвы-намазы, хоць і гэта дысцыплінуе. Карадей, як апельсін: той жа зямны шар, толькі ў сто мільёнаў разоў меншы.

- І як ты паспяваеш з усімі намі прадавадь?

- Лічы, што мяне можа быць столькі копій, колькі спатрэбіцца. І кожны з кожным яго мовай размаўляе. Карадей, апельсін - той жа кавун, але калі кінудь яго долу - не трэсне.

- І навошта я табе?

- Не ты - мне, а я табе, доўбня!

Сляпуча ўспыхнула яркае святло. Нічога, апроч святла. Металічным рэхам загрымеў голас агента “Нерэалізаваных магчымасцей”:

- Адказваць на мае пытанні выразна і дакладна! Ці засталіся на Зямлі незавершаныя справы?

- Дробязі ўсякія. Кавалак варанага мяса ў халадзільніку хіба

што.

- Ці хадеў бы перайграць жыццё?

- Няма сэнсу. Не. Да таго ж і прыйду.

- Ці няма шкадавання аб выпадках, калі бачыў, што твае паводзіны могудь нешта кардынальна змяніць, але так і не наважыўся на ўчынак?

- Не наважыўся, то і не трэба было. Не.

- Упэўнены?

- Зразумела, не, хоць ты мяне і доўбняй назваў.

- Я пракручу табе пару эпізодаў з твайго жыцця. На мой выбар. Яшчэ раз перажывеш-перагледзіш, а пасля вырашым, што з табой рабіць.

- І як ты здолееш пракруціць?

- Апельсін - той жа тэнісны мячык, але ядомы. Ну, назола.

ЭПІЗОД ПЕРШЫ

Мне дваццаць гадоў. Прышчаваты трэцякурснік, які ведае смак тытуню, гарэлкі і жанчыны. Толькі другое і трэцяе - заўсёды асобна, так склалася.

Электрычка метро; неабавязковы і няспешны візіт у процілеглы канец горада з інтэрната, які паспеў стадь родным домам; прымітыўная крыва-крыжовая чырвона-сіняя схема станцый; адлюстраванне ў шкле вагона ўласнага твару, якое выклікае прыкрасць, і ўласнай постаді, што выклікае ганарлівасць. Менавіта так, ганарлівасць.

Сарамлівасць мяжуе з развязнасцю. “Rus in urbe”, здаецца? Зрэшты, мы тэхнары, нас вучаць не таму. За плячыма пяць сесій, медыум, у бліжняй перспектыве - шостая. Красавік літасціва дазволіў скінуць зімовае паліто і апрануць вятроўку, але пакуль забараніў здымаць світэр. Стрыжаная, каб дагадзіць падпалкоўнікам ваеннай кафедры, галава загружана напалову - ідэальны стан для вырашэння любых праблем!

Ссівела-лысаваты мужчына ў чорных шнураваных чаравіках, шэрым палітоне, карычневым касцюме і ў белай з вузкімі жоўтымі палоскамі кашулі, з гадзіннікам “Луч” на чорным скураным раменьчыку. Разгадвае красворд у “Вячэрняй газеце”. Дзюбка алоўка

- на васемнаццатым пытанні: “старадаўняя руская чаша з ручкай”. Зрок - адзінка: зазіраю ў клетачкі. Шэсць літар. “Ендова!” Што за “ендова” - не ведаю і не бачыў, не нашанскае таму што. Але толькі “ендова”, з “кувшина” ці “кринки” ў крыжаванках не п^ць. Добра, сам разбярэцца. Няхай кожны грызе свой батон.

Жанчына, якая сядзідь побач з разгадчыкам, разглядае мяне. Даўнавата глядзіць - позірк быццам бы прыцёрся да майго аблічча. Не пільна, не назойліва. Не вывучае, не аналізуе. Толькі пазірае.

Мы знаёмыя, візаві? У мяне няма такіх знаёмых. Я - хлопец з вёскі. Ёй трыццаць-трыццаць пяць гадоў. Кола маіх знаёмцаў у сталіцы акрэслена канкрэтна: выкладчыцы, бібліятэкаркі, кватэрныя гаспадыні, персанал інтэрната. А ў вёсцы я пакуль ведаю па імёнах нават першакласнікаў.

У яе мяккія доўгія валасы, якія светлымі завіткамі сцякаюць на спіну і, падзеленыя плячамі, на грудзі. Гэткая Брыльска-Пугачова! Шырокія, цёплыя, разумныя вочы не выяўляюць, а канстатуюць адзіноцтва і жаданне пазбавідца ад яго.

Такая жанчына не можа быць адзінокай - занадта ненатуральна. Хіба што часам яна сама гэтага пажадае. Але не сёння. Магчыма, яна разышлася са сваім выбраннікам. Так, менавіта “выбраннікам”. Яна сама выбірае.

Муж, гуж, вуж - словы якія блазенскія! Няма ў яе мужа і дзяцей няма. Іначай чаму пальчыкі гладкія, пялегаваныя, а пазногцікі доўгія, лакіраваныя? А дзе ваша гаспадарчая торба, мадам? У вас толькі маленькая касметычка.

Такая жанчына выбірае сама. Але заўсёды рызыкуе тым, што выбраннік праігнаруе выбар. Ці возьме толькі ласы кавалак. І адмовіцца, калі ласае прыесца. Ён, здаецца, адмовіўся. Не, напрямую такім жанчынам не адмаўляюць: ён доўга лавіраваў паміж крыгамі жыццёвых абставін і ўрэшце прапанаваў заведама непрымальныя ўмовы. Т ак яно і было.

.Яна не вабідь і не прапануе сябе - толькі інфармуе.

Я вольны ад абавязкаў і маралі. У мяне ёсць час і нават нейкія грошы. Што перашкаджае? Шкарпэткі, якія не мяняў з тыдзень?

.Дзверы вагона адчыняюцца, і я зноў выходжу, каб вырашадь неабавязковыя і няспешныя пытанні.

А яна зноў ад’язджае назаўсёды.

ЭПІЗОД ДРУГІ

Мне сорак гадоў. Лысаваты мужчына, кіраўнік невялікага падраздзялення на адным са шматлікіх прадпрыемстваў. Чалавек, які ведае кошт жаночай любові і мужчынскай дружбе. Так склалася: няма мужчынскай любові і жаночай дружбы.

Тралейбусны прыпынак; адчуванне стомленай задяволенасці ад выкананай праграмы-мінімум; да дома з паўгадзіны хады і столькі ж язды з улікам чакання транспарту.

Камерцыйныя кіёскі з таварам хуткага абарачэння і гарантаванага збыту. Як там у Маркса: “грошы-тавар-навар”?

Шкло “Саюздруку’ адлюстроўвае коратка пастрыжаную галаву і загарэлы твар. Ліпень пераканаў, што майка без рукавоў - той самы кампраміс на мяжы сацыяльнага статусу і фізічнага камфорту.

Трыццацігадовы п’янавата-нахабны халабай ходзіць з адкаркаванай і адпітай ім бутэлькай піва - назойліва прапануе яе дапідь усім запар. Ты не там банкуеш, хлопча, вярніся ў рэальнасць!

Каб пазбегнудь кантакта з трыццацігадовым, сам бяру піва.

.Стокілаграмовая цётухна вызваляе ценявое месца ў прыпыначным павільёне, бо імкнецца запоўніць сабой прастору “двадцадь дзевятага”. Ляці, ластаўка цяжкахвостая.

- Не падкажаде, як праехадь да гарадскога вадасховішча?

Студэнтачка, а можа, абітурыентачка; гадкоў васемнаццаць- двадцадь; закамуфліраваныя прышчыкі. Зрок - адзінка. У напаўраскрытым пакеце - набор для паўнацэннага адпачынку: ад шырокага ручніка да бутэлечкі прахаладжальнага напою.

У яе цёмныя кароткія валасы, сціплая ўсмешка, мяккі, адначасова ўпэўнены і трошкі мітуслівы голас. Гэткая Алсу-Лаліта!

.Не ведае, дзе гарадское вадасховішча? “Rus in urbe”. А дзе ж кавалер, мадэмуазэль? Пасварыліся ці займець не паспела? А я хто для яе - “папік”?

Падрабязна і ветліва, як заведзена ў нашым горадзе, тлумачу студэнтачцы, на чым ехаць і дзе выйсці.

Гэта мой горад - заўважаю на прыпынку знаёмага журналіста, прашу прабачэння ў мадэмуазэлі, падыходжу да яго. Прапаную пачаставацца маім півам. Ён адмаўляецца. А як жа - кожны доідь сваю цёлку!

Пад’язджае “трыццаць сёмы”. Пляскаю па плячы знаёмага і чую галасок студэнткі: “Да пабачэння!”

Трусы-сямейнікі - не самы гожы гардэроб для адпачынку з незнаёмай дзяўчынай на зялёнай траўды каля вадаёма. А мітусіцца не хочацца. Лянотна.

РАЗВЯЗКА

- І гэтыя эпізоды ты не захадеў бы перайграць?!

- Чаму не? Але ты не даў магчымасці, не папярэдзіў, нічога не змяніў.

- Твае праблемы. Трэба было ўдяміць, што ўсё залежыць ад цябе. Першы раз празяваў і другі - задрамаў. Я сваю работу закончыў. Цяпер ты і на самай справе памёр-памёр-памёр-памёр.

Меднае рэха ад голасу “агента” сціхае, святло гасне назаўсёды. Толькі марудна, вельмі марудна. Магчыма, канчаткова яно пагасне праз сто ці тысячу гадоў. Зрэшты, я ж казаў: тут - пазачассе. Ну, як той апельсін. Вы мяне зразумелі?

МУТАНТ

ПАДЛЕТКАВАЯ ФАНТАЗІЯ

Няма дзвюх ідэальна падобнъх істот у Сусвеце. Тое, што адрознівае іншых ад нас, выклікае раздражненне, а тое, што адрознівае нас ад іншых- комплексы.

Аўтар

АНТОН І МАМА

Антон Мутны пачуў паварот ключа ў замку, хуценька адключыў паяльнік і адчыніў фортку. Усё, канец рабоце: мама вярнулася - зараз пачнецца!

Маці працавала прыбіральшчыцай у трох месцах, а ў суботу рабіла генеральную прыборку “новым”, пасля якіх чамусьці заўсёды была ўзведзеная.

- Зноў усю кватэру задыміў!

Кватэрай іхні аднапакаёвы куточак, за які мама дзесяць гадоў “адмахала мятлой” у ЖЭСе, можна было называдь з вялікай надяжкай. Выразна і пранізліва Антон гэта зразумеў, калі разам з класам наведваў хворага Мітттку Шпакоўскага. Вось гэта кватэра! Тры чалавекі - тры пакоі. І ў Мішкі - свой пакой, куды нават яго бадька стукаецца, перш чым зайсці. Але ж, магчыма, прыколваўся. А яшчэ ў Мішкі - комп з усімі наваротамі. Сядзіць сабе Шпак, рэйнджэра па карцінках ганяе. Антону Мішка тады аддаў кучу коміксаў, якія збіраў раней. Ні маді яго, ні бадька - ні слова, ні паўслова: яго гаспадарка!

А ў Антона бадькі няма. Ну як “няма”? - ва ўсіх ёсць! Проста Антон ніколі яго не бачыў. Мама расказвала, што было некалькі лістоў ад бацькі (з арміі, а пасля - з Далёкага Усходу) і яго фотакартка, але ўсё згубілася, калі перяязджалі з маласямейкі. І імя па бацьку ў Антона было не па бацьку, а па дзеду, што памёр у тым годзе, калі Антон нарадзіўся, - Васільевіч.

- .У школу заходзіла. Класная сказала, што, калі хімію не пераздасі, - не перавядуць. Таму падручнік у вёску вазьмі. І паспрабуй не пераздаць! Лішні год на маёй шыі сядзець будзеш?!

Увогуле яна добрая, мама. Але “новыя” дастаюць дробязнымі прыдзіркамі і панскімі замашкамі. Затое пладяць добра - дзесяць баксаў за прыборку.

А з хіміяй і сапраўды праблема. Ну не прэ - хоць рэж! Фізіка - тут значна весялей. Фізіца Антона любіць і заўсёды тройку паставіць, нават калі ён не вельмі ўдала адказвае: ‘Ты, Антон, хлопец талковы. Шкада, што талент твой ад рук да галавы не даходзіць!” Ну чаму “не даходзідь”? Калі гэтую штуковіну сюды, тую да яе прысабачыць, а паралельна супрадіўленне ўтыркнуць - вожыку зразумела, што працаваць будзе! А наадварот зробіш - перамкне. Аднак прыгожа сказадь, як Шпак гаворыць, не атрымліваецца. Затое ён адвёртку ў руках нармальна трымадь не ўмее! А законы - ну што законы? Вунь фортка таксама па нейкім законе адчынена, толькі навошта ён патрэбны, калі і без яго любы яе адчынідь-прычыніць?!

- Антон, прычыні фортку - скразняк!

І “англічанка” хваліць: “Каб ты яшчэ не ленаваўся!” Антон і не лянуецца, але што можна вывучыць, калі, апроч падручніка, нічога няма? І на падручнік глядзець прыкра - нейкі казёл ім у тым годзе карыстаўся: лепшае, што з англійскай засвоіў - “фак” і “Рамштайн”. Здаецца, “Рамштайн” - і тое немцы. У школьнай бібліятэцы выбару ніякага, а ў гарадскую раз падышоў - і болей не хочацца: даведку прынясі, за білет запладі, і глядзяць як на чмо галімае.

Ды ну яе, тую школу! Заўтра нядзеля: на электрычку - і ў вёску. Т ам баба Ніна - у яе прэтэнзій ніякіх. Абы паеў-паспаў. А Антон ёй дапамагае: і вады прынясе, і коз на пашу завядзе, і бульбу праполе, і сена паварушыць. Калі трэба.

У Ажарцы (так вёска называецца)! Бо ўжо месяц праседзеў у пыльным горадзе, усе раз’ехаліся даўно. Адно дрэнна, што вадаёма прыстойнага ў Ажарцах няма: канавы і сажалка. Ды ў іх толькі малыя купаюцца!

АЖАРЦЫ

У вёсцы хораша. Т ам ніхто не абзывае Мутантам. Яны нават не ведаюць, што ў Антона такая мянушка ў школе. А калі Белагаловым хто назаве - дык так яно і ёсць.

Падстаў, каб стадь “Мутантам”, у Антона дастаткова. Светлыя валасы не тое каб мець нельга, а ўсё-ткі нячаста сустрэць можна. Хоць прамеліраваць “цэбар” - крута. Больш даставала гемангіёма на правай шчадэ памерам з донца кубачка. Куды твар схаваеш? - не ў масцы ж хадзіць! Таксама было што і хавадь: на правай назе замест пяці пальцаў чамусьці было чатыры. Ён усвядоміў гэтае лёсавызначальнае адрозненне ад сабе падобных яшчэ ў дзіцячым садку. Разумніда Ленка Фралова палічыла яго пальцы, а ўсе астатнія затым шмат разоў прымушалі яго здымаць сандалік і гольф, каб убачыць, што ўсё так і ёсць. І нейкі трыумфальны выраз з’яўляўся у кожнага, хто затым, нязграбна падцягнуўшы да твару ўласную нагу, пераконваўся, што ў яго столькі пальцаў, колькі і павінна быць.

Выхавацелька перапыняла дзіцячую цікаўнасць, але Антон неяк выпадкова падслухаў, як яна сама з нянькай абгаворвала яго чатыры пальчыкі. Мама пра гемангіёму меркавала так: “Доктар казаў, што дабраякасная. Можа, потым сама разыдзецца. А калі зрабідь аперацыю - шрамы застануцца. Ды і што гэта за трагедыя для мужыка?” А пра пальцы - яшчэ прасцей: “Ну і што? Табе ж імі дулю не паказваць!” Пра светлыя валасы Антон маме і не заікаўся пасля таго, як яна завяла яго да доктара і той сказаў: “Вочы нармальныя - значыцца, не альбінос”.

Аднак Мутантам Антон стаў нават не таму, а зноў жа праз разумнікаў. Мішка Шпак, калі даведаўся, што маді Антона родам з Гомельскай вобласці, пачаў называць яго Чарнобыльцам. І ледзь не вішчаў ад шчасця, калі са скарачэння прозвішча-імені (Мутны Антон) у яго свядомасці ўзнік Мутант.

А ў Ажарцах Мутных - кожны трэці, свая вёска. Вунь дзядзька Коля, мамін брат, - таксама Мутны. Свойскі ён чалавек, дзядзька: хочаш Колем называй, хочаш дзядзькам - нармальна рэагуе. У дзядзькі Колі сваё кафэ: “Тэрыторыя” называецца. А над кафэ спадарожнікавая антэна стаіць. І “Космас-TV” ловіць, і да Інтэрнэта падключана. Дзядзька Коля дыскатэкі ўвечары ладзідь, а ў офісе відак прадуе ледзь не з абеду - як управяцца па гаспадарцы з жонкай, цёткай Марынай. І на компе пагуляць можна. У офіс да Колі карыфаны заходзяць: надымяць, выпіваюць падіху. Участковы, Уладзімір Пятровіч, часам наведваецца. Коля так нахабненька пытаецца: “Сумнавата без бабы, Пятровіч?” А ўчастковы ўсміхаецца: “Што ў хаде сядзець? Народ у цябе, значыцца, і я тут быць павінен”. Выпіваць у офісе не перашкаджае, але сам адмаўляецца - спасылаецца на язву.

Антону дзядзька Коля неяк сказаў: “Калі хто на цябе што мяўкне, паведамі мне: я ім Кандагар учыню!” Ды ў вёсцы гэта і так ведаюць, але Антон не з тых, хто закладвае, няхай і за справу. Тым больш, што пры слове “Кандагар” твар у Колі робіцца каменным, а ў вачах з’яўляецца бездань.

А яшчэ дзядзька Коля магнітафон бабінны аддаў - “Маяк”. “Я яго калісьці ў школе на раённым конкурсе самадзейнасці выйграў. Здаецца, нешта ў схеме пыхнула, стужкапрацяжка цэлая і засцерагальнікі. Паспрабуй адрамантавадь. Даламаеш - туды яму і дарога. Т рэніруйся. Т абе ж фізіку пераздаваць трэба.” Дзядзька Коля і сам у школе не выдатнікам быў, але ў вёсцы да вучобы ставяцца прасцей: была б галава, а там, калі вучоны - вучыся, не - працуй, ні таго, ні другога не можаш - пі “чарніла” і хрумкай кільку ў тамаде.

Антон з дапамогай Колі прыдбаў паяльнік і тэстэр, адшукаў спалены кандэнсатар і (усё ж такі!) засцерагальнік, перапісаў найменні і цяпер чакаў, калі Коля з Гомеля прывязе гэтыя і іншыя патрэбныя дэталі. У Гомель Коля ездзіў рэгулярна: кампакты і касеты для кафэ паднаўляў. Чаго ж і на радыёбазар не зайсці? А прадукты яму з райцэнтра, з Драздовічаў, прадпрымальнікі прывозілі.

Во, яшчэ наконт пальцаў! Сяргей Блахін у тым годзе сабе ўказальны палец на руцэ сякерай адсек. У заклад на дваццаць тысяч. У гэтым годзе Сяргея ў вёсцы няма - у спецінтэрнат аддалі: бадька яго і раней з турмы не вылазіў, а маці правоў пазбавілі. Яно і лепш: круты гэты Сяргей, рэзкі. То стог падпаліць, то ў камору чужую залезе. Неяк коціка павесіў, выстаўляўся перад усімі. Але ж добра яму: які-ніякі бадька, а ёсць.

МАГНГГАФОН

Магнітафон, зразумела, быў адрамантаваны. Бабіны, якія даў дзядзька Коля, у большасці размагніціліся. Аднак некаторыя аказаліся спраўныя. Цяпер Антон хацеў зрабіць сваю фанатэку - перакатаць зборнік саунд-трэкаў з “Сігма-радыё”. “Сігма-радыё” Антон лавіў з бабулінага прыёмніка “Альпініст’, у які яшчэ вясной удалося ўтуліць плату, што дазваляла ўспрымаць FM-частоты. Бабуля была супраць таго, каб Антон збіваў “Альпініст’ з беларускага радыё, але ён так акуратна і своечасова ставіў яго на месца і на тую ж хвалю, што ўрэшце яна прымірылася. Яшчэ бабуля не любіла, калі “дарэмна” марнавалася электраэнергія. На шчасце, яе разуменне эканоміі распаўсюджвалася на лямпачкі і тэлевізар і не тычылася ні паяльніка, ні магнітафона, ні прыёмніка.

Сягоння Антон перакатваў з “Альпініста” на “Маяк” кампазіцыі гурта “Каралеўства блазнаў”. Дыск “Блазнаў” ішоў судэльна і без рэкламы, таму Антон пайшоў вячэрадь, як толькі бабуля паклікала.

.Запіс напачатку быў дастаткова чысты. А як інакш: ён жа паставіў два фільтры на “Маяку’! Аднак ужо на трэцяй песні пайшоў няўдямны глюк: пад барытоны “Блазнаў” падслаілася нейкае верашчанне. Прыкрасць Антона знікла, калі ён здагадаўся пераключыць хуткасць з “дзевятнадцаді” на “чатыры”. Цяпер “Блазны” мыкалі, як калгасныя бугаі, а зверху іх пісклявым фальцэтам гучаў дзідячы голас.

ПАВЕДАМЛЕННЕ

Паведамленне, а інакш і нельга было назваць тое, што гучала, тычылася відавочна не Антона:

“Увага ўсім флаерам! Праз два энглы - пасадка. Шосты так і не выйшаў на аператыўную сувязь - хутчэй за ўсё згарэў, калі ўваходзіў у азонавы слой. Ніколі нельга давярадь аноферам, ганьбе Латыкруста! Дарэмна Ліга Планеты навязала іх нам! Я іх за мурэфаў не лічу! Апошняя інфармацыя - не для запамінання. Наасфера Эорты занадта вялікая, давядзецца абмежявадца любой заселенай зонай. Мяркую, гэтага будзе дастаткова для разведкі і ўзяцця проб, астатняе

- не наша задача. Грузавы модуль прыляціць праз шэсць энглаў пасля пасадкі флаераў. Рэконам праінструктавадь мілтаў аб правілах бяспекі ва ўмовах Эорты. Наступнае паведамленне, апроч аператыўнай сувязі, - праз дванаццаць гапаў”.

Антон праслухаў паведамленне некалькі разоў. Ён не мог зразумець, адкуль яно прыйшло. Было вядома, што ў раёне нейкі энтузіяст змайстраваў вышку і круціць з касет фільмы па восьмым канале. Без грошай! Але пры чым тут тэлебачанне, гэта ж радыё, FM- хвалі. І пачутае не было падобным на розыгрыш ці на частку перадачы, што выпадкова наклалася на запіс.

Антону не было з кім параіцца. Бабуля падумала б, што ён жартуе, і адмахнулася б, а дзядзька Коля быў у сваім кафэ: і яго сюды не прывядзеш, і “Маяк” туды не пацягнеш.

НАЗАЎТРА

Назаўтра трэба было ісці абіраць калгасныя парэчкі. Старшыня Шыганцоў за дзень работы дазваляў набрадь сабе тры літры і яшчэ абяцаў нешта заплаціць. Праўда, увосень, не раней. Ну нічога, бабуля атрымае.

Антон, памахваючы пластмасавым вядзерцам, ішоў па пыльнай прасёлкавай дарозе да калгаснага саду. На харкаўскім трактары ганарыста пратарахцеў фермер Прахарэнка, былы аграном. Напэўна, зноў на сваю грэчку паехаў.

.Сонца пякло ўсё мадней - давялося скінудь майку. Збіраць ягады можна было запар (усё адно на вінзавод у Драздовічы здавадь), але да нормы, якую ўстанавіў старшыня, было вой як далёка! Хітрун

Лёшка Ежнавец ужо набраў адно вядро сабе і аднёс, паставіў пад кусцік. “Учотчык” дзед Міхал зрабіў выгляд, што нічога не заўважыў: яшчэ б - яны з Лёшкавым дзедам разам цаліну аралі!

- Ну што, хлопцы, на сёння ўсё? - для праформы спытаўся дзед Міхал. - Падносьце, што ў каго засталося, да прычэпа і будзем разыходзіцца. Вам час абедаць, а я пайду сена паварушу.

Ніхто нічога высыпаць і не збіраўся: тры літры, пяць літраў - якая розніда! Можна ісці дахаты. Антон па ўласнай бесталковасці толькі што апаражніў сваё вядзерца ў паўпрычэп, што стаяў на полі.

- Ты, Белагаловы, можаш застадца і набрадь. Ці ў лес па чарніды схадзі, каб пустое вядро праз усю вёску не несці. З прычэпа дадь не магу: я - чалавек дзяржаўны. Прабач, усё палічана. Я ж некалі рэвізорам рабіў.

Хлопцы быццам і не чулі нічога, быццам не разам прыйшлі, быццам не пякліся побач паўдня пад ліпеньскім сонцам! Сабраліся і пайшлі. І Ежнавец - з двума вёдрамі. І дзед Міхал, рэвізор хрэнаў, паклыпаў следам. Ведаў, што не палезе гарадскі з прычэпа награбаць!

Антон, нячэсна кінуты сябрукамі, дачакаўся, пакуль усе выйшлі на дарогу, а затым выпусціў з рук вядзерца, рэзка сеў, ледзь не ўпаў, на зямлю і заплакаў.

ПАЧАЛОСЯ

Аднак трэба было нешта рабіць. Антон узняўся, узяў у рукі вядзерца і пайшоў у лес па чарніцы. Чарніц у гэтым годзе багата, але на ўзлеску іх збіралі ўсе, каму не лянота, - давялося прайсці глыбей у лес. Донца ўжо было закрытае, калі пачалося. Дзесьці ў сінім небе нешта загуло, ледзь не засвістала, затым ясны дзень азарыла ўспышка, снарядам праляцела нешта бліскучае. І нарэшце пляснулася.

Антон пайшоў на гук і праз пару хвілін пад вузлаватым грабам заўважыў серабрыста-бліскучую капсулу, падобную на зменшаную сіласную вежу. Ён асцярожна падышоў да капсулы і крануў гладкую паверхню. Адна з вонкавых пласцін зрушылася, нібы схавалася, і адкрыла лючок. Антон перагнуўся цераз рабро лючка і ўбачыў панэль, што ўспыхвала то трохвугольнікамі, то ромбікамі, то яшчэ нейкімі больш мудрагелістымі шматкутнікамі. Ён прыклаў палец да аднаго з ромбікаў і пачуў верашчанне, ад якога падскочыў. Супакоіўшыся, яшчэ панаціскаў ромбікі і трохвугольнікі, і верашчанне перайшло ў высокі дзідячы голас: “Я - шосты флаер. Пры ўваходзе ў стратасферу

згарэлі віндынгі матора. Скідваю пілатуемыя капсулы. Я - шосты.” І

- па крузе.

Антон зазірнуў у глыбіню капсулы і заўважыў там касдюм астранаўта: камбінезон, зроблены нібыта з пакамечанай фольгі, з вялікай прамавугольнай пласцінай-пультам пасярод грудзей і дзвюма меншымі - на рукавах; шлемафон з раструбам да шыі і наплечнікамі; танюсенькія высокія боцікі; пальчаткі з крагамі да локдяў. Відавочна было, што “шосты” скінуў капсулу да таго, як пілот ўвайшоў у яе. Як іх там - “аноферы”?

Камбінезон быў трохі вялікі, але Антон рызыкнуў яго прымерыць і не памыліўся: касцюм сціскаўся, пакуль не прылёг да цела. Боцікі былі вузенькія, але свабодна расцягваліся. Пальчаткі зліліся з камбінезонам, нават шва не бачна. Адна бяда, што на чатыры пальцы разлічаны - давялося безыменны і мезенец разам трымадь. Раструб шлема аблёг шыю і плечы, і, хоць у шлеме адсутнічалі прарэзы для вачэй, можна было бачыць усё. Толькі ў сіняватым адценні. Антон пашнарыў левай рукой па пульце на правай, правай - па пульце на левай, затым - па нагруднай панэлі.

Магчымасці камбінезона калі і не перавышалі палёт фантазіі праграмістаў камп^тэрных гульняў, то па меншай меры былі да яго набліжаныя. Рэгуліроўка зроку дазваляла бачыць мураша, які цягнуў трэску метраў за сто, і зоркі пры дзённым святле. У шлемафоне можна было чудь усё, што адбывалася на адлегласці не менш за паўкіламетра, выбіраць любы гук і вылучаць яго з шумавога фону. Настройка слыхавых якасцяў камбеза дазволіла Антону пачуць знаёмае верашчанне, якое пасля аптымізацыі аказалася камандай: “. на паўночным ускрайку Ажарцоў. Усім надзець дэф-касцюмы - іанізацыя Эорты перавышае норму. Выклікаю шостага! Праз два гапы ўсім сабрадца на паўночным ускрайку Ажарцоў. Усім надзець дэф- касцюмы - іанізацыя атмасферы перавышае норму. Выклікаю шостага! Праз два гапы ўсім сабрадца.”

Прызначэнне некаторых сектараў на панэлях Антон так і не зразумеў: хутчэй за ўсё яны тычыліся тых органаў пачуццяў, якіх у зямлян не было. Пульты на рукавах дубліравалі асноўныя функцыі нагруднага, які аказаўся здымным. Навобмацак ён быў гнуткі і нечым падобны на агульны сшытак, але без пераплёту. Антон сцягнуў пульт і больш дбайна папрадаваў з ім.

Экран пульта паказаў план мясцовасці. Падобны план вісеў на сцяне ў сельсавеце, куды бабуля хадзіла прасіць, каб нарэшце прывезлі газ. Але тут змяняўся і маштаб. На плане былі бачныя пяць чырвоных васьмікутнікаў, што месціліся за вёскай у полі, якое ў калгасе называлі “Чацвёртым”. Пасля факусіроўкі на азначаным сектары ўгледзеў самога сябе - ярка-зялёную кропку. Астатняе выглядала бледнавата, але дастаткова выразна - нават бабуліну хату знайшоў.

Усё, з чым Антон сутыкнуўся за апошнія паўгадзіны, настолькі напамінала сон, што ён не сумняваўся - так яно і ёсць. Не збівала з панталыку наяўнасць рэальных дэталяў - сон можа быць даволі рэальным. Яму даводзілася бачыць такія захапляльныя сны, дзе ён быў сапраўдным героем.

Антон выйшаў з лесу і амаль дайшоў да прасёлкавай дарогі, калі раптам успомніў, што забыў побач з капсулай вядзерца. “Бабуля заб’е!” Прыйшлося вярнуцца. Атрымадь ад бабулі “прачуханца” нават і ў сне не хацелася.

МУРЭФЫ

Камандзір першага флаера, ён жа і кіраўнік экспедыцыі, ледгер-рэкон Атэн, інструктаваў камандзіраў груп перад выхадам у Ажарцы:

- Вызначана: у вёсцы жывуць чатырыста трыццадь чатыры гуманоіды, дзвесце дванаццаць кароў, трыццадь два кані, трыста восемдзесят свіней, трынадцадь коз, семдзесят восем сабак, сорак тры каты, васемсот семдзесят курэй, двадцаць восем трусоў. Дакладнай інфармадыі па больш дробнай фауне няма. Дзікія жывёлы (ласі, кабаны, казулі, ваўкі, рысі, зайцы і іншыя) у вёсцы і наваколлі не з’яўляюцца; будуць хавадца і ад нас. Мы будзем працаваць з двума відамі: сабакамі і гуманоідамі. Першыя небяспечныя сваёй адвагай і адданасцю гаспадарам, другія з’яўляюцца дамінуючым на планеце відам і маюць ваяўнічы інтэлект. Неабходна ўплываць на функцыі мозга небяспечных прадстаўнікоў фауны: у сабак выклікадь пачуццё бяспекі, у гуманоідаў - пачуццё трывогі. Тады сабакі не будуць агрэсіўнымі, а гуманоідямі можна будзе кіраваць. Партатыўныя гізеры на флаерах дазволяць вам атрымлівадь неабходную энергію да прылёту грузавога модуля, на якім ёсць стацыянарны гізер. Дэф- касцюмы забяспечадь вашу фізічную недатыкальнасць, але паўтаруся яшчэ раз: здымаць іх можна выключна ва ўмовах загерметызаванага флаера. Для размовы з гуманоідамі трэба знізіць хуткасць мовы прыблізна ў чатыры разы: нашыя галасы будуць гучадь трохі вышэй, чым у эарцян, але тэмп мовы будзе адпавядадь хуткасці іх успрымання. Думкі гуманоідаў звычайна непразрыстыя, больш-менш дакладна яны выказваюць іх словамі.

Агульная задача: запаўненне грузавога модуля матэрыялам, неабходным Латыкрусту. Адведзены час да адлёту на базавы спейскрос - семдзесят энглаў. Задачы групам: Берсерк і Клаліт абыходзяць Ажарцы з захаду для правядзення разведкі наяўнасці канцэнтраваната металу. Група Кроста застаецца ахоўваць флаеры і блакіруе зону. Я са сваімі іду ў штаб Ажарцоў. Маім намеснікам прызначаю мілта Ахікана. Дадатковае паведамленне: на паўднёвым захадзе, непадялёк ад мяжы зоны, здзейсніла пасадку капсула шостага флаера. Сувязі з пілотам няма, аднак ён ужо ідзе ў напрамку вёскі. Ім зоймецца група Хабірта.

Падрабязнасці давяду рэконам індывідуальна, тактыка ўзаемадзеяння будзе карэкдіравацца аператыўна.

Голас Атэна раптам перастаў быць афіцыйна-выразным:

- Ну не люблю я гэтых анофераў! Навошта Ліга Планеты іх падсунула?! Яны няздольныя засвоідь, што адразу пасля пасадкі трэба аб’ядноўвацца ў каманду. Вырадкі! Іх нават мурэфамі назваць цяжка! Была б мая воля, я б выкінуў іх з Латыкруста!

Уцяміўшы, што вымавіў неналежнае, ледгер-рэкон паведаміў, што апошняя эмадыйная інфармацыя не падлягае запамінанню, і перайшоў да індывідуальнага інструктажу камандзіраў.

НАРАДА

Старшыня калгаса “40 гадоў Кастрычніка” Сяргей Дзмітрыевіч Шыганцоў праводзіў з галоўнымі спецыялістамі нараду. Асноўны ўпор ён рабіў на неабходнасць паспяховага завяршэння нарыхтоўкі сена і сянажнай масы, “устаўляў пістоны” галоўнаму інжынеру і галоўнаму механіку, якія, па сутнасці, цягнулі ўсю работу, і між справай звыкла лаяў раённае начальства.

Галоўны механік, двяттттяттіпятттгядовы Шурык Кавальчык, як баран, вылупіў вочы на Шыганцова, аднак у думках пазяхаў. Не змяніўся выраз яго твару, калі старшыня пачаў разносідь непасрэдна яго работнікаў за ўчарашнюю п’янку. А Сяргей Дзмітрыевіч абляяў Кавальчыка з галавы да ног (пры гэтым за кожнае грубае слова прасіў прабачэння ў адзінай прысутнай жанчыны - галоўнай бухгалтаркі) і сам жа яго апраўдаў: “Іншых людзей нам з Марса не прышлюць, трэба вучыцца прадаваць з гэтымі”.

Ужо былі дадзены распараджэнні брыгадам, размеркавана тэхніка, калі звыклы ход пасяджэння парушыўся: дзверы з лёгкім скрыпам адчыніліся.

У праёме стаяў невысокі чалавек з тонкімі нагамі і рукамі, галавой, падобнай на агурок, і ў серабрыстым камбінезоне.

- Зачыні дзверы, шпанюк, і выйдзі! Сёння не Новы год! - адпаведна папярэдняй размове гаркнуў Шыганцоў.

Аднак “шпанюк” і не збіраўся выходзідь. Ён зрабіў два крокі да старшыні і спыніўся. Сяргей Дзмітрыевіч падышоў да нахабнага госця, схапіў таго за плячо, каб выкінудь з кабінета, аднак рука слізганула, нібыта ён узяўся за масляністую паверхню. Тут старшыня заўважыў, што у калідоры стаяць яшчэ некалькі “серабрыстых”.

- Выйдзі, я сказаў, а то ўчастковага паклічу! Са школы вылеціш! Усе вылеціце к чортавай мадеры! І бадькам дастанецца!

Незнаёмец павольна павёў галавой - і Шыганцовым авалодала даўно забытае пачудцё трывогі. Чамусьці блізкая планавая праверка пачала здавацца фатальнай, успомніліся дзідячыя страхі, калі цяжка захварэў бадька, студэнцкі мандраж перад экзаменам. Захаделася на ўсё плюнудь і напідца ўшчэнт, чаго з ім не было з часоў заканчэння сельгасакадэміі.

“Серабрысты” пачаў гаварыць пісклявым голасам, але размова яго была спакойная і дакладная:

- Паслухайце мяне, гуманоіды, якія называюць сябе мэнамі. Маё імя - Атэн, я ледгер-рэкон, камандзір экспедыцыі Латыкруста, планеты, далёкай ад вашай Зямлі, якую мы называем Эортай. Мы таксама гуманоіды і называем сябе мурэфамі. Нам вядома агульная гісторыя вашай планеты і становішча ў Ажарцах. Цяпер ваш населены пункт часова блакіраваны: ніхто не выйдзе з зоны і не ўвойдзе ў яе. Сродкі вашай сувязі выведзены са строю. Нас пяць груп. Першую вы бачыце тут, у сваім штабе. Чатыры групы займаюцца апрацоўкай насельніцтва і ўнутранымі пытаннямі. Мы не збіраемся знішчадь ні вас, ні вашых жывёл, ні вашае жытло. На дадзеным этапе нам патрэбна адно: метал, які вы называеце жалезам. Неабходна падрыхтаваць яго да пагрузкі на наш грузавы модуль, які прыляціць праз. - Атэн на імгненне прыпыніўся. - Праз вясе мн яттттятть гадзін. Вы абавязаны дапамагчы нам. Тых выканаўдаў, якія адмовяцца супрадоўнічаць з намі па ўласнай ахвоце, мы прымусім. Тых, хто не паддасца апрадоўды, нейтралізуем. Латыкрусту патрэбны гэты матэрыял у вялікай колькасці. Нас накіравалі для таго, каб мы вызначылі яго прыдатнасць і рэсурсы. У далейшым з Зямлёй, магчыма, будзе заключаны бестэрміновы кантракт на пастаўку металу. І Латыкрусту ёсць што прапанаваць - нашы тэхналогіі дадуць вам магчымасць прарыву ў будучыню. Ваша жыццё стане раем, пра які вы марыце. За выкананую работу па разукамплектацыі і пагрузцы ўсім удзельнікам будзе выдадзена ўзнагарода пасля таго, як мы высветлім ваты прыярытэты.

Шурык Кавальчык за час прамовы прыкметна ажыў:

- Не зразумеў. Па-першае, мы не мэны, а людзі. Мэны - тысячу кіламетраў на Захад. Можа, вам туды патрэбна? Па-другое: тэхніку разбірадь? Ёй, магчыма, туды і дарога, але ў Драздовічах вы гэта ўзгаднілі?

- Табе будзе дастаткова ўказання твайго непасрэднага камандзіра?

Шыганцоў паглядзеў на галоўнага механіка, паківаў галавой і вымавіў:

- Рабі тое, што ён кажа. Інакш горш будзе. Ды ў цябе самога, сучонак, рукі чэшуцца! Прыблуда, пятая калона!

Гэта было нетыпова для старшыні: ён ніколі нікому не перадаваў ініцыятыву ў сваім кабінеце. Але і ўсе прысутныя, апроч хіба што Кавальчыка, ужо адчувалі непакой. Хацелася, каб усё неяк скончылася. Здавалася несумненным, што ад кашмару, які ўнеслі ў іх жыццё мурэфы, могудь пазбавіць толькі самі мурэфы.

А Шурык Кавальчык ажывіўся: непранікальны позірк, якім ён карыстаўся пры разносах яшчэ са школы, сышоў з яго твару. Двухгадовае чаканне нечага істотнага ў гэтай глушы, дзе ён павінен быў адпрацаваць пяцігадовае бясплатнае навучанне, нарэшце апраўдалася. Зрэшты, наўрад ці ён усведамляў рэальнасць таго, што адбывалася.

ХАБІРТ І ПРАХАРЭНКА

Асноўнай задачай пятай групы было адшукадь пілота з шостага флаера, згарэлага ў у азонавым слаі Зямлі. Атэн загадаў камандзіру групы, рэкону Хабірту, сустрэцца з ім, далучыць да сваёй групы і прывесці да месца дыслакадыі флаераў. Загад ледгер-рэкон завяршыў неабходнай для сябе і прывычнай для астатніх мурэфаў знявагай анофераў. Аднак не забыў паведаміць, што інфармацыя не падлягае запамінанню.

Хабірт пакінуў Чадвёртае поле і рушыў у напрамку вёскі.

План мясцовасці, які быў у кожнага з мурэфаў, дазваляў ім сачыць за зялёнай кропкай, якая хаатычна рухалася на паўднёвым захадзе зоны, блізу месца пасадкі капсулы. На працягу трох гапаў кропка была нерухомай, затым перамяшчалася зігзагамі на поўнач, пасля іншай дарогай, але таксама зігзагамі, вярнулася да капсулы, і зноў - у паўночным накірунку. Была рызыка, што анофер выйдзе за межы зоны да таго, як Крост паспее ўстанавіць ахоўнае кола. “Ад гэтых вырадкаў усяго можна чакаць”, - папярэджваў Атэн.

Хабірт і яго каманда прайшлі праз Ажарцы, не звяртаючы ўвагі на людзей і сабак: у дзеяннях людзей не было агрэсіі, а толькі здзіўленне - ад юніёрскага “нічога ж сабе!” да сталага “не зразумеў!”; дваровыя сабакі ахоўвалі свае зоны, іхняе гаўканне не раздражняла мурэфаў.

Зрэшты, адна з даярак, Зінка Рамановіч, якую ў вёсцы за чорныя валасы і бойкі характар клікалі Цыганкай, адразу ж пабегла да ўчастковага Уладзіміра Пятровіча і паведаміла, што нейкія марсіяне ідудь па дарозе на Драздовічы. Участковы ўважліва выслухаў і прапанаваў Зінцы ісці пахмяліцца. Пры гэтым дадаў фразу, якая падабалася яму з дзяцінства: “Пры чым тут мілідыя, калі куры дохнуць?” Зінка гумару не аданіла і паўтарыла інфармацыю больш гучна і вольнаслоўна, на што Пятровіч выцягнуў з буфета наручнікі і памахаў імі перад Зінкай. Пасля экспрэсіўнага паведямлення са слязьмі, якое Зінка завяршыла грукатам дзвярэй, Пятровіч уздыхнуў, палез у адзежную шафу, узяў “Макарава”, знайшоў у кладоўцы абойму з патронамі і з прыказкай “як надзену партупею, то тупею і тупею.” выйшаў на вуліцу.

.Насустрач мурэфам ехаў на фермер Прахарэнка. Датчыкі Хабірта адрэагавалі на жалеза, і ён вырашыў праявідь інідыятыву. Але Прахарэнка і сам прадбачліва спыніў трактар, узяў у руку манціроўку і падышоў да істот, з’яўленне якіх на дарозе ніяк не ўпісвалася ў яго папярэдні жыццёвы вопыт.

- Вы што, хлопцы, артысты?

- Нам патрэбны твой метал, - Хабірт паказаў рукой на трактар.

- Не зразумеў.

Хабірт перадаў больш падрабязную інфармацыю думкамі і паспрабаваў заблакіравадь свядомасць Прахарэнкі пачудцём трывогі, аднак вынікам было раздражненне фермера:

- Я вам, блін, Латыкруст сам учыню, я вашы агуркі на салат пакрышу!

Аднак ударыць не рашыўся. Былы барэц-вольнік, Прахарэнка мог накрычаць на каго заўгодна, але ўжыць сілу. Да гэтага ў вёсцы яго пакуль нікому давесці не ўдалося. Тым больш перад ім стаялі падлеткі - абсалютна не яго вагавая катэгорыя.

Рэкон Хабірт абачліва скамандаваў сваім мілтам сысці перпендыкулярна дарозе і прапусціць трактар фермера.

Пры ўездзе ў вёску Прахарэнка сустрэў участковага. Той ужо наслухаўся аднавяскоўдаў і амаль паверыў, што гэта не Зінчыны глюкі - усё значна складаней. Уладзімір Пятровіч падрабязна распытаў фермера, дзе і калі той бачыў “серабрыстых”, затым вярнуўся дадому, узяў запасную абойму і вывеў з гаража матадыкл.

У ПРАЎЛЕННІ

У праўленні ледгер-рэкон Атэн на працягу гадзіны расказваў кіраўнікам калектыўнай гаспадаркі пра перспектывы развіцця адносін паміж Латыкрустам і Эортай:

- .Супрадоўнідтва ў галіне металургіі. Літый, якім вы так і не навучыліся карыстадца, дазволідь вам узняцца з зямлі і рухацца ў паветры, а з літыевымі змазкамі вы забудзеце, што такое трэнне ў механізмах. Берылій дасць вам магчымасць размаўляць на вялікай адлегласці без затрат энергіі, а смарагды, якія так любяць ваты жанчыны, будудь абыходзіцца вам танней, чым шліфаваныя камяні. Вам надакучыў пыл на планеце? Мы прыбяром яго! З вальфраму вы зробіде адмысловую зброю - вы ж любіце ваявадь? З танталам вы ўздымецеся на вышэйшую ступень у медыцыне. Ніобій, якога ў вас няма, дазволіць кіравадь магнітнай воссю планеты, а значыцца - яе кліматам. Свінец. Зрэшты, ён прыдатны толькі для дзіцячых цацак, і яго ў вас дастаткова. Алюміній. Яго ў вас таксама зашмат, але тое - тэма асобнай размовы і іншай экспедыцыі. Уран. Гэта вам рана, хоць вы нешта спрабуеце. І ўзамен мы будзем браць жалеза, з якога на трэць складаецца ваша планета і двадцатая частка якога знаходзіцца на яе паверхні. На Латыкрусце асноўныя металы - тытан, малібдэн і ртуць. Калі яны вас зацікавяць, мы пакрыем імі ўсю Эорту. Зямлю.

- Не трэба, - падаў голас Кавальчык.

Атэн некаторы час памаўчаў, прагледзеў думкі людзей і ўрэшце дадяміў, што ўзровень перамоў значна перавышае магчымасці слухачоў і ўласныя паўнамоцтвы. Да таго ж у некаторых прысутных амплітуда мыслення была ніжэйшая за ўзровень разумення элементарных сілагізмаў. Ледгер-рэкон не мог вызначыць: ці гэта сталася вынікам яго з’яўлення, ці так было заўсёды.

Ён зноў вярнуўся непасрэдна да сваёй місіі:

- Я ведаю, што ў вас цяжкасці з эквівалентам працы - з грашыма. Будзем дзейнічаць па прэцэдэнце: камандзір Шыганцоў забяспечыць вас уласнымі грашыма, за якія вы зможаде атрымадь узнагароду за працу. Цяпер галоўмех Кавальчык і галоўны інжынер

Струневіч накіруюцца для арганізацыі работ, а мы са старшынёй Шыганцовым і галоўным бухгалтарам абмяркуем нюансы забеспячэння выканання нашых агульных задач. Астатнія пакуль што пабудудь тут.

АНОФЕР І МУРЭФЫ

Антон даўно заўважыў, што ад васьмікутнікаў на яго планшэтцы пачалі рухадца кропкі: спачатку сабраліся каля аднаго з васьмікутнікаў, затым раздзяліліся на пяць груп. Адна засталася на Чадвёртым полі, дзве разгорнута падыходзілі да ўскрайку вёскі з паўночнага ўсходу, адна, здаецца, ужо знаходзілася ў канторы, а пятая набліжалася да яго. Вось толькі за вёскай памарудзіла, сышла з дарогі, а затым зноў вярнулася і прадягвала шлях.

Група Хабірта і Антон угледзелі адно аднаго здалёк. Антон хацеў быў удячы, але група спынілася, ад яе аддзяліўся адзін. Антон адчуў, што разумее прышэльца і без размовы.

- Чаму не адказваў на пазыўныя?

Антон і рады быў бы адказадь, але функдыя перадачы інфармадыі была яму невядомая. Ён паціснуў плячыма і развёў рукі.

Іншапланецянін паказаў двума пальцамі нескладаную камбінадыю на правым пульце. Маўляў, так уключаецца перагаворнае прыстасаванне.

- Ты з шостага флаера?

- Ага. Я - анофер, скінуты ў пілатуемай капсуле, схлусіў Антон.

- Я - рэкон Хабірт. Т ваё імя?

- Рэкон Мутант.

- Такога імені не было ў спіску камандзіраў, якіх Ліга Латыкруста накіравала на Эорту. Шосты флаер павінен быў узначаліць рэкон Венаф.

- Ён быў заменены перад палётам.

- Ледгер-рэкон Атэн загадаў табе сумесна з маёй групай ісці на базу. Што ў цябе ў руцэ?

- Вядро. Я павінен занесці яго дадому, - разгублена ляпнуў Антон. - Устанаўленне кантактаў з мясцовым насельніцтвам.

- Прымыкай да нас.

Хабірт быў маладым камандзірам, якога адразу пасля навучання адправілі ў такую адказную экспедыцыю. Анофераў, жыхароў самага занядоанага і незалежнага мацерыка сваёй планеты, да гэтага часу яму даводзілася бачыць толькі ў падручніках. Сплюснутая галава і патоўшчаныя канечнасці анофера выклікалі ў яго пачуццё агіды. “Слушна кажа Атэн: якія вырадкі ўсё ж аноферы! Але гэтая інфармацыя не для запамінання.”

- У адпаведнасці з інструкцыяй ты павінен быў знішчыць капсулу пасля прылёту. Чаму ты гэтага не зрабіў?

- У адпаведнасці з інструкдыяй анофераў гэта рабіць неабавязкова. Мы можям дзейнічаць самастойна і прымадь рашэнні без узгаднення з агульным кіраўніцтвам экспедыцыі.

- Т ады гэта зраблю я. Усім быць тут.

Хабірт прайшоў у накірунку капсулы, у якой Антон знайшоў камбінезон. Спыніўся на некаторай адлегласці ад групы і набраў на нагрудным пульце нейкую шматзначную камбінацыю. Затым вярнуўся і перадаў па аператыўнай сувязі:

- Я - Хабірт. Праз паўгапа капсула шостага флаера будзе знішчана. Анофер, рэкон Мутант, з намі. Падпарадкоўваецца, але заяўляе, што ў яго незалежная місія. Праз Ажарцы ідзём на Чадвёртае поле, на базу.

Напэўна, прыйшоў час для аператыўнага абмену інфармацыяй, бо адно за адным праляцелі кароткія паведямленні ўсіх камандзіраў:

- Група Атэна. Мілт Ахікан дакладвае: перамовы ў штабе прадягваюцца, цяжкасцей няма.

- Я - Берсерк. На паўднёвым захадзе Ажарцоў выяўлены канцэнтраваны метал. Карозія не перавышае адну дзесятую, але відавочна, што людзі вывелі яго з ужытку. Клаліт забяспечвае прыкрыццё. Эх, Эорта - жалезны рай!

- Рэкон Крост. На базе ўсё нармальна. Наземныя сродкі сувязі адключаны. Блакада зоны завершана, усталёўваю транзітныя трубы.

У Ажарцы пайшлі самым кароткім шляхам - праз бульбяное поле і малады ельнік.

Хвілін праз пяць капсула шостага флаера сабралася ў вялікую бліскучую кроплю і прасачылася ў грунт, пакінуўшы на месцы прызямлення масляністую пляму і рудую траву. Зрэшты, гэтага ніхто не бачыў.

У АЖАРЦАХ

Не прыйсці дадому Антон не мог. Ён пераканаў Хабірта, каб той пачакаў некалькі гапаў, пакуль рэкон Мутант выканае місію ў адносінах да мясцовага насельніцтва. Прыйшлося крадком прабірацца да хлява. Анофер Мутант пераапрануўся і зноўку стаў Антонам. Касцюм быў схаваны ў мяшок з-пад камбікорму.

- Ну і дзе ты бадзяўся, Антосік? Усе хлопцы даўно вярнуліся! Суп стыне. Вось раскажу маці, калі прыедзе!

Антон вінавата апусціў вочы і паставіў каля парога вядзерца.

- Добра-добра, ужо надзьмуўся. Кампот увечары з чарніц звару. Ідзі абедаць. Я суп з макаронамі згатавала - які ты любіш. Пасля абеду сена схадзі паварушы. А я па хлеб пайду.

- Ага!

Антон быў рады, што ўсё так лёгка абышлося.

Ён худенька паабедаў і пакінуў талерку на стале як сведчанне сваёй добрасумленнасці. Пасля забег у хлеў, выцягнуў камбінезpн, абтрос яго ад мукі, надзеў і подскакам пабег да сажалкі.

“Ой, яшчэ ж і сена!” Давялося вярнудца, каб узяць граблі. Пакос быў за вёскай, якраз у тым напрамку, куды павінны былі ісці група Хабірта і рэкон Мутант. Хабірт не мог прыняць самастойнага рашэння, але пасля таго як атрымаў ад Атэна загад дзейнічадь па абставінах, вырашыў, што не будзе парушэння, калі ён і яго група дапамогудь аноферу выканадь яго місію: “паварушыць сена”.

Па лініі экстраннай сувязі прыйшло паведамленне пра блакіроўку свядомасці аднаго з жыхароў Ажарцоў групай Клаліта.

НА ЗВАЛЦЫ

Участковы Уладзімір Пятровіч не паехаў туды, дзе фермер Прахарэнка бачыў Хабірта. Паступіў сігнал, што “серабрыстыя” ўжо за мехдваром, на звалды спісанай тэхнікі.

Рэкон Берсерк стагнаў ад захаплення, абмадваючы праржавелыя касілкі і сеялкі, калі Клаліт паведаміў яму пра набліжэнне абарыгена на механічным транспартным сродку.

- Стаяць, дзе стаіце, і не варушыцца!

Пятровіч заглушыў матадыкл, злез з яго, на хаду расшпіліў кабуру і падышоў да “серабрыстых”.

Функдыі Берсерка не ўключалі завязванне кантактаў з прадстаўнікамі Эорты, а навязаныя кантакты прапаноўвалася разглядадь як цікаўнасць ці агрэсію. Несумненна, тут была агрэсія.

- Аддай мне сваю жалязяку, прапанаваў ён участковаму.

- Я табе, блін, аддам! Рукі ўгору! Хэндэ хох, можа, так зразумееш.

Берсерк і яго група паднялі рукі.

- Навошта? - спытаў рэкон.

- Не размаўляць! У калону па аднаму - і наперад! У мяне будзем разбірадца.

Берсерк, а за ім і астатнія, апусцілі рукі.

- Атэн не казаў, што цяпер камандуеш намі ты. Значыцца, ты вораг. Цябе трэба нейтралізаваць.

Участковы зняў “макарава” з засцерагальніка і стрэліў у паветра.

Берсерк правёў позіркам кулю і сказаў:

- Свінец, бескарысны метал. З яго толькі цадкі рабіць.

Пятровіч ліхаманкава прыкідваў, як жа яму весці гэтых

прыдуркаў у вёску: матадыкл кінуць ці што? Раскурочаць яшчэ якія піянеры.

Раптам свядомасць яго пакацілася з усё большай хуткасцю назад і асобнымі эпізодамі: развод з Наташай; курсы павышэння кваліфікацыі ў сталіцы; чамусьці зімовая ноч з поўняй; школа МУС; войскі сувязі; бойка ў пятым класе з сямікласнікам Блыхой. Вось ён, васьмігадовы Валодзька, на дыбачках бяжыць праз пожню ў кукурузу; вось, чатырохгадовы, саромеецца ісці ў калгасную лазню з жанчынамі, і бадька абяцае, што возьме яго з сабой; цёплыя маміны грудзі і лямпачка, што прымушае зажмурыць вочкі; бэзавая цемра.

Рэкон Клаліт, які блакіраваў свядомасць участковага, звязаўся з галоўнай групай і атрымаў указанне даставіць агрэсіўнага абарыгена на базу і трымадь там да адлёту. Берсерку было загадана ўтрымлівадь тэрыторыю мехдвара і чакаць мясцовых рэконаў для сумеснай работы.

КАВАЛЬЧЫК І СТРУНЕВІЧ

Галоўны інжынер і галоўны механік выйшлі на ганак канторы. Струневіч, якому да пенсіі заставалася пяць гадоў з хвосцікам, быў не толькі азадачаны, а нават прыгнечаны. Кавальчык, наадварот, пачуваў сябе спакойна і весела.

- Ну што, Анатоль Іванавіч, якія планы?

Струневіча ў прынцыпе раздражняў Шурык, хлопчык-мажор. “Зялёны, як гусінае г.”, - так часам завочна характарызаваў галоўны інжынер галоўнага механіка. Сам Анатоль Іванавіч працаваў у калгасе больш за чвэрць стагоддзя, а гэты толькі і чакае, як бы зліняць з Ажарцоў. Быццам у іншых месцах мёдам намазана. Галоўнаму інжынеру ўспомнілася армія, калі ён, дваццацігадовы старшына Струневіч, ездзіў на танку па бруку Прагі і, седзячы на вежы, пстрычкай адкідваў недакуркі. “Напэўна, і чэхаславакам тады не вельмі прыемна было. А гэтыя таксама нейкі доўг выконваюць, трасца іх мадеры!”

Аднак тут была свая зямля, дом, жонка Лена, унучак Андрэйка на канікулах.

- Ты вось што, мэн. Так проста мы ад гэтых рэконтаў не адмажамся. Таму - цягнем час. Ты ідзі на мехдвор, дакладней, на звалку. Вазьмі газарэзчыка з пастом, пару слесараў і ўвесь гэты металалом рэжце падіху, як бы рыхтуйце да здачы. Калі што, будзе як апраўдадца, а забяруць - ніхто не заўважыць. Тэхніку не чапай ні пры якіх абставінах: здымудь галаву і з мяне, і з цябе - не паглядзяць, што малады. А калі “бліскучыя” паспрабуюць табой камандаваць, пасылай на хрэн, кажы, што іхні камандзір на цябе адказнасць усклаў. Старэйшы, як яго, Антэн іхні, чапляць будзе - растлумач, што добрая тэхніка патрэбная, каб транспартаваць металалом. І не спяшайся, цягні час.

- А вы куды, Анатоль Іванавіч?

- Паспрабую прарвацца ў раён. А што ім казаць, не ўяўляю. Па дарозе прыдумаю. Пачнуць марсіяне мяне шукаць - скажаш, што захварэў, напрыклад. Цягні час, карадей. Калі мужыкі лішнія пытанні задавадь будудь, растлумач, што ўказанне з раёна, і дадай, што пасля работы аванс павінны даць. Гэта заўсёды дзейнічае. Пра ўсё забываюць. Не павераць - спашліся на мяне.

- Анатоль Іванавіч, мурэфы сказалі, што Ажарцы заблакіраваныя.

- Ну сказалі, не сказалі! Ты што, усяму верыш, што табе гавораць? Тады сядзі і радыё слухай! Во, самае галоўнае - КСК-100 разабраны не чапай: ён яшчэ на балансе.

Шурык пацёгся да мехдвара, а Струневіч пайшоў дадому.

СТРУНЕВІЧ

І жонка, і ўнучак былі ў хаце. Лена ўзяла пяцігадовата Андрэйку на калені і расказвала яму, што артысты ў бліскучых касцюмах будудь даваць канцэрт увечары, а цяпер на вуліду выходзідь нельга.

Анатоль Іванавіч яшчэ з дзвярэй кіўнуў жонцы: “ведаю-ведаю”

- і прайшоў у залу. Паспрабаваў дазванідца ў раён, аднак тэлефон маўчаў. Затым у вітальні выцягнуў з шафы вятроўку, узяў ключы ад гаража, сказаў Лене: “Я хутка” - і зноў выйшаў.

У гаражы пераліў з каністры дзесядь літраў “семдзесят шостага” ў бак старога “Масквіча”, выехаў з двара і зачыніў за сабой вароты. Калі праязджаў па дарозе да райцэнтра, заўважыў групу “серабрыстых” на бульбяным полі, затым матацыкл участковага за мехдваром, аднак спыняцца не стаў.

Пад’язджаючы да лесу, Струневіч адчуў, што хуткасць пачала зніжацца. Ён паспрабаваў выціснудь акселератар “да плешкі”, але гэта не дало выніку - хуткасць падала. Урэшце Анатоль Іванавіч зразумеў, што стаіць на месцы, а “Масквіч” нібыта ўпёрся ў сцяну. Ён паставіў каробку перадач на “нейтраль” і заглушыў рухавік. Невядомая сіла пачала выштурхоўваць аўтамабіль туды, адкуль ён прыехаў. Струневіч уключыў “ручнік”, і “Масквіч” спыніўся. Паспрабаваў выйсці, аднак дзвёрка не адчынялася, хоць ручка павярнулася і замок шчоўкнуў. Струневіч застопарыў ручку гаечным ключом, з цяжкасцю развярнуўся ў салоне, упёрся нагамі ў дзвёрку, спінаю - у процілеглую. Спачатку выявілася невялікая шчыліна, затым дзвёрку сарвала з завесаў і яна паляцела, як знесеная ўраганам, метраў за сто, не менш. Паветра было цягучым, і Анатоль Іванавіч адчуў, як пачало стукаць у скронях. Перад капотам нешта трэснула: можа, рашотка, а магчыма, і радыятар. Лопнула і абсыпалася лабавое шкло. Струневіч зняўся з ручнога тормаза, і знявечаны аўтамабіль, марудна набіраючы хуткасць, пакадіўся назад. Радыятар і насамрэч быў паткоджаны: наперадзе, куды Анатоль Іванавіч з цяжкасцю мог павярнуць галаву, на пыльнай дарозе цямнела лужына вады. Захрабусцела пад колам шматпакутная дзвёрка. Анатоль Іванавіч прытарможваў і вырульваў, каб не знесла з дарогі, метраў трыста, пакуль не адчуў, што “Масквіч” ужо не штурхае гэтая невытлумачальная спружынная энергія. Аднак яго ўласныя сасуды ледзь вытрымлівалі ціск, і ён выкараскаўся з кабіны. Яго перакаціла некалькі разоў, як ношку сена. Струневіч з цяжкасцю ўстаў і ішоў у напрамку вёскі датуль, пакуль перастаў адчувадь, што ў спіну яму нешта цісне. Рэзерв сілы і волі, дадзены чалавеку прыродай для пераадолення экстрэмальнай сітуацыі, скончыўся - і Анатоль Іванавіч страдіў прытомнасць і ўпаў.

РЭКОН МУТАНТ БЕЗ МАСКІ

З сенам мілты Хабірта справіліся хутка. Давялося, праўда, ім паказадь, як пераварочваць яго без грабель. Ісці на базу Антон не хацеў, бо адчуваў, што яго могуць раскалоць, як грэцкі арэх. Ён пачаў тлумачыць Хабірту, што неабходна занесці граблі на месца, аднак Хабірт паслаў з граблямі аднаго са сваіх, мілта Гобера.

Трэба было ісці да людзей. У першую чаргу - да дзядзькі Колі. Пакуль Антон шукаў выйсце, ішоў абмен аператыўнай інфармацыяй:

- Рэкон Клаліт. Агрэсіўны абарыген адбіты эарцянамі пры спробе даставіць яго на базу праз Ажарцы. Вымушаны былі аддаць, бо некаторыя з мясцовых сабак ітнаруюць пачуццё бяспекі, калі атрымліваюць каманду аб нападзе. Блакіроўка свядомасці эарцян рэалізуецца ў дзевяці выпадках з дзесяці. У мілта Снава невядомым ферментам сабачай сліны разгерметызаваны дэф-касцюм. Дастаўляем яго на базу.

- Рэкон Крост. Транзітныя калідоры зроблены. Грузавы модуль на падлёце, праз трыццаць гапаў пяройдзе ў зону лакальнага кіравання.

- Ахікан, група Атэна. Атэн сумесна з эарцянскім ледгер- рэконам Шыганцовым і яго памочнідай рыхтуе грошы для мясцовага насельніцтва. Эарцянскім рэконам, удзельнікам нарады, дазволена пакінуць штаб Ажарцоў. Яны павінны распаўсюдзідь інфармадыю аб мэтах і задачах місіі. Але, здаецца, большасць з іх на пачатку размовы з намі самаблакіравала псіхіку.

- Рэкон Берсерк. Група мясцовага рэкона Кавальчыка прыйшла рыхтаваць метал для транспарціроўкі. Пры спробе пачаць работу высветлілася, што ў балоне няма ацэтылену. Кавальчык распарадзіўся замяніць балон на складзе. Аднак кладаўшчыца пайшла да свайго жытла - за ёй адпраўлены пасыльнымі мясцовыя мілты.

Хабірт паведяміў, што яго група разам з аноферам выканала дадатковую задачу і рушыць на Чацвёртае поле. Пры гэтым паўтарыў, што анофер настойвае на незалежнасці сваёй місіі.

Пераканадь Хабірта не ўдавалася. Пры ўсёй няўпэўненасці ён усё ж быў рэконам. Антон рызыкнуў. Ён сцягнуў шлемафон і закрычаў:

- Хабірт, глядзі на мяне! Хіба я падобны на вас? Я не павінен быць з вамі, і я не пайду з вамі!

Хабірт і яго мілты з агідай і цікаўнасцю разглядалі твар Антона.

- Надзень шлем, Мутант. Іанізацыя Эорты загубіць цябе.

- Да лямпачкі мне вашая іанізацыя! Ты што, не бачыш, хто я

такі?!

- Анофер. Мярзотны, агідны анофер, няздольны працаваць у камандзе. Са сплюснутай галавой і тоўстымі крывымі нагамі. З грубым голасам і невыразнымі думкамі. Такімі вас робідь прыцяжэнне на вашым мацерыку, што трымаецца на ртутнай пліце. І каб не твае жоўтыя валасы і пігментная пляма, якія сведчадь аб тым, што ты з Латыкруста, я б нават мог палічыць цябе за эарцяніна. Мярзотнага, агіднага эарцяніна.

Тут разгубіўся Антон. Ён зразумеў, што мурэфы па-ранейшаму лічадь яго сваім.

- Я не магу пайсці з вамі. У мяне свая місія!

Хабірт не ведаў, што рабіць. Чыны ў іх былі аднолькавыя, а аноферы на Латыкрусце даўно адваявалі сабе права, каб да іх ставіліся як да роўных. Ён выйшаў на сувязь асабіста з Атэнам. Той аблаяў анофераў увогуле і Мутанта канкрэтна, загадаў турбавадь выключна па экстранных пытаннях і закончыў:

- Кінь яго, Хабірт. Мы не маем права прымушаць іншых мурэфаў. Аноферы і сапраўды запатрабавалі сабе асобны статус у гэтай экспедыцыі. Адкажа за ўсё перад Лігай Латыкруста. Дачакайцеся мілта Гобера і ідзіце на Чацвёртае поле. Скончыцца энергія, сам да гізера прыпаўзе. А не, кінем на Эорце - на Латыкрусце адным вырадкам менш будзе! Урэшце, ён з шостага флаера. На базавым спейскросе ведаюць, што той згарэў. А капсулы магло і не быць. Мяне не чапайце, звязвайцеся з Ахіканам. Ты кажаш, іанізацыі не баіцца? Ну, вырадак!

Як толькі скончылася сувязь з Атэнам, у эфір з тэрміновым паведамленнем уварваўся рэкон Крост:

- На поўдні была спроба пранікнення за межы зоны эарцяніна на механічным транспартным сродку. Няўдалая, канечне. Ха-ха. Праз дзесяць гапаў групе Хабірта неабходна быць на базе для падзарадкі. Падрыхтавацца групе Берсерка.

БАБУЛЯ І МІЛТ ГОБЕР

Баба Ніна вярнулася з магазіна, дзе купіла хлеб, карамелі Антону і пачула шмат навін. Аказваецца, нейкія “серабрыстыя марсіяне” бадзяюцца па вёсцы і нават участковага хацелі з сабою забрадь, ды Зінка Рамановіч, Цыганка, не дала - сабак нацкавала. А яшчэ ветэрынар сказаў, што “серабрыстыя” на нарадзе былі, а прыляцелі сюды па жалеза. А магазіншчыца Маруся паведаміла, што пасля работы аванс калгаснікам Шыганцоў дасць. Але ж не грашыма, грошай няма, а “шыганцамі” - талонамі з пячаткаю. Бабе Ніне “шыганцы” да аднаго месца: у яе калгаснікі рублямі пазычалі - рублі няхай і вяртаюць.

І ў магазіне, і па дарозе дадому Ніна Цімафееўна спрабавала ў людзей распытадь пра “серабрыстых”, але тыя ў большасці адмоўчваліся ці казалі, што не бачылі. Але дзіўна неяк адмоўчваліся: глядзяць, а быццам і слоў тваіх не чуюць, пакуль пра што іншае не спытаеш.

Памыла бабуля Антосікаву талерку, паставіла на пліту вялікі чыгун з бульбяным лушпіннем, каб курам зварыць, і пайшла паглядзець, ці не адвязалася каза. Зачыніла дзверы, галінку ў шчапок уставіла, павярнулася да веснічак і ледзь не самлела: праз дарогу прама да яе ішоў марсіянін! Ручкі-ножкі танюсенькія, галава - як парніковы агурок! А самае дзіўнае, што ў руках марсіянін нёс яе граблі. Аб усім адразу падумала баба Ніна, а самае галоўнае - дзе ж Антосік? Яна ж яго сена варушыць паслала!

Згодна з распараджэннем рэкона Хабірта, мілт Гобер ішоў на двор, з якога анофер Мутант невядома нашто ўзяў механічны інструмент з назваю “граблі”. Эарцянка выйшла са свайго жытла, калі ён падыходзіў да веснічак. Агрэсіўнасць яе была настолькі нечаканай, што Гобер разгубіўся і адкінуў граблі. Аднак успомніў, што мурэфы - больш дасканалыя гуманоіды, чым эарцяне, і паспрабаваў выклікадь у яе пачуццё трывогі, аднак гэта прывяло да таго, што эарцянка яшчэ больш раззлавалася і ўдарыла яго граблямі. Граблі слізганулі і ўпіліся зубцамі ў зямлю, але бабуля не сунімалася. У мілтаў не было, як у рэконаў, права і магчымасці блакіраваць свядомасць мясцовага насельніцтва, але пры неабходнасці яны маглі нейтралізавадь зрок эарцян і мусілі блакіравадь той участак памяці, які ўтрымліваў інфармадыю пра мурэфаў. Свежая інфармацыя ляжала на паверхні свядомасці: выявіць і пераўтварыць яе ў нішто - задача нескладаная.

.У бабы Ніны падямнела ўваччу. Яна ледзь паспела абаперціся на граблі і адысці да лаўкі каля плота. Па дарозе на веласіпедзе ехаў Лёшка Ежнавец, сябрук Антона.

- Вам дрэнна, Цімафееўна? Вы чулі, што марсіяне прыляцелі? Я нават бачыў за гаражамі, але падысці пабаяўся. А каля вашай хаты таксама нейкі бліскучы быў, я яго ад прыпынку бачыў.

- Ой, Лёшка, нешта ў галаве замуцілася. Едзь да мамы, няхай дасць мне таблетку ад інсульту. Ты Антона бачыў? Убачыш, скажы, каб дадому ішоў - дапаможа ўхадзіцца.

Лёшка перасмыкнуў плячом, сеў на веласіпед і паехаў па таблетку, а Ніна Цімафееўна глядзела на граблі ў сваёй руцэ і думала: ці то яна іх узяла, ці то Антон кінуў? Затым асцярожненька паднялася і пачыкільгала да хлява, каб паставіць граблі на месца. Ды і гаспадарку, пакуль сама жывая, на каго пакінеш?

“ТЭРЫТОРЫЯ

Антон ішоў у кафэ “Тэрыторыя” да дзядзькі Колі. Мурэфскі касцюм ён схаваў у лесе адразу пасля таго, як Хабірт са сваімі мілтамі дачакаўся Гобера і пайшоў на Чадвёртае поле, каб падзарадзіцца. Толькі нагрудны пульт-планшэтку ўзяў з сабой. Затым прыйшлося на злом галавы несціся дадому, бо непакоіў аповед Гобера свайму рэкону аб частковай блакіроўцы памяці эарцянкі. Бабуля і сапраўды выглядала стомленай. Сказала, што Лёшка Ежнавец прывёз таблетку “ад інсульту’. “Пакінутыя” каля плота граблі Антон узяў на сябе: давялося схлусідь, што вельмі спяшаўся пасля таго, як паварушыў сена. Бабуля не надта паверыла, што Антосік мог так хутка справідца з сенам, аднак вочы ўнука ззялі такой крыштальнай чысцінёй, што давялося паверыць. Яшчэ бабуля наказала Антону зліць ваду з чыгуна з бульбяным лушпіннем, растаўчы, а пасля прыкрыць, каб куры гарачага не наеліся.

Антон хуценька ўсё зрабіў, спытаў дазволу схадзіць да дзядзькі, прыгатаваў сабе бутэрброд з салам і агурком і пайшоў праверыць, ці не адвязалася каза. За веснічкамі выцягнуў з паштовай скрыні пульт і схаваў яго за пазуху.

Людзі, здавалася, нічога не ведалі пра мурэфаў. Віталіся, як звычайна, і кожны спяшаўся па сваіх справах. Толькі Лёшка Ежнавец дагнаў на веліку і пачаў трашчадь:

- Ну што, і ты, скажаш, не бачыў? А я бачыў, яны і цяпер на гаражах! Пайшлі туды!

Жучок усё ж гэты Лёшка! Сам ісці баідца, некага ўперад піхнудь хоча.

- Я з табой не сябрую. Ты мяне сёння на полі кінуў.

- Ну, не хочаш - як хочаш. А я паехаў.

Не паедзе, жучок! Павыкалваецца, а як з вачэй знікне - зверне, спыніцца і зноў некага падбухторваць будзе.

“Тэрыторыя” была зачынена, але адтуль прыглушана гучала музыка.

Антон пастукаўся ўмоўным стукам. Дзверы адчыніла жонка

Колі.

- Дзень добры, цётка Марына.

- Прывітанне, Антосік. Колі пакуль няма, праз гадзіну прыйдзе. А я тут прыбіраюся, каб вечарам парадак быў.

- Цётка Марына, а можна я на камп’ютэры пагуляю, пакуль Коля прыйдзе? Ён мне дазваляе.

- Ну, калі дазваляе, пагуляй. Ногі аб анучу вытры і ідзі асцярожненька. Нядаўна памыла.

.Антон уключыў камп’ютэр, паспрабаваў увайсці ў Інтэрнэт. Аднак тэлефонная сетка не працавала, давялося перастроідца на спадарожнікавую антэну. Антон пашукаў праз слова “сенсацыя” сайты, на якіх маглі задікавіцца тым, што адбываецца ў Ажарцах. І не проста пацікавіцца, а прыехаць і дапамагчы. Мурэфы не былі ваяўнічымі, але Антон адчуваў, што, калі іх місія будзе пад пагрозай, у іх не будзе літасці да гуманоідаў, якіх яны лічадь ніжэйшымі за сябе. “Www.sensgrad.com” прадстаўляў газету “Сенсацыя і будзённасць”, якую цікавілі паранармальныя і анамальныя з’явы, гістарычныя знаходкі, людзі з унікальнымі здольнасцямі і г.д. Антон набраў тэкст з лёгкім сорамам ад таго, што могудь быць памылкі: “У вёсцы Ажарцы, Драздовідкі раён, прызямліліся іншапланетныя істоты. Просім прыехадь і разабрацца. Кафэ ‘Тэрыторыя”. Падумаў трошкі і падпісаўся: “Мурэф-анофер рэкон Мутант’.

Паведамленне паляцела ў “гасцявую” на камп’ютэр Кірылу Градоўскаму, карэспандэнту газеты “Сенсацыя і будзённасць”.

КОЛЯ І АНТОН

Дзядзька Коля, напэўна, вырашыў, што Марына ў кафэ адна, бо Антон пачуў: “Кінь дурное, там Антон на камп^тэры гуляецца!”

Дырэктар кафэ “Тэрыторыя” Мікалай Васільевіч Мутны зайшоў у офіс і адразу пачаў шукаць у стале нейкія паперы.

“Ведае ці не?’ - думаў Антон.

- Дзядзька Коля, ты пра іншапланецян што-небудзь чуў?

- Чуў-чуў. Нават чытаў.

“Напэўна, таксама заблакіравалі”, - вырашыў Антон.

Аднак Коля, пэўна, знайшоў тое, што шукаў, і, праглядаючы дакумент, у звыклай манеры, быццам іншапланецяне штолета завітвалі ў Ажарцы, агарошыў пляменніка:

- Падыходзілі, бараны! Агікан нейкі. Накшталт сержанта ў іх. Агароджа твая, кажуць, нам трэба. Т аму што жалезная. А жалезная - каб каровы не забрыдалі! “Шыганцы” совалі. А хто мне за “шыганцы” новую зробіць? Ці ў падатковай інспекцыі іх паказваць? Ды і што гэта за “Тэрыторыя” без агароджы? Адшыў яго, карадей. І аб’яву павесілі, каб ім металалом здавалі. Дарэчы, ты заўважыў, што ў іх на руках па чатыры пальцы? Яны табе часам не радня?

- Дзядзька Коля, з імі нешта рабіць трэба.

- А што з імі зробіш? Вунь Струневіч у горад хацеў ехадь: “Масквіч” - у шматкі, сам ляжыць, хварэе. Участковы ўвогуле без прытомнасці. Тэлефоны не прадуюць. Ды мне яны па барабану! Як іх там? Буферы.

- Мурэфы.

- Ага, а ты адкуль ведаеш?

- У мяне касцюм мурэфскі ёсць і пульт.

Наступныя хвілін дзесяць пляменнік расказваў дзядзьку ўсё, што ведаў пра мурэфаў: пачаў з паведамлення, пачутага па “Маяку’, і скончыў пасланнем, якое толькі што перакінуў па “Нэце”.

- Падскочу-падскочу да матухны. Даўно не быў - плеш праесць! А ты, карадей, нікога не бойся. Цяпер яны ўвогуле спаць пайшлі ці на падзарадку. Бачыш, і на пульце вёска чыстая, уся сінюха на Чацвёртым полі. Толькі не ідзі да іх: раптам якой электрычнасцю адгарадзіліся? Сунешся - адны вугалькі застануцца! Я іх на дыскатэку запрашаў. Кажудь: не можам, адпачынак і падзарадка. Праз два энглы. Што ты пра гэтыя энглы казаў?

Коля выцягнуў калькулятар, панадіскаў кнопкі:

- Карадей, гадзін у адзінадцаць прачнуцца. Добра, вазьмі пару шакаладзін у буфеце і ідзі дадому. Даглядай бабулю. А ў мяне дыскатэка хутка. Засумуеш - прыходзь. А з мурэфамі няхай улады разбіраюцца - за нешта ж з мяне грошы дзяруць?! А ты, блін, іх зарабі паспрабуй! Марына, дай там Антону “Снікерс” і “Топік”!

Антон падышоў да дзвярэй, калі Коля спыніў яго:

- Ану, дай яшчэ раз гэтае прычындалле .

Коля паціскаў-паторгаў пульт у руках, потым падаслаў на падваконне польскі ілюстраваны часопіс “Кабета”, паклаў на яго мурэфскі сродак сувязі, перакладу і адаптадыі пачуццяў, выцягнуў ніжнюю шуфлядку стала і ўзяў адтуль малаток.

- Адвярніся на ўсякі выпадак.

Ды-дых!

- Не разбіваецца, падла, а падаконнік трэснуў. Казлы, казаў жа, каб зверху ДСП паклалі, а не дошку! А запальнічкай? Не гарыць, бляха-муха! А нажнічкамі? Елкі-палкі! І касцюмы ў іх такія ж? Фугасам хрэн возьмеш!

Дома, за кампотам з чарніц, Антон зрабіў яшчэ адно адкрыццё: натрапіў на камбінацыю на пульце, якая магла прыбраць з плана яго ўласнае абазначэнне - ярка-зялёную кропку - і па сутнасці зрабідь нябачным для мурэфаў.

НАСТУПНЫ ДЗЕНЬ

Зранку бабуля паслала Антона акучваць бульбу: надвор’е спякотнае - каб не пагарэла. Сама Ніна Цімафееўна корпалася ў агародзе: памідоры палівала.

Т олькі ў дзве гадзіны, стомлена цягнучы за сабой гачку, Антон даплёўся дахаты. Баба Ніна прыгатавала смачны халаднік і катлеты.

Прапанову адпачыць і паглядзець тэлевізар Антон тактоўна адхіліў: вельмі хаделася зноў пераўвасобіцца ў рэкона Мутанта.

Ужо ў тры гадзіны Антон быў на Чацвёртым полі; сёння флаеры ахоўвала добра знаёмая каманда рэкона Хабірта. Анофер паглядзеў на флаеры, пагутарыў з мілтамі. Гобер канфідэнцыяльна паведяміў Антону, што яго прадзед таксама быў аноферам і што ледгер-рэкон Атэн збіраецца пакінудь Мутанта на Эорце - няхай здыхае. У даверлівага мілта ўдалося выведаць, што ахоўнае кола вакол флаераў - пастаяннае і здымаецца ў выключных выпадках і ў асобных месцах Кростам, але кола можна прайсці ў дэф-касцюме. Эарцяне, якія свядома ці несвядома спрабуюць прайсці за ахоўнае кола, на дзесяць гапаў губляюць арыентацыю ў прасторы.

Грузавы модуль, які прыляцеў уначы, знаходзіўся за дзвесце метраў ад флаераў. На прапанову Хабірта падзарадзіцца рэкон Мутант адказаў, што аноферам радзей, чым іншым мурэфам, патрэбна падзарадка.

За гаражамі галоўмех Кавальчык з газарэзчыкам Валодзем Беркулем крышылі ржавую тэхніку. Беркуль час ад часу клаўся на траўку і глядзеў у сіняе неба - “праміў спіну’, а двое слесараў злаўчыліся з ранку пахмялідца на “шыганцы”, якія ўчора атрымалі. І ўсё ж у канцы дня тоны чатыры жалеза былі загружаны ў прычэп, які перавёз да грузавога модуля на “МТЗ-50” Андрэй Галубовіч.

Галоўны інжынер Струневіч зранку быў дома - жонка Лена з фельчаркай збівалі яму ціск. Але як толькі Анатолю Іванавічу стала лягчэй, ён схадзіў у гаражы, узяў “ЗІЛок” і перацягнуў свой скалечаны “Масквіч” у двор. Да Шурыка Кавальчыка між справамі падышоў, дэманстратыўна сплюнуў і сказаў: “Без мітусні, мэн. А я - хварэю”.

Участковы Уладзімір Пятровіч усё яшчэ быў непрытомны. Суседка, Зінка Рамановіч, даглядала яго. А фельчарка нічога зрабідь не змагла - праверыла пульс і сказала: “Спіць - і няхай сабе. У мяне такіх яшчэ чадвёра. Калісьці гэта павінна скончыцца.”

Мілты Берсерка па яго загаду прачасалі лес, зрэшты, не вельмі дбайна: прыцягнулі пару ржавых шасцяронак, знешнюю абойму падшыпніка і барану з выламанымі зубамі, што невядома як у тым лесе апынулася.

У вёсцы лютаваў Клаліт: апрадоўваў мясцовае насельніцтва. Большасць людзей ужо не бачыла мурэфаў, як і Антона, калі той быў у мурэфскім касцюме, - свядомасць іх была заблакіравана. Сабака Зінкі-Цыганкі зноў пагрыз дэф-касцюм Снава. Небарака мілт быў дастаўлены на базу. Клаліт нерваваўся і мадюкаўся па-мясцоваму на ўсіх, апроч хіба што Атэна і Лігі Латыкруста.

Крост паведамляў пра безвыніковыя спробы праезду са знешняга кола зоны дзевяці легкавікоў, мікрааўтобуса “Газель” і рэйсавага аўтобуса, а таксама аб адзінкавым малаінфарматыўным выхадзе на сувязь праз космас. Пасля “прачуханца”, зробленага Атэнам, ён заняўся ўстаноўкай блакіроўкі і на касмічную сувязь.

Хабірт, мілты якога ахоўвалі грузавы модуль і флаеры, па чарзе выклікаў групы на падзарадку.

Атэн поўнасцю даверыў кіраўнідтва сваёй групай Ахікану, які падмяняў групы, выкліканыя на падзарадку. Сам ледгер-рэкон па- ранейшаму працаваў з Шыганцовым і бухгалтаркай. Тэхніка ў поле зноў не выйшла: старшыня на нарадзе аб’явіў выхадны дзень, і ніхто не стаў з ім спрачацца. Ахікан з нуды наведаўся ў магазін і напалохаў прадаўшчыцу Марусю словамі “кантрольная пакупка”, якія запазычыў са свядомасці захмеленага дзеда Міхала, былога рэвізора.

Фермер Прахарэнка да абеду быў на грэчцы, а пасля абеду даглядаў скадіну. Рэакцыя “я вас, артысты, трасца з халерай вашай матцы” сведчыла аб непрымірымай агрэсіі, а метал, які меў Прахарэнка, мурэфы палічылі дробяззю, на якую не варта было марнаваць энергію.

Антон схадзіў да дзядзькі Колі дадому: той скардзіўся, што не прыехалі драздовіцкія прадпрымальнікі з прадуктамі на “Газелі” і што “мабіла накрылася”. “Трэба нешта рабіць з гэтымі вырадкамі! Калі да пятніды не прывязудь - кранты! У мяне бізнес, мне прастойваць не рэзон. Да мяне людзі прыходзяць - я іх сустракадь павінен. На выхадныя з усяго раёна моладзь збіраецца, а ў нас тут электрапасткі ўсякія мурэфскія - не прарвешся. Ды і ў магазіне хутка хлеб і пойла скончыцца. Прыходзь увечары, паэксперыментуем з тваім пультам”.

“ВЕСНІК”

Галоўны рэдактар “Драздовіцкага весніка” Ягор Кажадубцаў праводзіў аператыўку:

- Нам даверылі разабрацца са становішчам у калгасе “40 гадоў Кастрычніку’. Ну, гэта вёска Ажарцы, вы ведаеце. Ужо трэці дзень не прыходзяць зводкі з палёў, няма сувязі з кіраўнідтвам калгаса. Аднак, што б там ні адбывалася, матэрыял у нумар без узгаднення з раённымі ўладамі не даваць. Ты, Нікідін, малады, на пад’ём лёгкі - вось і наперад. Бяры дыктафон, “Жыгуль” і ляці. Правы не забудзься ўзяць! А то зноў адмазвадь цябе прыйдзецца. І ніякай самадзейнасці

- ні слова, ні паўслова гэтым “незалежным грантасосам” - самі разбяромся.

Яшчэ Кажадубцаў “праехаўся бульдозерам” па недахопах і памылках у апошнім нумары, даў агульныя рэкамендацыі па наступным, затым адпусціў усіх, ціхенька зачыніў дзверы на зашчапку, выцягнуў з шафкі графінчык з каньяком, наліў чарачку, дзеля самаапраўдання патрымаўся за сэрца - і глынуў.

.У карэспандэнта “Весніка” Сашы Нікідіна ў “Незалежнай думцы”, рэгіянальнай газеце, рэдакцыя якой месцілася тут жа, у Драздовічах, прадаваў былы аднакурснік Сяргей Плюшчанка, які ўзяў “свабодны” дыплом. Саша доўга намагаўся знайсці кампраміс паміж службовай этыкай і пачудцём таварыскасці. Урэшце, рэпартаж будзе пасрэдны: ну на АТС непаладкі, ну калгаснікі п’янствуюць. А пасля “прычэсвання” артыкула галоўным ад яго застанецца такі “пласкач”, што будзе сорамна прозвішча сваё пад ім бачыць. А вось Плюшчанка можа так “бамбануць”, што і ў рэспубліканскай “Народнай”, куды ён так ірвецца, перадрукуюць.

Перамагло прафесійнае імкненне не даць сябе абысці. Саша схадзіў у бліжэйшы камерцыйны кіёск, купіў чыпсаў, “Спрайту’ і асядлаў “шасцёрку’.

КАНКУРЭНТЫ

Калі Нікідін ехаў па горадзе міма “незалежных”, то заўважыў Сяргея Плюшчанку, які завіхаўся вакол свайго “Опель-Кадэта”. Прадчуванне не падманула. На гравійнай дарозе, што вяла з райцэнтра ў Ажарцы, Саша заўважыў у люстэрку задняга віду, што яго даганяе канкурэнт з “Незалежнай думкі”. Зразумела, што кіраўніцтва калгаса будзе размаўляць з ім, Нікідіным, прадстаўніком дзяржаўнай прэсы. Але ў Плюшчанкі ёсць свая сетка селькараў, якія дадудь яму інфармацыю, няхай і не дасканала вывераную, аднак канкрэтную і без асцярожнага афіцыёза. Цяпер Саша адчуў, што заведама прайграе: у Сяргея рэпартаж выйдзе раней і будзе разгромным, а ў яго - праз нумар і прылізаным. Заставалася апошняе суцяшэнне: прыехаць на тэрыторыю калгаса першым. І ён глыбей удіснуў педаль акселератара.

Аднак Плюшчанка не збіраўся адставадь: ён таксама прыбавіў газу. Абодва карэспандэнты імчаліся па дарозе з хуткасцю, якую дазвалялі іх аўтамабілі: “Жыгулёнак” - па рухавіку, “Кадэт’ - па падвесцы. Плюшчанка некалькі разоў набліжаўся да Нікіціна, але пыльная заслона закрывала бачнасць, а вузкая дарога не давала магчымасці абгону.

Т ак яны прайшлі апошні паварот, выехалі з лесу і ўжо ўбачылі Ажарцы, куды несліся навыперадкі трыццаць кіламетраў, не шкадуючы рэдакдыйных машын.

ПРЫЕХАЛІ

Што адбылося далей, ні Сяргей, ні Саша пасля ўдямна растлумачыць не маглі. Успышка, лёгкі штуршок, як ад тармажэння, працяглы рывок, што прыціснуў да спінкі сядзення, удар па колах знізу.

Яны апынуліся на тарфяным бульбяным полі на адлегласці пяцідзесяці метраў адзін ад аднаго. Бліжэйшы лес быў за два кіламетры, а дарог ці паселішча ўвогуле не было відаць. Абодва вылезлі і агледзелі машыны. У Сашы адарваўся глушак, а ў Сяргея паляцеў амартызатар. Сінхронна прыкурылі і пайшлі насустрач адзін аднаму.

- Ты што-небудзь зразумеў? - спытаўся Саша.

- Усё зразумеў, - адказаў Сяргей. - Заехалі не туды, самі не выберамся. Спяшадца няма куды.

- Гэта і я зразумеў, а далей што рабіць?

- Далей проста: я даю табе сотавік, ты тэлефануеш сваім і просіш, каб знайшлі і выцягнулі.

- Як жа нас знайсці, калі мы самі не ведаем, дзе апынуліся?

- Планета, здаецца, тая ж, і глеба знаёмая, - пажартаваў Сяргей. - Верталёт аблятае гаспадаркі, няхай паглядаюць. Слухай, а ты з сабой паесці што браў?

- Пару пачкаў чыпсаў і “Спрайту’ двухлітровую .

- Ну і выдатна. У мяне дзяжурная пляшка “Сінявокай Беларусі” і хлеба паўбохана. Любіш гарэлку з чыпсамі і “Спрайт’ з чорным хлебам? Сінявокасць гарантую.

- Эх, Сярога, не была б зямелька родная, не дасць загінуць. - у тон адазваўся Саша. - А па мне - кінуць бы ўсе гэтыя жарсці мясцовага значэння! Гэта ж не ўзровень!

- Не скажы. У нас тыраж у пяць разоў вышэйшы, чым у газеты творчай інтэлігенцыі, а ў вас, напэўна, разоў у сем.

- Тыраж тыражом. А кантынгент? Ім абы праграма ды віншаванні з некралогамі.

- Не скажы. Чацвёртая частка людзей мыслідь - Богам запраграмавана.

- Лухта ўсё гэта, самі сябе чытаем, - гнуў сваё Саша. - Добра Кіру Градоўскаму ў яго “Сенсацыі”: пішы, што хочаш, вешай лапшу, і башляюць прыстойна. Не хапае матэрыялу - з Інтэрнэта скачай. І тыраж, і распаўсюджванне па былых рэспубліках, і імя зрабідь можна. Дарэчы, звязваўся са мной раніцай, збіраецца пад’ехадь. Ён таксама ведае, што ў Ажарцах нешта адбываецца. Ты яму паведаміў? У раёне нашых больш няма.

- На халеру мне здалося, я з ім і ў інстытуце не вельмі. Гэта вы былі - Кір і Алік. Кінь ты Градоўскага з яго жоўтай прэсай, звані сваім.

- Урэжа мне Кажадубцаў па самыя памідоры.

- Зірні, Сашок! Што там за джып на ўзлеску?

ВЕЧАРАМ У “ТЭРЫТОРЫІ”

Увечары Антон прынёс да дзядзькі Колі не толькі пульт, але і мурэфскі камбез, які схаваў у вялікі поліэтыленавы пакет, папярэдне закруціўшы ў стары, яшчэ дзедаў, плашч. Коля пакінуў карыфанаў підь гарэлку і глядзець відак, а сам пайшоў з Антонам у пакой, прызначаны пад склад.

- Апрані касцюм, Антоній.

Антон надзеў на сябе камбез у спадзяванні, што дзядзька абавязкова знойдзе правільнае рашэнне.

- Глядзі на карту. Што бачыш, што чуеш?

- Берсерк праводзіў Кавальчыка да жытла, вяртаецца на Чацвёртае поле; Клаліт - на падзарадцы; Хабірт - каля стацыянарнага гізера; Крост адкрыў у ахоўным коле шлюз - прапусціў трактар з металам, ідзе разгрузка. Касмічную сувязь не заблакіраваў - фуфло гоніць, але апараты паадключаў. Ведае, што антэна ў цябе: збіраецца заўтра наведацца. Атэн скардзідца, што Шыганцоў становіцца неадэкватным. Што гэта, Коля?

- Звіхаецца. Далей.

- Ахікан часова ўзведзены ў чын рэкона. Атэн стаміўся, патрабуе адпачынку з аховай. Кажа, што не мае права не выканаць місію - Ліга Латыкруста не даруе . Збіраюцца ўсе на Чадвёртым .

Коля разважаў услых:

- Кулі іх не бярудь, карадей. Пятровіч страляў, здаецца. І біць іх, прынамсі па касцюмах, - ніякага сэнсу. Добра. Бухнём, а пасля падумаем.

Коля сцягнуў бутэлечку “Колы” са стэлажа, адкаркаваў і адпіў.

- Будзеш?

Вядома, Антон не адмовіўся.

- Т ады шлем здымай!

Выйшла замінка: “Кола” плюхнула на рукаўны пульт, і ён пачаў мутнець.

- Чакай-чакай, Антончык! Здаецца, гэта іх душыць. У лапці

абуем!

Сапраўды, правы пульт не прадаваў.

Коля і Антон некаторы час моўчкі глядзелі адзін на аднаго. Не вытрымаў Антон:

- Дзядзька Коля, дай пару двухлітровых - акупіцца! Залью іхні гізер - куды ім падзецца? Давядзецца адлятаць!

- Гізер, кажаш? Ды я іх саміх залью. Карадей: не твая хлапечая справа. Не такіх у Кандагары супакойвалі! Да іх не сунемся, а заўтра самі з’явяцца - арганізуем дыверсію. Тут мая тэрыторыя, а не іхняя! Касцюм не згубі, можа спатрэбіцца. Пайду расслаблюся з мужыкамі, цесць парадак дагледзіць. Не спяшайся, карадей. Яны адпачываюць - і ты адпачывай. Ты ж таксама мурэф?

І Коля без усмешкі падміргнуў левым вокам.

АНТОН ДЗЕЙНІЧАЕ САМАСТОЙНА

Антон не здолеў выпрасідь “Колу’ ў дзядзькі, але яму ўдалося выпрасіць яе ў цёткі Марыны: тая падала з прылаўка. Давялося схлусіць, што бабуля прасіла. Хоць і не паверыла Марына, канечне. Антон ішоў на Чацвёртае поле самым кароткім шляхам: праз недабудаваны Дом культуры. Гэты Дом культуры так забадаў! Не толькі тутэйшых, але і Антона: гадоў сем будуецца, не менш! Шыганцоў напачатку бойка ўзяўся, аднак хутка ачах. Кіно так і круцяць у старым клубе, як у маміным дзяцінстве. А танцаваць у клубе - сябе не паважаць. Антон выглядзеў у цемры кавалак чырвонай цагліны, падышоў да белай сцяны Дома культуры і накрэмзаў: “Рэкон Мутант загубіць вас, мурэфы!” Антон не жадаў ім ні смерці, ні шкоды. Проста хаделася, каб яны адляцелі па-мірнаму. Што Коля заўтра зробіць - пытанне не для слабанервовых.

Так, трэба яшчэ Колю папярэдзіць, каб не расказваў лішняе - мала якія разборкі пачнудца? Яшчэ, чаго добрага, і тут Мутантам клікаць пачнудь. І худенька б справіцца - бабуля плеш праесць.

Антон з дапамогай нагруднага пульта перайшоў у рэжым нябачнасці і павярнуў да лесу, за якім пачыналася сцежка да Чадвёртага поля.

Перад базай ляжаў нейкі мужык, здаецца, зваршчык Валодзя Беркуль: ці то п’яны, ці то часова страціў арыентадыю ў прасторы ад сутыкнення з ахоўным колам.

“ДРАЗДОВІЦКІ ВЕСНІК”

ВЕСТКІЗ ПАЛЁЎ

Пад пагрозай зрыву сенакосная кампанія ў СВК “Імя 40-годдзя Вялікага Кастрыічніка”. На працягу тыідня была нарыхтавана самая нізкая сярод гаспадарак раёна колькасць кармоў. Па віне старшыні калгаса Шыганцова С. Д. і галоўнага механіка Кавальчыіка А. С. тэхніка аказалася недастаткова па.дрыхтаванай да сенакосу, а па распараджэнні галоўнага інжынера Струневіча А. І. актыўна вяліся работы па падрыхтоўцыі да здачы ў металалом спісанай тэхнікі. І гэта ў гарачую пару! Дыісцыіпліна ў калгасе нізкая, ёсць асобныія выпадкі ўжывання алкаголю ў ра.бочыі час. Галоўнаму інжынеру Струневічу А. І. аб’яўлена строгая выімова з папярэджаннем у выпадку паўтору аб поўнай службовай неадпаведнасці. У цяперашні час у Ажарцах працуе спецыіяльная камісія райвыіканкама, і прыімаюцца мерыі па стабілізацыіі становішча ў мэтах выіканання планавыіх а.бавязацельстваў.

А. НІКІЦІН

“НЕЗАЛЕЖНАЯ ДУМ КА”

ХТО ГАСПАДАР НА ЗЯМЛІ?

...Па загадзе старшыні калгаса “Імя 40-годдзя Кастрыічніка.” Драздовіцкага раёна сенакосныія работы на тыім тыдні быілі прыпынены. Калгаснікі займаліся падрыхтоўкай да здачы металалому, пры гэтыім частка тэхнікі, што лічыілася на асноўных фондах:, была разабрана, каб затыім, па версіі кампетэнтных органаў, адправіцца ў суседнюю дзяржаву. Як вядома, межы празрыістыія, а мыітныія службыі нярэдка “даюць дабро” такім здзелкам., бо на паказчыкі іх работы прапушчаная кантрабанда не ўплывае.

На працягу тыідня ў калгасе не было скошана ніводнай тоны сена. Калгаснікі п’янствавалі, хоць заробкі не выідаваліся больш за тры месяцыі. Магчыма, прычына ў так званых “шыганцах” - талонах, выідадзеных замест грошай у залік зарплаты, на якія можна атаварыіцца ў мясцовай краме. А ў краме асартымент абмежаваныі хлебам, алкагольнымі напоямі, гум.авыші ботамі і прыішчэпкамі для бялізныі... Дарэчы, старшыня калгаса Шыганцоў С. Д. у сапраўдны час знаходзіцца ў а.бласной бальніцы на псіхіятрыlчныш абследаванні, а галоўны механік., маладыі спецыіяліст Кавальчык А. С., напісаў заяву аб звальненні па ўласным жаданні ў сувязі з тым, што абавязковыі тэрмін ён ужо адпрацаваў. Ці не ча.с задумацца над тым, як зра.біць нашу вёску больш прыівабнай для моладзі? Магчыма, выідзяленне суча.снага камфартабельнага жыілля было б вырашэннем гэтай праблемы. Аднак раённыія ўлады спасыілаюцца на дэфіцыт бюджэту, а кіраўніцтва калгаса глядзіць на цякучку кадраў скрозь пальцы.

Негатыўна ўплыівае і дрэнная арганізацыія вольнага часу моладзі. Дом культуры будуецца ўжо дзесяць гадоў, і адзінае месца, дзе ў Ажарцах можна правесці вечар, - кафэ “Тэрыіторыія” пра.дпрыімальніка Мутнага М. В.

Адметна, што адзіным чалавекам, які сумленна працаваў увесь гэты час, быў фермер В. Прахарэнка.. Калі ж нарэшце ўлады зразумеюць, што толькі валоданне зямлёй робіць селяніна гаспадаром на ёй?!

С. ПЛЮШЧАНКА

“СЕНСАЦЫЯ І БУДЗЁННАСЦЬ”

АЖАРЦЫ СУПРАЦЬ МУРЭФАЎ:

НА ГЭТЫ РАЗ ЗЯМЛЯНЕ ПЕРАМАГЛІ

Як гэта ні парадаксальна гучыць, пра.дстаўнікі незямной цыівілізацыіі гасцявалі нядаўна на тэрыіторыіі калгаса “40-годдзе Кастрыічніка” ў вёсцы Ажарцыі Драздовіцкага раёна Гомельскай вобласці. Іншапланецян, якія назыівалі сябе мурэфамі, цікавіла адно: метал. Дакладней, ірж:авае жалеза.. На працягу чатырох дзён сяльчане, якіх мурэфы зам.біравалі, разбіралі калгасную тэхніку. Але прышэльцы чамусьці не здолелі забраць з са.бою ўсё, што нарыхтавалі. Хто перашкодзіў ім? Якая пагроза прыщуала іх кінуць тое, за чым за.віталі з глыібінь космасу, і ратавацца? Па.водле сведчанняў мясцовых жыіхароў, энергія замбравання гасцей Сусвету пачала слабець, і віноўнікаш таго стаў адзін з іх суродзічаў, якога назыівалі Мутантам. Па некаторых звестках Мутант пашкодзіў энергаразмеркавальтт, неабходныія мурэфам для сілкавання ў зямных умовах, газіраваным напоем, дакладней, нейкім кампанеитам, што ўтрымліваецца ў напоі.

Цікава тое, што частка жыхароў Ажарцоў не паддалася гіпнатычнаму ўплыіву мурэфаў, аднак і супрацьстаяць ім не здслела: ніякае фізічнае ўздзеянне не давала выніку. Аднак моцная псіхіка была дастаткова эфектыўнай абаронай ад гіпнозу.

На чатыры дні былі перапынена сувязь сялян са знешнм светам, хоць тэлевізарыі і радыёпрыёмнікі працавалі ў звычайным рэжыме. Вёска Ажарцыі аказалася цалкам ізаляванай ад астатняй планетыы: за межам калгаса касмічныія акупантыі ўстанавілі бар’ер- кола невядомай фізічнай прыроды, а на пад’ездах да калгаса імі былі зроблены транзітныя калідоры, якія перакідвалі тэхніку, што ішла на вялікай хуткасці, дыям.етральна колу-агароджы за межы зоны.

Знешне пасланцы касмічнай бездані былі падобныя на людзей, мелі дзве рукі, дзве нагі, адну галаву, але рукі і ногі ў большасці з іх былі каля пятнаццаці сант^ім^етраў у абхваце, на руках яны мелі па чатыры пальцы, а галовы былі пра.даўгаватыя, падобныя на дыню. Ростам прышэльцы былі трохі вышэйшыя за паўтара метра., а размова нагадвала дзіцячае верашчанне. Больш, на жаль, відавочцы, якія не страцілі памяць, нічога не маглі сказаць, бо серабрыстыя кам.б1незоны - вопратка гушансідаў - закрывала не толькі цела і твар, але і вочы. Адзін з такіх кам.бінезонаў знайшлі пасля а.длёту мурэфаў у пералеску за вёскай і перадалі ў Інстытут фізікі для даследавання. Мяркуюць, што належаў ён Мутанту, таму самсму пераможцу мурэфаў і выратавальншу ажарчанаў. Куды падзеўся сам Мутант, застаецца здагадвацца: ці быў знішчаны сабратсші, ці забраны з экспедыцыяй на суд на роднай планеце.

Па незразум,елых причинах улады распарадзіліся пераараць м.есца пасадкі пяці ^асм^алёт^аў, з якога і вярт^аліся ў свае светы прышэльцы. Дарэчы, неўзабаве пасля адлёту за2араджсльныя бар’еры зніклі бясследна.

Згодна з м.еркаваннямі уфолагаў, флаеры, на якіх прыляцелі іншапланецяне, адправіліся да базавага карабля, што знаходзіўся за м.еж.амъ арбіты Зямлі. І па ўсім відаць, што асноўнай задачай візіту была разведка.

У якім м.есцы і калі мы павінны сустрэць мурэфаў у наступны раз?Ці гатовыя зямляне да такой сустрэчы?

КІРЫЛ ГРАДОЎСКІ 149

АТЭН - У ЛІГУ ЛАТЫКРУСТА

- Экспедыцыя Эорты, ледгер-рэкон Атэн. Паведамляю з борта базавага спейскроса. Агульная задача выканана. Разведка, праведзеная на Эорце, паказала, што кантакт з ёю магчымы. Істотных цяжкасцей не ўзнікла. Тэрміны місіі прыйшлося скарадідь з прычыны лакальнага пашкоджання стацыянарнага гізера на грузавым модулі, у сувязі з чым знаходжанне на Эорце стала небяспечным. Падрабязнасді - пасля прыбыцця. Але і на гэты раз мы прывязём столькі жалеза, што яго колькасць на Латыкрусце ўзрасце ўдвая! Экіпаж шостага флаера загінуў пры ўваходжанні ў азонавы слой Эорты з-за ненадзейных віндынгаў матораў. Напэўна, Ліга Планеты павінна больш дбайна правярадь стан флаераў і павысідь патрабаванні да ўзроўню падрыхтоўкі анофераў.

ФІНАЛ

А як жа Антосік Васільевіч Мутны? Дагуляў лета ў бабулі, паспеў яшчэ папрадаваць два тыдні ў калгасе: саламяныя цюкі грузіў. Праз пару дзён пасля таго, як ён у абліччы рэкона Мутанта заліў стацыянарны гізер мурэфаў “Колай”, прыязджалі ў Ажарцы аж тры карэспандэнты. Дружна хадзілі па вёсцы, а ўвечары ў “Тэрыторыю” забурыліся. Гудзелі, як трансфарматары! Кавальчык да іх на халяву прыліп. Журналіст, які са сталіды, з Колем доўга размаўляў, а Коля пасля коратка пляменніку далажыў: “Лапшы на вушы Кірылу навешаў, пра цябе не расказваў”.

Вярнуўся Антон у горад, пераздаў хімію - злітавалася хімоза. А там і верасень - школа. У класе яго па-ранейшаму называюць Мутантам. А ён не крыўдзіцца - ва ўсіх мянушкі ёсць. Хоць адным разам з Мішкам Шпакоўскім, казлом лапавухім, пабіцца давялося. Шпак сам вінаваты - няма чаго пра бацьку дрэнна казаць! Ёсць- няма. Не твая шпачыная справа!

Гемангіёма за лета ад яркага сонца (ці ад таго, што пахадзіў у камбезе мурэфскім?) значна паменшылася, засталася толькі чырвоная плямка памерам з корак ад “Фанты”. Для мужыка не трагедыя. А пальцы на назе - ну, не дулю ж імі на самай справе паказваць!

Нагрудны пульт Антон з сабой прывёз. Ён перастаў працаваць адразу ж пасля адлёту мурэфаў - відаць, таму, што для работы была патрэбна яшчэ хоць бы адна палярная кропка. Ну як той тэлефон: калі ён адзін, то і сэнсу ў ім ніякага.

А што? Пульт месца шмат не займае, а пагладзіш рукой па бясколернай панельцы, дзе калісьці пераліваліся рознакаляровыя ромбікі, - і так неяк зашчыміць! І сорамна робіцца - усё ж сваім лічылі, хоць і аноферам. Няхай бы зноў прыляталі, ці што.

Во, самае галоўнае: пасябраваў Антон з Тоняй Радзевіч з “В”- класа. Шакаладкай, якую маді прынесла ад “новых”, пачаставаў. Шкада, што грошай няма, каб у кіно ці на дыскатэку запрасіць. У мамы - і не заікайся, яна на кватэру збірае. Нічога, хутка бабуля атрымае за парэчкі і цюкі, а на восеньскіх канікулах, калі Антон зноў прыедзе ў Ажарцы, - аддасць.

ТЫГРАНЯТЫ

ФАНТАЗІЯ ПАДСВЯДОМАСЦІ

Часам здараецца так, што сон узрушвае значна мацней, чым рэальныя падзеі. Усё ж да рэальнасці мы большменш прыстасаваліся, а нешта экстраардынарнае адбываецца, на шчасце, рэдка. У сне ж,, калі мозг працуе ў адвольна-халастыш режиме, м.агчымы любыя. нечаканасці. Вызваленыя ад дыктату волі, нейроны ў свам свабодным плаванні дораць нам яскравыя. ўражанні, складваюць у калейдаскатчным спалучэнні мудрагелістую ліазаіку з урыўкаў рэчаіснасці і дуліак, адбітых у свядамасці.

Бывае, што сны падзяляюць на каляровыя. і чорна-белыя. Нічога падобнага: усе сны каляровыя.. Нават пры праглядзе чорна- белых кадраў фільма свядамасць даволі хутка разліалёўвае траву ў зялёны колер, неба - у блакітны, захад сонца - у чырвоны. Не ўспыхне вогнішча шэрым полымем, не будзе пурпурная ружа чорнай.

Таямніца сну не высветліцца ніколі. Існуе мноства тлум.ачэнняў мрояў, аднак ўсе яны даволі ўм.оўныя: занадта мы розныя. Да таго ж па м.еры набыцця жыццёвага вопыту ўсё большую ролю адыгрываюць уласныя адзнакі-штсшпы. І ў лепшым выпадку сны паказваюць напрам.ак падсвядомага клопату ці расшыфроўваюць складзеныя. ў мітусні перыпетыйныя. сюжэты, даючы разгадку таму, над чым доўга і беспаспяхова працавала свядоліасць, закілзаная воляй.

Аўтар

Я іх помню яшчэ маленькімі. Яны забаўляліся на траўцы, як кацяняты, білі адзін аднаго падушачкамі лапак, па чарзе падалі на спінкі, як бы здаючыся, і адразу ж ускоквалі, каб прыняць баявую стойку. Яны не звярталі ўвагі ні на што - і пачуццё бяспекі і ўтульнасці ахоплівала ад позірку на іх. Душа не ўспрымала довады розуму, што некалі гэтым двум абаяльным паласацікам наканавана стадь лютымі звярамі, якія будудь падзяляць усё, што бачадь, на ядомае і неядомае і будудь гатовыя забіць толькі з агрэсіі, інстынкту, дадзенага ім Усявышнім. Інстынкту, дзякуючы якому яны мільёны гадоў бесперашкодна плывуць па хвалях эвалюцыі.

У мяне не ўзнікала пытання, адкуль яны з’явіліся на зялёным лужку. Я меў мэту, дзеля якой прыехаў сюды. Аўтамабіль, пакінуты перад мастом, я не толькі не замкнуў, але і не палічыў патрэбным узяць з сабой ключы ад яго. У зоне нікога жывога, апроч мяне і гэтых двух сімпатычных стварэнняў, бадай, не было. Праўда, за некалькі кіламетраў бачыліся абрысы нейкага пасёлка, які, хутчэй за ўсё, не меў ніякага дачынення да зоны, куды я прыехаў. Шырокая рака, спрамленая ў канал, павольна цякла ад пасёлка.

Аднак я прыехаў сюды не за тым, каб з замілаваннем аглядаць краявід. Я не здольны шчыра захапляцца ні зялёным лістком, ні пялёсткам ружы. Толькі правільнае святло робіць іх прыгожымі. Я паблажліва стаўлюся да тых, хто апявае шолах травы і плёскат хвалі. І не цярплю, калі з’явы Прыроды падаюцца як творчасць Божая, бо задума Божая значна шырэйшая, чым можа ўявіць заўзяты касмаганіст. Бог адарыў сваіх стварэнняў настолькі розным успрыманнем свету, што нам ніколі не зразумець нават адно аднаго. А любы іншы від на Зямлі падобны на нас толькі па прыстасаванні да ўмоў жыцця ў пэўны часавы перыяд.

Таму мне па вялікім рахунку было ўсё роўна, што навокал, апроч аднаго аб’екта. Змрочны будынак старажытнага замка, які велізарным шэрым гмахам узвышаўся бліз лесу, зачараваў мяне яшчэ на рэкламным праспекце. І задача была даволі простая: узысці на верхнюю вежу, з-за якой цяпер німбам уздымалася сонца. Я не ведаў, што ўбачу і аб чым даведаюся там, аднак тое, што спроба мела сэнс, уяўлялася несумненным.

Сцежка прывяла ўверх, да каваных медных дзвярэй, якія час пакрыў зялёным вокіслам. Я адсунуў засаўку, за якую хапаліся, напэўна, сотні маіх папярэднікаў, і піхнуў дзверы нагой - яны з непаслухмяна-меладычным рыпеннем адчыніліся. Напэўна, так рабілі і тыя, хто быў да мяне. Зрэшты, хопіць пра іх: калі задумадца аб тым, што адбывалася да цябе, актыўнае жыццё страчвае сэнс - і чалавецтва спыняе існаванне. Не варта глыбока заглядаць у мінулае, не варта прасякацца сапраўднай сутнасцю чалавечай. Не такімі стварыў нас Усявышні, і не быць нам такімі. Кожны пражывае жыццёвы адрэзак сам і лічыць сябе унікальным, як унікальнае і з’яўленне ў свет кожнага з нас. Таму прыступкі, якія насуперак спадзяванням павялі ў падзямелле, былі пакрытыя спрадвечным пылам, і ступаць на іх маглі толькі тыя, памяць пра каго даўно спарахнела ў цемры нябыту.

Уваходныя дзверы зачыніліся, рыпнуўшы, як падалося, нешта здзеклівае. Зрок зрабіўся непатрэбным. Да слыху даносілася толькі ўласнае дыханне, нюх лавіў усё больш слабы (з-за адаптацыі да яго) п’янкі пах затхлай вільготнай цвілі. Невядома чаму праз нейкі час вочы прывыклі да абсалютнага змроку і пачалі ўспрымадь яго як прыцемкі. “Калі ёсць спуск, то дзесьці павінна мецца лесвіда, якая вядзе ўверх”, - думаў я, блукаючы па падземным лабірынце. Дзверы, якія адчыняў, зачыняліся самі, і болей не адчыняліся. Гэта было заведама так.

Але нават калі б я паспрабаваў вярнуцца да медна-зялёных уваходных дзвярэй, то хутчэй за ўсё зблудзіўся б. Заставалася адно - ісці наперад. Чарговыя дзверы адгарадзілі мой папярэдні шлях; за паваротам вузкага калідора давялося спусціцца яшчэ ніжэй. Я спыняўся, спрабуючы здагадацца, які напрамак можа быць выйгрышным, аднак усе намаганні насуперак тэорыі верагоднасці і тэорыі лагічнага мыслення прыводзілі да таго, што любы, нават невялічкі падём суправаджаўся больш значным спускам, а спробы ўтрымадца на тым жа ўзроўні непазбежна заводзілі ў тупік. Даводзілася вяртадца і апускадца ўсё ніжэй і ніжэй.

Памкненне наверх, не кажучы пра верхнюю вежу, куды напачатку імкнуўся, здавалася не больш верагодным, чым выйгрыш у латэрэю, арганізаваную прафесійнымі махлярамі. Цяпер было не да вежы. Смерць замаячыла ў свядомасці бесцялесным неабсяжным прывідам, які паступова ахопліваў, задягваў, заглытваў.

Лесвіда завяла яшчэ ніжэй. Было зразумела, што адсюль ніхто ніколі не выходзіў. І шлях вёў нават не ў апраметную: цемра гусцела, вузейшымі станавіліся калідоры, цяжэй адчыняліся дзверы. Я адчуваў, што ў любы момант магу трапіць у тупік, з якога не будзе выйсця. Упэўненасць, што лёс не дазволідь гэтага, вылівалася, як віно з трэснутага келіха.

Ніхто не можа зразумець стан асуджанага, апроч яго самога, а ён нікому ніколі не перадасць свае эмоцыі, таму што асуджаны. Калі ж нейкае цудоўнае спалучэнне абставін падорыць выратаванне, ён таксама не паспрабуе нічога растлумачыць - спроба скончыцца крахам: няма для гэтага словаў у чалавечай мове, а нервы чалавека не вытрымаюць паўторных (нават другасных!) перажыванняў такога ўзроўню, мозг блакіруе ўспаміны, як шлагбаум перакрывае рух транспарту праз чыгуначны пераезд. І толькі начны кашмар, своечасова перапынены абуджэннем, часам верне адчуванне невыноснай пякельнай сумесі: выбухованебяспечнай пакоры і наступнай адчайнай бездапаможнасці.

Ніхто не пачуе падрабязнасцей і ад мяне. Скажу толькі, што нават не здзівіўся, калі адны з незлічоных дзвярэй вывелі на зялёны лужок пад блакітным небам і залатым сонцам: кашмар падземных лабірынтаў, куды давялося трапідь, так ці інакш хутка скончыўся б. А я даўно быў гатовы да любога зыходу.

Вочы адаптаваліся да святла, і я ўсвядоміў, што знаходжуся з адваротнага боку замка. Блытаныя калідоры і лесвіды, што вялі ўніз, урэшце паўтарылі ландшафт гары, якая ўзвышалася ад фасаднага да тылавага боку. Гэта азначала, што насуперак адчуванню я ўсё ж падымаўся ўверх. Тут таксама цёк канал, ужо ад замка, і рэчышча яго шырэла ў напрамку пасёлка.

І тут я зноў убачыў іх. Напэўна, я некалькі гадоў блукаў па змрочных замкавых сутарэннях, бо за гэты час яны ператварыліся ў прыгожых мускулістых драпежнікаў з ільснянай поўсцю. Звяры заўважылі мяне, і стала зразумела, што зараз пачнецца паляванне. Толькі пазбавіўшыся ад паўзмрочнага кашмару самотнай тугі, ад якой спынялася сэрца, я трапіў у яркі кашмар смяротнага праследавання, якое прымушала сэрца ісці ў разнос.

У мяне не было шанцаў збегчы ад іх па сушы, таму давялося кінуцца ў канал, разлічваючы на тое, што плаваем мы прыблізна аднолькава. Праз кароткі час я дасягнуў правага берага, і тады звяры таксама ўвайшлі ў ваду. Скарыстаўшы перавагу бегуна над плыўцом, я пабег уздоўж цячэння канала, а калі яны пачалі выходзіць на бераг, зноў зайшоў у ваду і паплыў пасярэдзіне.

Калі б моц іх розуму хоць у нейкай ступені набліжалася да іх звярынай сілы, яны б раздзяліліся, кожны пайшоў бы па сваім беразе, а я быў бы вымушаны здацца ці патанудь: у любым выпадку - загінуць. Але інстынкт паляўнічага-адзіночкі і звычка быць разам не дазвалялі ім разысціся. Яны кінуліся ў ваду і паплылі следам. Я не памыліўся - яны плылі марудней, і адлегласць паміж намі патроху павялічвалася. Плынь несла нас да пладіны на ўскрайку пасёлка. Рукі мае безупынна малацілі па вадзе, дыханне пачашчалася, і здавалася, што менавіта ўдары сэрца праз грудную клетку стваралі невысокую хвалю, якая суправаджала цячэнне. Азірнуўшыся, можна было бачыць, што рухі маіх пераследнікаў суладныя і размераныя. Я ўявіў іх вузкія вочы - і не было сумневу, што там няма ні злосці, ні азарту.

Ім дастаткова таго, што яны бачаць мяне (драпежнікі - ахвяру): значыцца, я не ўцёк.

Плаціна набліжалася. Рэчышча пашырылася, рух верхніх слаёў вады паскорыўся. Падумалася, што напрасткі плыць рызыкоўна: занадта высокі мог быць яе пад’ём, каб перабрадца па канструкцыях пладіны, і занадта вялікі перапад, каб выплысці пасля перакату без траўмы. Каб не трапідь ў магчымую строму, я вырашыў заграбаць да левага, падмытага цячэннем, берага і неўзабаве апынуўся ў кутку, утвораным бетоннай ціністай плітой і амаль вертыкальным краем берага - зялёнай сцяной са слізкага чарназёму. Зачапіцца не было за што, а лятаць я не ўмеў. Для таго каб трымацца на вадзе, дастаткова пакласці рукі на круты схіл берага ці ўставіць пальцы ў незацэментаваную шчыліну паміж плітамі пладіны. Сітуацыя патавая.

Не магу растлумачыць, як выкараскаўся. Дакладна помню, што любая травінка, за якую можна было схапіцца, заставалася ў кулаку, не было ніводнага кусціка, пад нагамі - вада, ад якой немагчыма адпіхнуцца, пад рукамі - слізкая зямля, за якую немагчыма зачапіцца.

Я нават не азірнуўся, калі выбраўся. Напэўна, так і павінна быць. Не трэба аналізавадь неверагодна ўдалы зыход: калі Фартуна зразумее, што ты здольны разгадвадь яе намеры, то перастане падкідвадь табе сюрпрызы. Ці ж не тады знікаюць падарункі з-пад навагодняй ёлкі, калі мы настойліва даказваем бацькам, што падарункі - ад іх, а дзед Мароз - несапраўдны?

Тут я зноў успомніў пра сваіх паляўнічых. Што з імі? Калі роля ахвяры пранікае ў тваю істоту, і раптам ўдаецца неяк выкруціцца, адарвадца, то міжволі цікавішся сваімі лёсавызначальнікамі: як вы там? Ці хутка зноў?

Іх перанесла праз невысокі перапад, і гэтая невялікая прыгода, не прадбачаная ні папярэднім жыццёвым вопытам, ні прыроджаным інстынктам, узбудзіла іх болей, чым пагоня. Магчымая здабыча знікла з поля зроку, паляванне скончылася.

Зверху бачна лепш - я скарыстаў гэта, каб агледзецца. Справа цёк канал, з якога толькі выбраўся; за пладінай разгублена плюхаліся істоты, якіх Прырода не навучыла глядзець уверх; слева сыходзіў уніз запылены пасёлак. Нарэшце я супакоіўся і мог разважаць нармальна: 1) галоўнае - не трапляцца ім на вочы; 2) мае паляўнічыя ўсё ж выберуцца і пачнуць шукадь сляды там, дзе бачылі ў апошні раз, дакладней, з таго месца, на якім стаю цяпер; 3) за пасёлкам, напэўна, той жа канал, які цячэ па нізоўю з фасаднага боку замка; 4) калі вярнудца па каналу за пасёлкам, то апынуся каля свайго аўтамабіля перад мастом, хутка завяду яго - і з’еду адсюль назаўсёды.

.У пасёлку пасярод вуліды гулялі дзеці. Звонкія галасы не прыціхлі, калі ішоў міма: магчыма, я быў для іх нябачным ці існаваў ў нейкім іншым вымярэнні. Інстынкт пераследнага прымусіў азірнудца: за паўкіламетра, пырхаючы ад нязвыклага пылу і страсаючы на хаду кроплі вады з поўсці, драпежнікі раз-пораз схілялі галовы з чуйнымі ноздрамі да маіх слядоў, але пакуль што мяне не бачылі.

Я паскорыў крок, аднак ненадоўга: нервы далі ўказанне мышцам перайсці на бег. Не было боязі за дзяцей, якія гулялі: не на іх палююць. Пыльная вуліда пасёлка нечакана ўперлася ў гару нейкага хламу. Падобна, гэта была звалка. Я абагнуў яе і бег цяпер па зялёнай траве.

.Вада сустрэла чароўнай прахалодай, другі бераг парадаваў зручнай пакатасцю. Плыць па цячэнні, усведамляючы, што пераследнікі адстаюць, - не самая складаная задача. І няма ніякай хітрасці ў тым, каб перакінуцца пару разоў з аднаго берага на другі і зноў абставідь іх. А там перабегчы мост, ускочыць у машыну, зачыніцца і крутнудь ключ раней, чым драпежнікі вылезуць з вады. Яны ўбачадь, як я сеў у аўтамабіль і паехаў; яны могудь бачыць гэта тысячу разоў, аднак ніколі не зразумеюць: што адбылося? Куды падзелася здабыча?

Я ўсё паспею, я ўдёк ад вас, тыграняты.

Я прачнуўся і адразу адчуў халодны пот на грудзіне і пад спляценнем, а яшчэ - што задякла левая рука. У вуха мірна пасопвала жонка, а каля ног нешта сваё вуркатала котка.

“Пад’ём-пад’ём!” - пілікаў увушшу адключаны два месяцы таму будзільнік.

Ніяк не магу прывыкнуць, што не працую. Пры чым гэтыя сны? Цікава, а тыгры і насамрэч не вельмі добра плаваюць? Якія яны бываюць: бенгальскія, усурыйскія, афрыканскія? Не, у Афрыцы яны, здаецца, не жывуць. А што, калі б у канале былі кракадзілы? Як можна было б выратавацца? Зразумела, што самае простае - нікуды не ўлазіць: цалейшым будзеш. Ды як тое зрабіць. І, дарэчы, чаму жыццё - гэта адно, а сон - зусім іншае? Душа тая ж, інтэлект той жа, і вопыт.

Праўду кажудь: адзін дурань можа зададь пытанне, на якое не здолеюць адказаць сто мудрацоў.

ФОРМУЛА

ГЕРАНТАЛАПЧНАЯ ФАНТАЗІЯ

Усё жыццё мы чакаем смерці і большую частку жыцця баімся яе. А што, калі яна ўвогуле не прыйдзе? Ці хопіць душэўнага патэнцыялу, каб, зведаўшы ссмыя. розныя. прая.вы, працягваць жыццё, не маючы ўяўлення, калі яно скончыцца? Ці вытрымае душа, ці не здарыцца з ёй тое, што бывае з паветраным шарыкам^, калі яго ўвесь час напаўняць паветрам?Наколькі страшна жыць у свеце, калі не застаецца ні бліжніх, ні родных, ні сяброў? Ці можна вытрымаць, калі звычайныя чалавечыя пачуцці настолькі прытупіліся, што быццам бы і існаваць перасталі? Ці ёсць мэта, якой можна прысвяціць бясконцаежыццё? А хто ж ведае...

Аўтар

Зіхатлівы зімовы дзень студзеня дзве тысячы трыццаць пятага года, да якога калісьці не спадзяваўся і дажыць. Гэта па летазлічэнні майго юнацтва. Зрэшты, цяперашні год - умоўнасць: рыхтуецца Указ аб увядзенні Усеагульнага календаря.

Нават цяпер дзве яго апошнія лічбы, што нагадваюць час, калі меў моц, здаюцца нерэальнымі, а ўзрост, які з арыфметычнай абыякавасцю перадаюць дзве першыя, уяўляецца бясхмарным, хоць радыянальная частка памяці сцвярджае, што гэта далёка не так. З дзвюх пачатковых лічбаў першую чалавецтва не пераадолее, а сваю павагу паслядоўніку нуля, сціплай адзінцы, засведчыць у лепшым выпадку дзесятая частка сённяшняга насельніцтва планеты.

Пройдзе студзень, а затым люты, які звыкла здзівідь двума тыднямі саракаградусных маразоў. Хутчэй за ўсё, я буду жывы, калі пачне сыходзіць снег, адкрываючы позірку азызлыя цыгарэтныя пачкі, пакамечан^ія шакаладныя абгорткі і брудныя пластмасавыя піўныя накрыўкі, якія сумленныя дворнікі будудь дзелавіта наколвадь на “пікі”, рознакаляровыя, як наборныя тронкі нажоў майго дзяцінства.

Але я дакладна ведаю, што не перажыву гэты год. Упэўненасць мая падобная да той, з якой фізкультурнік, што падцягнуўся на турніку пятнадцать разоў з неймавернымі перакосамі, упэўнены, што шаснадцатага разу не будзе: сілы хопіць толькі, каб саскочыць, а не ўпасці. Яна падобная да той, калі аўтамабіліст, які ведае астатак паліва і яго расход, дапускае, што можна праехаць яшчэ пяць або нават дваццадь кіламетраў, аднак сто - немажліва. Гэтая ўпэўненасць блізкая да той, з якой салдат, адкінуўшы пусты аўтаматны магазін, мае надзею толькі на апошнюю кулю ў патронніку.

Няма каму жаліцда на расчараванне, якое чакае на фінішы. Куфэрак, падпісаны “Сэнс жыцдя” нарэшце адкрыўся і. аказаўся пустым.

І да таго ж - новае моцнае адчуванне, якое з’явілася нядаўна, але назаўсёды: страх смерці. Гэта не інстынкт самазахавання і не шкадоба аб незавершаным ці недаатрыманым, а неўсвядомлены жах у сваёй адвечнай велічы, панічная боязь невядомага. Не магу зразумець, навошта Усявышні заклаў гэтае пачудцё ў жыццёвую праграму чалавека, бо ўсёабдымнасць жудасці і нават намёк на сімптомы яе набліжэння адразу ж уводзядь у ступар волю і розум. Адзінае, як можна меркаваць: гэты страх першапачаткова існуе ў жывой істоце, аднак на працягу жыцця яго блакіруюць рэсурсы псіхікі, а з набліжэннем канца блакіроўка здымаецда. Пазбавідца ад страху смерці немагчыма; змушаная жыдцёвая актыўнасць на мяжы фізічнага зносу цела - толькі спосаб абстрагавання. Як і ахвярны зварот да рэлігіі не перайначвае ўнутраны свет, а толькі дае магчымасць хоць у нейкай ступені зачынідь у душы змрочныя скляпенні жудасці і цесныя калідоры адчаю. Менавіта зачынідь ці хадя б задрапіравадь, бо асвятленне іх дасдь карціну, якую не зможа вытрымадь чалавек.

І я памру так: усёмагутная воля асветліць тое, чаго баяўся як невядомага, і раптоўны спалох ад міжвольна ўбачанага перахопіць дыханне, рэзкім штуршком сцісне сэрца і імгненна паралізуе сасуды. Злавесная ўспышка будзе зялёнай. Магчыма, з адденнем чырвонага.

Напэўна, усё вышэйнапісанае правакуе ўявіць мяне як самотнага дрымучага дзеда, у якога трасецца галава, не слухаюцца рукі, сохнудь ногі. А ён спрабуе выдадь банальныя ісціны і згаслыя трызненні за “яшчэ адно апошняе паданне”. Можа, мне ўласцівая нейкая тэатральнасць чалавека, схільнага да гуманітарнага ўспрымання рэчаіснасці, і завышаная самаадэнка.

Не буду прыкідвадца загадкавым усёзнайкам, бо ўпэўнены, што “выказаная думка - мана”, і толькі простыя пастулаты ў сістэме чалавечых крытэрыяў набліжаныя да праўды. Не буду марнавадь адмераную рэшту часу на мудрагелістае шматслоўэ, таму што карысці і задавальнення ад іх не атрымае ніхто.

Магчыма, гэты аповед некаму падасца дробнамаштабным і надуманым, калі параўноўвадь яго са значнасцю падзеі, якая завершыць маё жыццё. Аднак чалавецтва не вынайшла і ніколі не вынайдзе больш лаканічнага і вычарпальнага апісання жыцця, чым рыска паміж датамі нараджэння і смерці. А каб мой расказ не ўяўляўся бурчаннем пакрыўджанага старога, які сыходзіць і якога ніхто ніколі не пашкадуе, буду старадца не бразгаць пустымі дзіравымі каструлямі скепсісу і не ганяць з кута ў кут пыльныя клубкі маркоты.

15-25

Такім чынам, падзеі, якія лёсавызначальнай ніткай прашылі маё існаванне, пачаліся ў далёкім тысяча дзевяцьсот семдзесят пятым годзе ад Ражства Хрыстовага ці ў 6958 ад стварэння Госпадам свету, як цяпер стала папулярным і, магчыма, будзе зацверджана Указам.

У тыя гістарычныя часы, якія трохі пазней іранічна называлі перыядам застою, а зараз з усёй сур’ёзнасцю - эпохай развітога сацыялізму. У тыя старадаўнія часы, калі камп’ютэр быў не планшэтам, а агрэгатам, што ледзь змяшчаўся ў вялізным пакоі і рашаў задачы, пасільныя для сярэдняга інжынера. У тыя дялёкія часіны, калі афіцыйная генетыка захрасла на невядомых для большасці дразафілах і пакуль не з’явілася авечка Долі - першапраходзец кланавання. У тыя цёмныя часіны, калі асноўнай крыніцай энергіі ў будынках быў мазут і правадная электрычнасць, а на вуліцах - бензін і дызельнае паліва. У тыя прымітыўныя часы, калі людзі пісалі адно аднаму лісты на паперы, а размаўлялі па тэлефоне, які стаяў на вуліцы. У тыя неразвітыя часы, калі тэлебачанне мела два каналы і яшчэ толькі рабілася каляровым; самымі ўражальнымі эфектамі фільмаў былі трукі каскадзёраў і камбінаваныя кадры; а халадзільнікі пагрозліва раўлі і спалохана трэсліся ў час сваёй манатоннай работы. Фільмы “Брыльянтавая рука”, “Іронія лёсу’, “Белае сонца пустыні” і “Джэнтльмены ўдачы” пераможна прайшлі па экранах і адразу завалодалі душамі савецкіх грамадзян, да ліку якіх цалкам і непадзельна я належаў.

Амаль усе газеты, дзевяць з дзесяці каторых старанна прысягалі дзяржаўнаму ладу назвай, давалі аднатыповыя перадавыя артыкулы. А на самым версе маналітнай піраміды, што ўяўлялася больш устойлівай, чым усыпальня юніёра Хеопса, знаходзіўся такі ж вечны Генеральны Сакратар, які манатонна і з неідэальнай дыкцыяй вяшчаў ісціны, што здаваліся прапіснымі і ад таго яшчэ больш непахіснымі. Усе былі шчаслівыя аднолькава і няшчасныя па-свойму.

Усе чыталі Агату Крысці, усе гатавалі па святах салату імя сітуайена Аліўе і куплялі на рынку апельсіны па тры пяцьдзесят, а па буднях - “Кільку’ па паўрубля. Усе ведалі, што піва існуе двух гатункаў: “Жыгулёўскае” бутэлечнае і “Жыгулёўскае” разліўное.

Усе захапляліся Пугачовай. Няведанне песень Высоцкага лічылася прыкметай недасведчанасці або неапраўданага апломбу. Рэдка хто ведаў сталіцу Афганістана, а слова “блін” у якасці ўводна- паразітнай звязкі яшчэ не заваявала глузды і сэрцы грамадзян.

Зрэшты, можна доўга расказваць аб адметнасцях таго часу, але, напэўна, такую ўмоўнасць, як дэкарадыі абставін, дапушчальна ігнараваць, калі размова ідзе пра чалавечыя адносіны, бо яны на фоне зменлівага ўкладу ўяўляюць нейкую канстанту.

20

Я быў у той час студэнтам другога курса інстытута народнай гаспадаркі. Звычайным студэнтам - у меру шалапутным, у меру бедным, у меру амбіцыйным. які бязмерна пакутаваў ад няспраўджанага кахання! Мая выбранніца, блізкасць з якой здавалася недасягальнай вяршыняй асалоды, вучылася на трэцім курсе і стрымана пазбягала мяне. Спрактыкаваныя ў жыццёвых справах сябры па інтэрнаце, якія адслужылі два гады ў войску і перад паступленнем адвучыліся на падрыхтоўчым аддзяленні, паблажліва растлумачылі, што яе бадька - дырэктар “Універсама”, а ў мяне няма нават прапіскі, што з маёй спецыяльнасцю можна апынуцца пасля размеркавання ў якім-небудзь Чымкенце. І што “няма чаго зацыклівацца, у нас дзяўчат - як на клумбе, а хлопцаў - дэфіцыт.”

І вось сягоння адбыўся канчатковы разрыў. Не, яна нічога не сказала! Я чарговы раз падсцерагаў яе з лекцыі, прапусціўшы другую гадзіну сваёй, каб паспрабавадь запрасіць у нядаўна пабудаваны шыкоўны “Чырвоны Кастрычнік” на новую французскую камедыю “Вяртанне высокага бландзіна”.

Я заўважыў, што яна з сяброўкай спускаецца па прыступках вучэбнага корпуса, і ў думках пачаў лічыць да пяцідзесяці, як вучылі старэйшыя таварышы. Эх! На лічбе “дзевятнаддадь” сусвет узарваўся: з “Жыгулёнка” трэцяй мадэлі колеру “снеж”, які да гэтай хвіліны пампезна, але бяскрыўдна стаяў за агароджай інстытута, энергічна выйшлі два бугаі гадоў па двадцаць пяць і па- джэнтльменску сустрэлі дзяўчат.

Яна заўважыла мяне і нават памахала рукой. Ох, гэтыя жэсты! Простае падняцде рукі і паварушванне кісцю з выкарыстаннем пальцаў амаль адназначна перадае не менш за трыццаць відаў інфармадыі. І гэта толькі пэўных. А колькі нюансаў!

Стала зразумела, што мне давядзецца быць пакутнікам самотнага кахання або, усё ж нейкім цудам пратараніўшы вароты заваблівай крэпасці, увесь час змагацца за валоданне тым, што належыць па праве, дадзеным матухнай-прыродай. А магчыма, з некім, тайным ці яўным, дзяліцца сваім праблемным шчасцем.

Напэўна, гэта быў мой першы дарослы досвед. Аднак юнацкі ўзрост запэўніваў, што вырашадь асабістыя праблемы трэба без трэціх асоб. Бадька для гэтага не падыходзіў - перашкаджала пазіцыя ўяўнай незалежнасці. Маці - тым больш. Пакаленне, да якога дайшоў астылы подых другой сусветнай вайны, па-байструдку баялася абвінавачанняў “бяжы да мамкі”, “трымаешся за спадніду’ і падобных. Бліжэй за ўсіх быў дваюрадны брат, якому было цяпер пад трыццадь гадоў. Ён развёўся, зноў ажаніўся, атрымаў кватэру і працаваў нарміроўшчыкам на металургічным заводзе ў буйным правінцыйным горадзе. Ён бы выслухаў мяне і хоць не даў бы універсальнай парады, але і не здзівіўся б прызнанням стручка- маладзёна. Аднак ён быў далёка, я да яго нават ні разу не ездзіў; мы сустракаліся найчасцей у маіх бацькоў, да якіх ён наведваўся ў госці.

Не памятаю дакладна, што мяне занесла да “Чырвонага Кастрычніка”, які знаходзіўся за паўтара кіламетра ад наргаса. Можа, хадеў прададь білеты, бо кошт іх дазволіў бы пражыць пару дзён не надгаладзь. Ці спадзяваўся запрасіць якую-небудзь дзяўчыну, як бы спрабуючы заткнудь кухонным ручніком прабоіну, зробленую тарпедай.

- Прашу прабачэння. Я адчуваю, вы хочаде прададь лішні білет? - Да мяне звярнуўся мужчына, як мне падалося, гадоў трыццаді пяді. - Збіраўся, ды не паспеў.

- У мяне два.

- Разумею, сардэчныя справы. Пайшлі са мной. Куплю два.

Атупеласць, што валодала мной апошнія дваццаць хвілін,

развеялася, як туман ад ветру. Манеры незнаёмца не палохалі, але насцярожвалі. Штосьці было не так.

Ён падаў сінюю пяцёрку.

- У мяне рэшты няма.

- Не трэба.

- Не вазьму, мяняйце.

- Ну і парадкі ў вашай краіне!

Усе гэтыя дэталі дробныя, нудныя і належадь часу, якога тычацца падзеі. Напэўна, занадта выпінае, што ацэнка паводзін юнака даецца з пазіцыі чалавека, які сваё аджыў; здзіўляе, што хлопец размову з мужчынам не ўспрымае як агрэсію ці “падкат’; незразумелая адмова ад продажу білета цаной вышэй за намінал. Ну што ж, такім быў час, такімі былі мы.

Забягаючы наперад, скажу, што падчас кароткай гутаркі я паспеў падумаць пра яго як пра дыверсанта, засланага за “жалезную заслону’ для збору сакрэтных звестак, якімі, калі меркаваць па шматлікіх падпісках на ваеннай кафедры і практыках на двух нумарных прадпрыемствах, несумненна валодаў і я. Або агента дзяржбяспекі, які выяўляе асоб, схільных да супрацоўніцтва з вышэйпамянёнымі дыверсантамі. Ці патэнцыяльнага эмігранта, бо толькі чалавек, які меў надзейную перспектыву з’ехадь на другі край свету, мог казадь “ваша краіна”.

Урэшце я залічыў яго да вядомай усім, але загадкавай катэгорыі ціхіх вар’ятаў.

Ён узяў мае білеты, хутка прадаў іх і вярнуў мне грошы. Прапанаваў закурыць “БТ”, аднак я закурыў уласную “Арбпу’. Сам ён не паліў. На маё пытанне, навошта тады яму цыгарэты, адказаў: “Ва ўсіх нас час ад часу збіраюцца непатрэбныя рэчы”.

Наўмысна прапускаю тое, як мы ехалі ў пятым трамваі да парку Першых Камунараў, хоць помню ўсё дэталёва.

- Хочаце, здзіўлю вас? Вы - Павел, а бацькі вашыя - урачы раённай бальніцы.

Гіпотэза пра ціхага вар’ята не вытрымала дасведчанасці незнаёмца, хоць бацька быў ужо не радавым урачом, а загадчыкам аддзялення. Яна (гіпотэза) зноў трансфармавалася ў версію пра дыверсанта ці агента.

- Не-не, я здагадваюся, пра што вы думаеце! Проста мы з вамі даўно знаёмыя, а вы мяне, магчыма, забылі. Вы тады былі яшчэ маленькім. Памятаеце, як вы. ты ў лесе заблукаў, Пашка?

5

Я ўспомніў затадкавата незнаёмца. Мяне, пяцігадовага, бадькі ўзялі з сабой у лес па чарніды. Я неяк загуляўся і не заўважыў, што іх няма побач. Пачаў гучна і ва ўсе бакі крычаць. Пабег, упаў, перакуліў алюмініевы літровы бітончык, прывязаны да пояса, абдзёр шчаку сухой галінай. Я выціраў кроў, злізваў яе з далоні і прамаўляў ужо напаўголасу: “Мама! Тата!”. І спадзяваўся, што крык душы такі ж пранізлівы, якім павінен быць голас, каб яго пачулі самыя блізкія людзі.

Нечакана я заўважыў перад сабой чорнага чалавека, большага нават за тату. За вухам у яго ляжала папяроса “Беламор”. І выглядаў ён старэй, чым тата.

- Як цябе завудь, хлопчык?

- Пашка.

- Павел, значыцца, па-вашаму.

Незнаёмы не падаўся асабліва страшным, таму я ўпарта паўтарыў:

- Я - Пашка.

- Ты адзін такі маленькі прыйшоў у лес?

- Не, я з татам і мамай, яны мяне з сабой узялі, мы чарніцы збіралі, - сказаў я і на ўсякі выпадак дадаў: - Мой тата самы дужы, ён марак!

- А дзе працуе твой тата? - распытваў незнаёмы.

- Яны з мамай у клініцы прадуюць: тата ўрачом, а мама фельчаркай.

- Ты, напэўна, заблудзіў, Пашка?

- Ага-а! - адказаў я і зарумзаў, бо значэнне гэтага жудаснага слова мне падрабязна і вобразна растлумачыла маді.

- Цішэй-цішэй, Патка! Я - дзядзька Віця. Зараз ты супакоішся, высмаркаешся, вытраш слёзкі і пачнеш крычаць: “Ау, мама!”, потым трошкі паслухаеш і зноў крыкнеш: “Ау, тата!”, зноў паслухаеш і яшчэ раз: “Ау, мама!”. Калі пачуеш мамін голас, крычы: “Я тут!” А калі вернешся дадому, бадька купіць табе кукурузных палачак.

Паглядзі, дзе сонейка? Яно цябе бачыць, і маму з татам бачыць. А калі раптам не сустрэнецеся, я зноў прыйду і дапамагу табе. І не бойся ваўкоў, удзень іх тут не бывае. Яны страшныя, але самі баяцца сонейка і людзей. Цяпер яны спяць у калючых зарасніках, хаваюцца ад людзей і сонейка. А сёння ні хмар, ні дажджу не будзе. Вазьмі ірыску. Калі доўга не будуць прыходзіць, з’еш ірыску і зноў пакрычы: “Ау, мама! Ау, тата!”

Дзядзька Віця пайшоў. Я крыкнуў два-тры разы - і вось маці ўжо цягне мяне за вуха і кажа, што я няўважлівы неслух, а бадька яе суцішвае: “Ну, не трэба! Галоўнае, што знайшлі!”

.Бадька купіў тады кукурузных палачак, але пераканаў, што ніякага чорнага дзядзькі Віді не было.

20

- Вы дзядзька Відя, які мне ірыску даў? Ён, па-мойму, старэйшы быў, а цяпер, напэўна.

- Не-не, ты памыляешся, Павел. У мяне заўсёды адзін і той жа

ўзрост.

- У вас валасы былі цямнейшымі!

- Табе здалося, Пашка. Проста ў твайго бадькі былі глыбокія залысіны, а ў мяне іх не было. І ты ўспомніў аповеды бабулі пра чорных людзей.

- Дзядзька Віця?!

Прыліў эмадыйных успамінаў захліснуў маё дыханне, у горле нешта заказытала, выклікаўшы недаплаканую дзідячую слязу, якую ў мяне, маленькага, суняў таямнічы незнаёмец дзядзька Віця. Чамусьці ўспомнілася трагічная песня пра загінуўшую грузінку.

- Ціха, ціха, Пашка. Супакойся. Паглядзі на тую дзяўчыну, ад думкі пра якую ў цябе перарываецда дыханне, гадоў праз пядь. Павер, гэта хутка будзе. Ты з ёй - як лімон і бетон: прымітыўна рыфмуецеся і ніяк не спалучаецеся. Звярні ўвагу на тых, хто побач, і выберы тую, якая глядзідь на цябе прыхільна. Часам думаецца, што мне не даводзілася кахадь, аднак я памятаю, што каханне між людзьмі існуе. І павер: я тысячу разоў назіраў за тым, што табе давядзецца прайсці і што мне больш прайсці не давядзецда.

- Мне здаецца, што ты праспяваў тады песню “Суліко”: “Доўга я пакутаваў і сумаваў: хто цябе забіў, Суліко?”

- Ты ўсё пераблытаў, Паша. Словы гэтай песні не такія. І спяваў яе, хутчэй за ўсё, твой бадька, які служыў на Паўночным флоце. А я. Ну, можа, мармытаў, калі сыходзіў.

Калі б не два рублі восемдзесят капеек, невядомым чынам далучаныя да рубля, які я пакінуў на магчымую каву-глясэ ў буфеце кінатэатра, візіт дзядзькі Віці (ці проста Віді?) можна было б лічыць не менш ірэальным, чым мой дзіцячы ўспамін пра яго.

30-40

Не хацелася б паказацца манатонным і нудным, як вуркатанне на халастых абаротах матора калгаснага трактара, што стаіць блізу сядзібы, пакуль трактарыст абедае. Таму пераскокваю праз пятнадцать гадоў да чарговай сустрэчы з чалавекам, якога да гэтага называў Відем.

Быў канец дзевяностага года мінулага тысячагоддзя. На экранах савецкіх кінатэатраў круцілі “Драпежніка”, “Дандзі- кракадзіла” і “Рэмба”, Тэлебачанне зачароўвала фінскімі тэхналогіямі, прыцягвала праграмай “Крок” і сеансамі масавых гіпнатычных лячэнняў, расчульвала першым тэлесерыялам пра танкакосную рабыню Ізаўру, трошкі насцярожвала рэкламай гадзіннікаў “Алівеці” на праграме “Час”. Газеты чыталіся і абмяркоўваліся з такім імпэтам, што падпіска на палову заробку нікога не здзіўляла. Эмісары бізнесу краіны, кіраўнікамі якой у некарэктным выглядзе была сфармулявана заведама невырашальная задача, прама з прадоўных месцаў кінуліся на гандаль у бліжняе замежжа, якое дагэтуль не лічылі заграніцай.

Ацалелыя і нескалечаныя воіны афганскай кампаніі займалі шараговыя пасады ў толькі што створаных атрадах міліцыі адмысловага прызначэння, адмысловым прызначэннем якіх была барадьба з уласным народам, адкуль, дарэчы, іх нярэдка выкідвалі за незалежнасць, перавышэнне паўнамоцтваў і несанкцыянаванае п’янства.

Трыццаткі, якую накінуў да традыцыйных заробкаў першы і апошні прэзідэнт вялікай краіны, хапіла, каб дачыста размесці тавар з прылаўкаў: ад зубной пасты да безразмерных трусоў, кухонных дошак і цукру.

Бунтавалі сталіды саюзных і аўтаномных рэспублік. Адзіная нацыя - савецкі народ - падзялялася на незлічоную колькасць н ацыян альн асцяў.

У адпаведнасці з генеральнай лініяй партыі, якая балансавала на мяжы краху, уладатрымальнікі напомнілі краіне ваяўнічага атэізму, што Бог усё ж ёсць і пісадь гэтае слова трэба з вялікай літары. Пісьменнікі і журналісты панаракалі на ўласную забыўчывасць, а палітычныя бонзы, якія шчыра верылі толькі ва ўласную хватку і спрыт, публічна пачалі выказвадь Госпаду пашану.

Ёсць апаска, што асабістыя развагі могуць грунтоўна разысціся з цяператнім школьным курсам, таму не варта ўлазіць у падрабязнасці. Дастаткова сказаць, што блатное арго ўшчымілася ў літаратурную мову, а гадоў праз пяць адкінула сарамлівыя двукоссі. На рынках пачало гуляць малдаўска-цыганскае “лавэ”, якое з-за нескланяльнасці праз нейкі час было заменена на вульгарнае “бабло”, што таксама цяпер ніхто не ўжывае. Згадка пра грошы нывыпадковая, бо ў той перыяд здавалася, што толькі наяўнасць і колькасць іх вызначае чалавека як асобу.

Ды яшчэ наяўнасць талонаў і купонаў была асноўным адрозненнем грамадзяніна імперыі, што трашчала па швах, ад жывёлы.

35

Мне “пашчасціла” быць, напэўна, адным з апошніх аспірантаў Савецкага Саюза, прынамсі ў нашым інстытуце. Змарнаваўшы тры гады на адпрацоўцы па размеркаванні, а затым яшчэ сем гадоў у чарзе на кватэру, я недапушчальна зацягнуў паступленне ў аспірантуру. Аднак сто рублёў, якія не было дзе ўзяць і якія прыплюсоўваліся да заробку пасля абароны дысертацыі, былі неабходныя маёй сям’і, што пакуль магла паважадь мяне толькі за патэнцыйную прыналежнасць да вучонай эліты.

.Кандыдадкую дысертацыю па тэме “Аўтаматызаваная сістэма кіравання вытворчасцю на прадпрыемствах жалезабетоннай прамысловасці ва ўмовах рынкавай эканомікі” толькі што расцерлі ў пыл на вучоным савеце. “Ваша канцэпцыя не гарантуе самаакупнасці, у такія праекты дзяржава не збіраецца ўкладвадь сродкі”, - заключная фраза апанента, з якім, па словах майго навуковага кіраўніка, “усё было знітавана”, прымусіла савет кінуць “чорныя” шары. Два белых з дванадцаді: адзін - кіраўніка, у чым не было сумневу, а ў прыналежнасці да другога прызналіся ўсе, уключаючы “правадніка генеральнай лініі” - апанента, былога парторга.

Кіраўнік выказаў спачуванне, не хаваючы ўласнай прыкрасці. Мы з ім нават трохі выпілі, а пасля зайшлі да мяне. Ён упарта пераконваў, што ўдар, які спляжыў маю кар’еру, быў нацэлены менавіта на яго. Нарэшце ён пайшоў.

Я самотна дапіваў “Сталічную”, невыразным рыканнем слаў праклёны “фарбаваным камуністам” і надрывістым кашлем ад цыгарэтаў “Астра” перашкаджаў спадь сям’і.

Назаўтра я не пайшоў на работу. Пра гэта я загадзя дамовіўся з загадчыкам лабараторыі, да таго ж у мяне быў талон да зубнога ўрача: трэба было рабіць дзве каронкі і ставіць мост у левай ніжняй сківіцы.

.Ён спыніў мяне, калі я выходзіў з метро:

- Малады чалавек, вас, здаецца, Паўлам завудь? Вы спяшае це ся?

Праз пару крокаў па інерцыі я павярнуўся і знарок задзірліва вымавіў:

- Ну?

- Паўтару сваё пытанне: вы спяшаецеся?

Я пазнаў Відю, хоць здалося, што ён памаладзеў. І ледзь не вырашыў, што вар’ят гэтым разам я. Таму буркнуў: “Заняты па плешку!” - і накіраваўся да стаматалатічнай клінікі, якая месцілася за сотню крокаў ад метро.

Напэўна, уражанне ад таго, што прывід, які сустрэўся трэці раз у жыцці, чакае на парозе клінікі, было істотна размытым з-за папярэдніх маніпуляцый артапеда з маімі сківідамі.

Увушшу яшчэ стаяў шум і скрыгат бормашыны, калі я ўдыхаў зімовае паветра.

Ён стаяў, прысланіўшыся спінай да белацаглянай сцяны гастранома па другі бок вулачкі, і сумна ўсміхаўся.

Я проста падышоў і сказаў:

- Пазнаў вас, Віктар. Скажыце, нарэшце, хто вы такі?

- Я не Віктар. Я, напэўна, Віталій. Віктар - пераможца. А каго тут перамагадь? Ты ж не адчуваеш сябе пераможцам смецця, калі пыласосіш кватэру. І не лічыш перамогай сарваны яблык ці забітага камара.

- Віталій дык Віталій. Хто ты такі?

- Ты ўспрымаеш мяне як равесніка, Паша. Таму я раскажу табе сёння значна больш, чым звычайна. І першае: мяне клічуць не дзядзька Віця, не Віця і не Віктар. Нават не Віталій. У мяне няма імя. Яшчэ: у мяне няма радзімы, апроч Зямлі, няма сям’і, апроч чалавецтва, няма ўзросту, няма смерці. У мяне ёсць толькі нараджэнне і жыццё.

- А, зразумеў! - іранічна адклікнуўся я. - Ахвяра праекта “Фантакрым-Мега”? Вы вар’ят?

- Я ненармальны - гэта абсалютная ісціна. Бо норма - сярэдняя ўстаноўленая велічыня. Любы чалавек мае адхіленні ад нормы, але мая анамалія няўцямная для звычайнага чалавека - я бессмяротны.

- Здыхлік-неўмірунька, Каін, Агасфер? - Нейкае смяшлівае чарцянё кіравала маімі думкамі і языком.

- Вітэрнал, калі жадаеце.

- А, ужо Вітэрнал! Вы ўцяклі ці вас адпусцілі?

- Паша, а ты сам сабе не здаешся вар’ятам з-за таго, што непачціва размаўляеш з чалавекам, якога бачыш трэці раз за жыццё?

Пры гэтым Вітэрнал зірнуў на мяне так паблажліва і ласкава, што я зноў уявіў сябе маленькім Пашкам з алюмініевым бітончыкам, прывязаным да пояса. І нават адчуў, як абціснулі шчыкалаткі гумавыя тасьмы ад ярка-зялёненькіх штонікаў, што тады былі на мне.

- Прабачце. Процьма жыццёвых абломаў. Нервы ніякія.

- Пра няўдалую абарону дысертадыі ведаю. Гэта не праблема, ці, як вы выказаліся, не “аблом”. А нервы ў цябе моцныя, ты здаровы флегматык. Гэта добра. Ты сам не ведаеш, які магутны ў цябе псіха- духоўны патэнцыял.

Ягоная схільнасць звяртадца то на “ты”, то на “вы’ ў чарговы раз не засталася незаўважанай, аднак і не азадачвала.

Абміну падзеі, у выніку якіх мы апынуліся ў маёй кватэры. Адрэкамендаваўшы Вітэрнала жонцы як былога аднакурсніка Віталія, я правёў яго на кухню - самае зручнае месца для размоў, асабліва вячэрніх і начных: над кухняй - кухня, пад кухняй - кухня.

Ён амаль не піў - спаслаўся на небяспеку страціць яснасць розуму. А я папярэдне паведаміў, што развітацца мы павінны не пазней за адзінаццаць вечара, і паабяцаў выслухадь усё, што б ён ні сказаў.

Мяркую, папярэднімі скарачэннямі я набыў права давесці яго дзівацкі аповед цалкам, бо тады, з яго дазволу, уключыў на запіс двухкасетнік “Снежаць”, які на мінулым тыдні выпадкова па купонах набыў у “Бытавой тэхніцы”. А пазней, не давяраючы даўгавечнасці плёнкі, перапісаў тэкст на паперу, выключыўшы з аповеду Вітэрнала свае няўдалыя іранічныя рэплікі, на якія ён рэагаваў абаяльна і пераканаўча. Ён біў хвосткімі, не заўсёды лагічна звязанымі абзацамі.

- Я ведаю, што гэтаму немагчыма паверыць, але мой узрост нельга вызначыць. Не хачу сказадь, што вечны ці прысутнічаў тут ад стварэння свету. Аднак я ведаю гэты свет, як ніхто з тых, хто ў ім жыве. Скажу болей: я ведаю гэты свет лепш за ўсіх, разам узятых. Апошняе занадта саманадзейна - перакрэсліваю гэтыя словы.

Напэўна, даводзілася чудь, што Зямля трымаецца на трох Сланах, якія стаяць на Чарапасе? Ці не з’яўляецца сэнс у такога светапогляду, калі вышэйзгаданыя жывёлы будудь напісаны, як і належыць, з вялікай літары? Сланы - гравітацыя, інерцыя, магнетызм. Чарапаха - раўнавага. Ці зразумела, што такое “перысданта старгінаунгмы”? Што азначае слова “кван!’ ці “кварк” для неандэртальца? Прыблізна тое ж, што і для вас.

Як мы маглі растлумачыць будову свету, які вам належала засяліць? Паспрабуйце растлумачыць значэнне слова “гіпатэнуза” або “перпендыкуляр” свайму пяцігадоваму хлопчыку! І самае крыўднае, што вы не зразумелі зместу дзевяноста дзевяці адсоткаў нашых пасланняў. А асноўную частку пераклалі так прымітыўна і прадузята, што ідэя пазначыць для вас кірунак згасла яшчэ да таго часу, як вы паспрабавалі яе скарыстаць. На прадягу ўсёй гісторыі вы тыкаецеся, як сляпыя кадяняты, і пры гэтым асляпляеце відушчых. Ваш прагрэс, як і рэгрэс, - толькі заканамернасць выпадковасді, упарадкаванасць хаосу.

Самае дзіўнае, што вы надзвычай уважлівыя да лічбаў. Калі незразумелы тэкст вы скажаеце пад сваё разуменне і амбіцыі, то лічбы ніколі не кранаеце, нават калі яны здаюцда бязглуздымі. Чаму вы лічыце, што “трынаддадь” - лічба Д’ябла, а тры шасцёркі - самога Сатаны, калі не маеце ўяўлення ні пра таго, ні пра другога?! І адначасова лічыце, што Д’ябал і Сатана - адно і тое ж.

Такім чынам, свет сапраўды ўзнік сем тысяч гадоў таму. Што вы лічыце годам? Т рыста шэсцьдзесят пяць абаротаў Зямлі вакол сябе і адзін - вакол Сонца? Зіму-вясну-лета-восень, якія і цяпер навыварат у Паўднёвым паўшар’і і “ніяк” у зоне Экватара? Словы “і быў дзень, была ноч - дзень першы” ў маштабе дваццаці чатырох гадзін адмаўляецца ўспрымаць звычайны чалавечы розум. А святло і цемру адрозніваюць нават сляпыя. Вада з’яўляецца нейтральнай толькі па волі вашых стваральнікаў. Галоўнай жыдцёвай вадкасцю магла б аказадца і саляная кіслата, а замест кіслароду, несмяротнага для вас толькі ў сумесі з азотам, - ксенон.

Дык вось, напачатку Сусвет трымаўся на адным Слане - гравітадыі. Гэта азначае, што ўсе сістэмы Галактыкі былі нерухомыя. Раптоўны рывок, які ў вас цяпер прынята называць Вялікім Выбухам, стварыў рух, што характарызаваўся інерцыяй. З’явіўся другі Слон. Госпад высмаркаўся Галактыкай. Магнетызм, трэці Слон, узнік ад дынамікі палёту і трэння. І нарэшце, калі сілы паскарэння ўраўняліся з сіламі супрадіўлення, узнікла Чарапаха, якая падставіла свой панцыр пад Сланоў, - раўнавага. І будзе яна існавадь да таго часу, пакуль Галактыка не сутыкнецца з перашкодай і, расцёкшыся па ёй, не набудзе новую, статычную, раўнавагу. Усё, што па-за Галактыкай, агляднае, але недасяжнае. Як толькі вы навучыцеся вызначаць абсалютныя хуткасці нябесных сістэм, гэта стане зразумелым. Вы ўбачыце, што з нячутным для вашых вушэй гудам пралятаеце міма іх, практычна нерухомых, з велізарнай хуткасцю. Аднак гэта мая ўласная версія, якую не магу пацвердзіць нічым, апроч высноў, на якія ў мяне мелася дастаткова часу.

Вернемся да тэорыі стварэння свету як гісторыі планеты Зямля. Стварэнне Святла і Цемры - задача не больш складаная, чым для вас - пстрыкнуць электраўключальнікам. Вы ж ніколі не зразумееце сутнасці святла і цемры! Вы яшчэ ніяк не разумееце, што сапраўдная цемра - адсутнасць святла, якое можа даць любое адценне - ад белага да чорнага.

Праміну прадяглы перыяд першапачатковай каагуляцыі да палаючай іскры пылінак, якія надалі ёй шаравую форму. І гэта - толькі другі дзень, калі Божы Хаос прадвызначана асэнсаваным рухам стварыў Зямлю адначасова з усёй Галактыкай.

Тое, што я раскажу далей, не раз выказвалася ў апокрыфах, якія вы зацята знішчалі разам з іх аўтарамі.

Падзел зямной цвердзі, вады і неба - па-за Божай задумай, дакладней, прадвызначаны Божым Хаосам. А вось стварэнне жыцця, прычым адначасова расліннага і жывёльнага, - без сумневу заслуга дзеячаў Бога Цяперашняга і Сапраўднага. Асобна створаныя гэтыя дзве формы непазбежна загінулі б, як загінула б чалавецтва і без мужчын, і без жанчын.

Дзень трэці, так бы мовіць - этап, быў паспяхова завершаны.

Пра святло і цемру я казаў: нават крот адрознівае свячэнне ад змроку; стварэнне свяціл тлумачыцца ў святых кнітах іх аўтарамі для больш гарманічнага ўспрымання. А стварэнне жыўнасці, падобнай да сённяшняй, - асобны этап. Я не магу растлумачыць чалавечымі вобразамі, аднак што бясспрэчна: уся шматаблічнасць стацыянарных раслінных і рухомых жывёльных істот была створана не імгненна, не з першай спробы. І канчатковы варыянт быў неаднаразова адкарэктаваны. Вы знайшлі рэшткі адкідаў эксперыментаў і назвалі гэта эвалюцыяй. Але ніводная вольха, якая па вашай класіфікадыі належыць да сямейства бярозавых, ніколі не стане бярозай! І нават у сямействе акул вы знойдзеце больш разнастайнасці, чым паміж людзьмі, малпамі і саламандрамі!

Здольнасць да апладнення - ключ Божы, яйка - вока Божае, а клятчатка - асноўны матэрыял. Гэта модуль, так было задумана. На гэтым дзень пяты скончыўся. Зямля грымела ўзрывамі вулканаў, а воды Усясветнага Акіяна кіпелі ад цеплыні Іскры, якую ахутваў Попел.

І былі накіраваны на Зямлю сыны і дочкі Божыя з наказам пладзідца і ўладарыць. Баязліва ўспрыняў іх створаны Госпадам свет, бо на пачуцці перавагі і празе знішчэння грунтаваліся іхнія моц і намеры. Таму адклікаў Госпад сыноў і дочак сваіх і па ўзоры і падабенстве іхнім стварыў людзей, падарыў ім Смерць і загадаў, каб прыходзіла па іхнім Прызыве. Калі ж убачыў, што людзі жывуць даўжэй, чым патрэбна для гармоніі, пазначыў Госпад, каб Смерць прыходзіла да іх па яго Наказу. Але, калі племя людское разраслося незлічона і стаміўся Госпад сачыць за кожным асобным лёсам, загадаў ён, каб Смерць прыходзіла ў Тэрмін, вызначаны ёю самой. Аднак Смерць мудрая: яна дагэтуль чуе Прызыў і Наказ.

І пакінуў Бог на Зямлі некалькі Першалюдзей, у якіх няма тэрміну, абмежаванага Яго воляй або меркаваннем Смерці. І пазначыў іх атрыбутам бессмяротнасці, каб маглі пазнаваць сваіх пераемнікаў.

Я, Вітэрнал, - нашчадак Першалюдзей. Мы не вечныя: наш тэрмін - жыццё чалавецтва.

.Вы, вядома, чулі пра Сусветны патоп. Аднак вамі абмяркоўваецца толькі апошні, апісаны вамі. Параўнайце вышыню Арарата і Джамалунгмы! Вада, што заліла ўвагнутасці Зямлі, нават ад малога ўзрушэння лёгка закрые тыя нікчэмныя ашмёткі сушы, якія вы называеце мадерыкамі і астравамі. Ад павышэння знешняй тэмпературы планеты на пяць градусаў знікне суша. Вы і сягоння ў вадзе, толькі ноздры высунулі! І выключна ад трэцяга Слана - магнетызму - залежыць, калі гэта адбудзецца наступным разам. Вы жывучыя прыстасаванцы, аднак запэўніваю: нават пяці пакаленняў не хопіць, каб у вас з’явіліся жабры, а існаванне на каўчэгах, хай сабе і касмічных, знішчыць ці вырадзіць вас. Зрэшты, не буду катэгарычным: не першая спроба і не апошняя.

Аднак вернемся да гісторыі людзей, як і ўсяго жывога, што папярэднічала вам, сучасным. Зямля тады круцілася марудна, яна ледзь рабіла абарот вакол сваёй восі за два пакаленні - пяцьдзесят цяперашніх гадоў. Магнітны стрыжань быў кволы, таму жыць ва ўмовах цяпла, святла і паветра можна было, толькі калі рухацца ўслед за Сонцам - насуперак руху Зямлі. Усё створанае вандравала па Зямным Поясе, штодзённа ссоўваючыся на чатыры-пяць цяперашніх кіламетраў. Расліны не маглі хадзіць, але яны маглі ўкінудь у глебу насенне, якое, праляжаўшы два-тры дзесяцігоддзі ў касмічным холадзе, зноў узыходзіла, каб сустрэць новыя пакаленні людзей. І было гэта доўга, амаль вечна. Можна сумнявацца, што абсалютны холад не здолее знішчыць дрэва ці куст, - аднак і цяпер ёсць расліны, якія не адолее самае моцнае полымя і самы люты мароз. Ні іх, ні іхняе насенне.

На гэтым плёнка скончылася, і я прачнуўся ад рытуальнага шоргату яе белага хвосціка па корпусе магнітафона.

Я задрамаў і не бачыў, як Вітэрнал пайшоў. І, відавочна, не быў бы ўпэўнены, што ён увогуле знаходзіўся тут, каб зноў не зарадзіў плёнку, не адматаў бы яе і не пачуў:

“.І пакінуў Бог на Зямлі некалькі Першалюдзей, у якіх няма тэрміну, абмежаванага Яго воляй або меркаваннем Смерці. І пазначыў іх атрыбутам бессмяротнасці, каб маглі пазнаваць сваіх пераемнікаў.

Я, Вітэрнал, - нашчадак Першалюдзей. Мы не вечныя: наш тэрмін - жыццё чалавецтва”.

- Дазвольце! Вітэрнал, ці як? Што вы мне плявузгаеце пра вашу эксклюзіўнасць? А калі аб нечым малоць - давайце, можа, пра Сусветны Патоп. Здаецца, гэта і вам па тэме, і я паслухаю!”

Уласны гугнява-п’янаваты голас падаваўся мне непрыемным.

45-55

Наступныя пятнадцать гадоў перамалолі маё ўяўленне пра чалавека як пра істоту, здольную да мыслення. Я зведаў сутнасць улады, адчуў няўстойлівасць клімату, а галоўнае - прасякнуўся ўласнай канечнасцю. Не чапляйцеся, спадары філолагі: вы выдатна разумееце, што размова ідзе не пра руку або нагу.

Дзве тысячы пяты год. Як прыемна прапусціць два нулі без абазначэння іх словамі! Смешна сказаць, хоць забыў, калі смяяўся: у маладосці не быў упэўнены, што дажыву да яго.

Стварылі “Дзевятую роту’, аднак ніхто не ўспамінае “Нашых”; рэміксавалі “Кінг Конга”. Забыліся “Дванаццаць малпаў”, а “Ціхую планету’ выкінулі з кінадаведнікаў з-за малапрыкметнасці і бяскасавасці. Арнольд кіруе Каліфорніяй. Лебедзі і Еўдакімавы ў горне расійскай улады не выжываюць.

Еўрапейскія дзяржавы ставяць лідэрамі жанчын. Краіны- “еўрапярэваратні” здаюць на несправядлівыя суды сваіх былых правадыроў, якія спрабавалі ўтрымаць уладу і, па вялікім рахунку, выратавадь уласную краіну. Прадэс развалу імперый працягваецца. Планета, на якой паўвека таму было блізу пяцідзесяці дзяржаў, цяпер мае іх пад дзвесце пяцьдзесят. Войны не толькі не спыняюць раз’яднання, а як быццам бы і спрыяюць яму. Магчыма, чалавецтва пакуль не разумее ўсёй сур’ёзнасці працэсу.

Арабскі рэгіён падобны на дрэсіраванага тыгра, які пакаштаваў чалавечыны. Амерыка нагадвае баксёра-прафесіянала, які “адпаведна правілам” метадычна нявечыць змарнелых пракураных падлеткаў.

Цягне дымам новай незразумелай сусветнай вайны. Магчыма, яна ўжо ідзе.

Анекдот пра Брэжнева як пра “дробнага палітычнага дзеяча ў эпоху Пугачовай” успрымаецца бясспрэчнай ісцінай для тых, хто памятае Генсека. Слова “фармат’ у шоу-бізнесе з’яўляецца пропускам, “нефармат’ - прысудам. Зрэшты, я музыку амаль не слухаю. Добра, што пачалі крудідь песні майго студэнцкага юнадтва: “Там, дзе клён шуміць.”

Праўду сказаў Вітэрнал: ніводная вольха не стала бярозай.

Павінен адзначыць, што да таго часу я ўсвядоміў усю трагічнасць перакосаў здароўя. І калі праблема карыесу і зубнога каменю была вырашана ўстаўнымі сківіцамі, то да звыклых гастрыту, мігрэні, задышкі арганічна дадаліся ішэмія, атэрасклероз, артрыт і іншае. Аднак неабходна заўважыць, што на рабоце (пяты год у невялікай арганізадыі намеснікам дырэктара па навучанні кадраў) я стараўся выглядадь малайцом, што было нескладана: строгі пінжак разам з адпрасаванымі жонкай штанамі ўдала маскіравалі азызлае ва ўсіх напрамках цела. А пашыраная чырванаватая фізіяномія падманна перасцерагала тых, хто намерваўся пахіснудь мой аўтарытэт, што пад абалонкай адзення знаходзіцца магутны торс.

Пра тое, што цела на самай справе стала азызлым, я гаварыў. І нешта змянідь было немагчыма: калі ўдавалася пераадолець ляноту і апатыю - падсоўвала свае сюрпрызы здароўе. Дакладней, нездароўе.Спачатку я палічыў яго за маладога чалавека, накіраванага на наш камбінат ці на стажыроўку, ці з біржы.

- Сядайце. Дакументы давайце.

- Павел Андрэевіч, я - Вітэрнал, Відя.

Гэты ўдар быў мацнейшым за атрыманы два гады таму, калі на генеральнага дырэктара камерцыйнай фірмы, дзе я тады прадаваў, у маёй прысутнасці начапілі наручнікі.

Ды, напэўна, у глыбіні душы я і не забываў Віцю-Віталія, таму што адразу адрэагаваў:

- Пачакай, я дзверы зачыню. Кавы хочаш?

Вітэрнал кінуў на стол аркушык у клетку (падобных лісткоў я не бачыў гадоў дзесяць, аддаючы перавагу пісчай паперы) з інтэрваламі лічбаў 0-10, 15-25, 30-40, 45-55, 60-70, 75-85, 90-100.

- Што гэта? - Звычка пачувадца галоўным у асабістым кабінеце праяўляла сябе.

- Падумайце, вы ж некалі збіраліся быць вучоным. Уключыце

IQ.

Прайшло не больш за хвіліну, як я кінуў яму лічбы: 5, 20, 35, 50, 65, 80, 95.

- Значыць, наступным разам вы наведаеце мяне ў шэсцьдзесят пяць гадоў? Вы рызыкуеце не заспець мяне жывым: я ўжо быў на валасок ад смерці - толькі спагадная ўвага прахожых і прафесіяналізм медыкаў утрымалі мяне ад неасэнсаванага скачка на той свет.

- Інтэлект не розум, Павел Андрэевіч. У вас ёсць вольных паўгадзіны?

- А пасля работы нельга?

З цягам гадоў я стаў працаголікам і панічна баяўся змарнаваць нават хвіліну рабочага часу на асабістыя патрэбы, хоць карысці ад сваёй работы даўно не бачыў.

- Добра-добра, я пагуляю пакуль што.

- Можа, вам грошы патрэбныя? - хутчэй ветліва, чым паблажліва спытаў я.

І ўгадаў.

- Не пашкодзілі б.

Я даў Вітэрналу суму, дастатковую для вольнага баўлення часу на пару гадзін з улікам яго статусу, які вызначала яго абтрапанае адзенне.- У семнаццаць пятнадцать заходзьце. Я пропуск закажу. Між іншым, як вы прайшлі цяпер?

Вітэрнал усміхнуўся, і калі б яго твар не бачыўся на працягу жыцця ў ціхіх снах і ўдалых кашмарах, з якіх ён мяне вызваляў, давялося б палічыць яго ўсмешку праяўленнем беспардоннага нахабства.

А так я проста сказаў:

- Добра-добра, усё, пакуль. Да сустрэчы.

Гісторыя, расказаная Вітэрналам, які гэтым разам паведаміў, што яму бліжэй імя Імартал, была даволі афарыстычнай:

- Першапачаткова людзі былі падобныя на багоў не толькі знешне, але і па вечнасці жыцця. Ты памятаеш пра гэта, Павел Андрэевіч. Аднак Вярхоўны заўважыў, што чалавечая душа ў адрозненне ад боскай мае абмежяваны рэсурс. Таму ён вызначыў намінальны тэрмін жыцця і падзяліў яго на пятняттгтяттігядовыя стадыі: дзяцінства, юнадтва, маладосць, сталасць, пажылы ўзрост, старасць. Такім чынам, у кожным чалавеку праграмна закладзена ўзроставая сетка. Ці не дзіўна, што дзевяностагадовы парог пераадольвае мізэрная частка, а сто пяць гадоў перасягаюць адзінкі?

Кожнай стадыі было адведзена дзесяць гадоў, паміж стадыямі былі устаноўлены пераходныя этапы на палову стадыі - пяцігоддзе. Гэтыя пяцігоддзі - пераход з папярэдняга ўзросту ў наступны - часцяком хваравіта пераносяцца.

Менавіта таму ў дванадцадь-трынадцадь гадоў людзі збіраюцца канчаткова разабрадца з усім светам ці з сабой. І адначасова ганарацца, што да іх усё часцей звяртаюцца “хлопец”, а не ‘хлопчык”. Або - не “дзяўчынка”, а “дзяўчына”.

Менавіта таму ў двадцадь сем—дваццаць восем яны пачынаюць адчуваць, што ўзыходжанне непазбежна зменіцца спускам, і як належнае ўспрымаюць зварот “малады чалавек”. І адначасова паўнакроўна радуюцца жыццю.

Т аму ў сорак два—сорак тры гады невытлумачальныя сігналы здароўя, якое раптоўна хістанулася, выклікаюць паніку і прадчуванне завершанасці праграмы жыцця, а першы зварот “дзядзька” або “бадя” спачатку абурае, а потым настройвае на пакору. І тым не менш менавіта ў гэтыя гады прыходзіць адчуванне, што свет - у вашых руках.

Т аму ў пяцьдзесят сем—пяцьдзесят восем ханжаскі камплімент “Вы цудоўна выглядаеце!” ці “Вы ніколькі не змяніліся!” успрымаецца з удзячнай іранічнасцю, а зварот па імені дапушчальны толькі ад блізкіх або даўніх сяброў. А разуменне жыццёвых законаў выклікае радасна-помслівую зайздрасць да тых, хто маладзейшы.

Таму ў семдзесят два—семдзесят тры здзіўляешся новым напасцям, у тым ліку ненавіснай імпатэнцыі, а заадно і варыкозна- вузлаватым нагам. А паблажліва-пагардлівае “дзядуля” пасля незадаволенага сам-насам пыхкання ўспрымаецца як аксіёма. Затое пачынаеш шчыра наталяцца простымі рэчамі: сонцам, небам, дрэвамі.

Таму ў восемдзесят сем—восемдзесят восем з непрытворным спалохам глядзіш на свет, які змяніўся да непазнавальнасці, а свет з незразумелай павагай паглядае на пігментн^ія плямкі на тваім твары, якія, зрэшты, даўно абсыпалі і цела. Ты лёгка даруеш, што мала хто памятае, як цябе клічуць, мысленна шматразова выказваючы падзяку людзям хаця б за ўвагу да самога факта існавання тваёй асобы, якая раз’ядаецца жыццёвым расолам. Некалі ты скардзіўся, што ў гэтага расолу нізкая канцэнтрадыя, але цяпер гэта - атрута. Аднак тое, што ты стаіш на краі жыцця, узносідь над мітуснёй. Хоць і прыходзідь мярзотнае адчуванне, што ты турунда, чужародная рэч у грамадскім арганізме.

Сёмая стадыя - доўгажыхарства, якога могуць дасягнудь адзінкі. Лічба “шэсць”, зразумела, ніколі не была боскай.

Што асабліва цікава: усе ўзросты маюць сваю сферу ўплыву. Вас заўжды выштурхнудь з “нявашага” ўзросту, калі вы надумаецеся прэтэндавадь на камфортнае самаадчуванне ў ім. Пяцідзесяцігадовыя абзавудь “сапляком” трыццацігадовага, а трыццадігадовыя намёкам пазначадь пяцідзесяцігадовым, што тыя - старыя казлы.

А “сем” - ваша лёсавызначальная лічба. Не шчаслівая, як вы думаеце, менавіта лёсавызначальная. Чалавека помняць як асобу, калі ён пражыў не менш за сем гадоў. У сярэднім вы жывяце семдзесят гадоў (калі хочаце - семдзесят сем, калі не улічвадь адоракоўку тых, хто не ўбачыў сэнсу існавання). Семсот гадоў жыве нацыя - можаде дададь дзве сямёркі на размазаны перыяд стварэння ці скону (звычайна адзін з іх неканкрэтны). Сем тысяч гадоў здольная ўтрымадца цывілізацыя - дадайце тры сямёркі на тэрмін непасрэднай пагібелі або канчатковай страты гістарычнай памяці. Семдзесят тысяч гадоў (чатыры сямёркі - на хібнасць) - час экадыкла рэстаўрадыі кандыцыйнасці экзістэнцыі антрапаморфаў. Прасцей кажучы - перыяд змены чалавецтва як віду.

- Пачакайце хвілінку! Вы ж некалі пераконвалі мяне, што як раз сем тысяч гадоў таму за сем дзён Бог стварыў Зямлю. Адкуль цяпер “семдзесят тысяч”?

- З кожным разам ты ўсё менш кемлівы, Павел, даруй маё панібрацтва. Як трапна адзначыў адзін з вас: “Мудрасць не заўсёды прыходзіць з узростам. Бывае, што ўзрост прыходзідь адзін”. Не трэба шукаць супярэчнасці паміж сказаным раней і сённяшнім. Логіка тут зменлівая. Яе нельга прымяніць, як, скажам, медыцынскі тэрмометр для вымярэння велічыні вугла. А капронавая нітка можа быць і лёскай, і вяроўкай для бялізны, і струной, і пятлёй. Не паддайся спакусе ўбачыць выразную і дакладную карціну, на якой усё будзе зразумелым і непарушным.

Я ўсяго толькі спрабую перададь табе веды па тваёй шкале. Аднак у любым выпадку: калі вучань не разумее - настаўнік недасканалы.

Імартал вызваліў мяне ад свайго ўсёабдымнага ўплыву, і я, як муха, што выпадкова апынулася на шахматнай дошцы, зрабіў ход:

- Тым разам ты сказаў, што бессмяротны. Я бачу, што твой узрост не мяняецца. Растлумач, як ты здолеў ацалець у чарадзе несупынных войнаў, не стаць ахвярай эпідэміі або фатальнага выпадку? І, нарэшце, пры татальным уліку грамадзян, дзе ты жывеш, дзе працуеш, хто цябе кормідь?

- Усё даволі проста, Павел Андрэевіч. Войнаў і эпідэмій я пазбягаю, бо лёгка іх прадказваю. Можна лічыць, што ўсё гэта прапісана. Неймаверная мудрагелістасць гісторыі чалавецтва дыктуецца яго сутнасцю і прадказальная, як удых і выдых. Успомні юнацтва: як складана было пазбегнуць бойкі, нават калі яе не жадаеш! А пазней? Уявіце, што гэта праходзіць дзесяткі-сотні разоў! Ты ведаеш, чым разумны чалавек адрозніваецца ад мудрага? Разумны здолее выкруціцца з самай складанай сітуацыі, а мудры ў яе не трапіць.

Каб было больш зразумела, скажу, што не прысутнічаў ні пры паўстанні Спартака, ні пры адной з французскіх рэвалюцый, не ўдзельнічаў ні ў Першай, ні ў Другой сусветных войнах. Ваша Трэцяя сусветная, на парозе якой вы стаіце і якой прагнеце, хутчэй за ўсё здзівідь небывалай ператасоўкай нацый, і ахвяры яе астудзяць вашыя амбіцыі і ўраўнаважадь жаданні і магчымасці. Сальецца благая кроў.

А на планеце дастаткова месцаў, з якіх зручна назіраць за пабоішчамі і не прымаць у іх удзелу.

Пра харчаванне. Чалавек - істота метабалічная. Ягоны апетыт

- рухавік цывілізадыі. Калі не марнавадь энергію, то, адпаведна, яе не трэба і спажываць. Не менш за дзевяноста адсоткаў жыццёвай энергіі дае нам дыханне. Нейкі мінімум ежы неабходны чалавеку для падтрымання ў тонусе органаў стрававання. А вы нішчыце гэтую сістэму, каб дагадзіць смакавым рэцэптарам, якія ўсяго толькі павінны вызначыць уежнасць прадукту і дадь указанні па яго засваяльнасці.

З вірусамі яшчэ прасцей: яны развіваюцца прадказальна, і на іх варыяцыі ў мяне імунітэт. І шкоднасць іх умоўная, нават правільная: сярод дзесятка тысяч вірусаў толькі блізу сотні могудь учыніць шкоду чалавечым асобінам. Абарона ад дробных стварэнняў

- прыкмета першабоскасці.

Вы яшчэ не запыталіся пра прыродныя катаклізмы - землятрусы, паводкі, маразы, ураганы. Дазвольце, адразу перайду да аказій, непрадказальнасцей і выпадковасцей?

Імартал прадягнуў руку да нажніц, якія тырчалі з канцмасера. Наступнае адбылося імгненна.

Ён рэзкім рухам закасаў рукаў шэрага світэра, а потым вылінялай ружовай сарочкі, адарваўшы гузік каля запясця, і, моцна прыціснуўшы тупыя нажніцы, паласнуў па венах лакцявога згібу.

Цёмная кроў пырснула на мой рабочы стол і твар Імартала.

- Спакойна, Паша, глядзі.

Хэпі энд не надышоў. Імартал перахапіў нажніцы параненай рукой і ўдарыў імі сабе ў левае вока.

.Не ведаю, як дранцвее мыш перад змяёй, але пазней, калі мая верная жонка скардзілася, што ў сне я даволі складна і агрэсіўна расказваў неймаверныя жудасныя гісторыі, было поўнае адчуванне, што гэта сталася вынікам дэманстрацыі бессмяротнага Імартала- Вітэрнала. Ці ж не праўда, што ў слове “дэманстрацыя” ёсць нешта дэманічнае?

- Ну вось, Павел Андрэевіч, усё аднаўляецца.

Левае вока бліснула зрэнкай, як быццам пабачыла мяне ўпершыню. Я зірнуў на лужыну крыві, што выцекла з рукі.

- Тут нічога не зробіш. Што ўпала - тое прапала. Прыбяруць зранку, калі вам лянотна. Гузік, дазвольце, падніму.

Імартал выцер даланёй акрываўлены твар, стаў на карачкі і пачаў з мармытаннем шукаць гузік:

- У кожным чалавечым арганізме ёсць рэсурс, які дазваляе папоўнідь недахоп любога рэчыва, ліквідаваць траўму любога органа.

Зразумела, што органы можна пашкодзідь. Але нават калі цалкам знішчыць адзін з іх, то астатнія будудь імкнуцца выканадь ягоныя функцыі. У нас з вамі, як у антрапаморфаў, арганізм судэльны.

Тут я заўважыў, што гузік, невялічкі і шэранькі, ляжыць на маіх штанах трохі ніжэй кішэні. Я машынальна строс яго на падлогу.

Імартал як бы не заўважыў, што гузік упаў. Аднак памацаў каля майго чаравіка, затым выцягнуў і з усмешкай паказаў мне:

- Кашуля ж ні пры чым. Прышыць трэба. А між іншым, валакардын у вас ву-унь там.

І беспамылкова кіўнуў падбародкам на шуфляду стала.

Пасля спакойна раскатаў рукаў світэра, прадёр аб яго нажніцы і акуратна паставіў іх у канцмасер.

- Растлумачыць не магу, аднак так яно і ёсць. Зламаная косць збіраецца па крошках і зрошчваецца за пару хвілін. Таксама, пэўна, дар Божы. Вам, людзям, гэта не свецідь у прынцыпе. Вы можаце прэтэндаваць толькі на вечнае жыццё пры ўмове магчымай смерці ад выпадковых фактараў. Гэта значыць, на спыненне працэсу старэння за кошт рэгенерацыі арганізма. Вы можа, хочаце спытаць, баліць мне ці не? Мне гэтак жа балюча, як і смяротнаму. Аднак боль - таксама пачуццё, а я цаню пачуцці, таму што ў мяне іх практычна няма. Каб не забыцца: дзяцей у нас не бывае. Мы не бесцялесныя, але бясплодныя - у нас не можа быць дзяцей. Я не паверыў і паспрабаваў: дзяцей быць не павінна. Запомні гэта, Павел Андрэевіч, і ніколі не жартуй з гэтым.

Яшчэ я не адказаў, дзе можна жыць у любую эпоху. У храме, канечне. У прыстанку, які не ведае часу. Там нікога не цікавідь ні тваё імя, ні мінулае, ні прапіска.

- Я не веру ў тое, што ты існуеш, Імартал. У мяне ёсць фотаапарат. Можна, я цябе сфатаграфую?

- Прабачце, Павел Андрэевіч. Вам, напэўна, нязвыкла і непрыемна, што нейкі задрыпаны малады чалавек вяшчае сумнеўныя ісціны. Фатаграфуйце, канечне. У вас “лічбавік”? Яшчэ “мыльніца”? Здымайце смела - я не знікну з кадра.

Я зноў не памятаў, як мы рассталіся, хоць фотаздымак насамрэч атрымаўся.

60-70

Я пенсіянер амаль чатыры гады. Мы перамаглі ў тую вайну. Прынамсі, пра гэта пастаянна гавораць і ў гэтым мала хто сумняваецца. Часам вайну называюць Сусветнай Рэвалюцыяй.

Апошнія пару гадоў ціха. Праўда, нікому раней не вядомая малюсенькая Алазітанія наважылася распачадь новую заварушку, але мы, здаецца, гэтым разам убаку. Алазітанія - дзіўная дзяржава, нешта кшталту Ватыкана, Меккі, Монтэ-Карла або Ізраіля: тэрыторыі практычна няма, а адэпты, структуры і сродкі - па ўсёй планеце. Толькі з’яднаныя алазітанцы не рэлігійна, нацыянальна ці па захапленнях, а, хутчэй, па светапоглядзе. Ды і гэта не зусім так.

Пералётных птушак знішчылі сем гадоў таму. “Знішчылі” не ў прямым сэнсе слова. Дзесяцігадовага “прыручэння” з асобным утрыманнем важакоў аказалася дастаткова для знікнення інстынкту пералёту. Тыя адзінкавыя асобіны, якіх генетычная памяць прымушае “ўстадь на крыло”, праз пяцьсот-семсот кіламетраў губляюць арыентацыю і бязлітасна збіваюцца паляўнічымі як пераносчыкі птушынага шаленства. З пералётных засталіся толькі няўцямныя для чалавечага разумення крачкі, што ўпарта сноўдаюцца ад холаду да холаду і якіх здолелі абараніць “зялёныя”. Тыя ж “зялёныя” спрабуюць зноўку стварыць пералётныя калідоры - яны суправаджаюць чароды птушак на мотадэльтапланах. Усе пагадзіліся з тым, што ў птушак ёсць розум. Умоў для яго развіцця, зразумела, ніхто не збіраецца ствараць, хоць нейкія даследаванні праводзяцца.

Яшчэ пра холад - гэта істотна. Арктыкі пакуль не растаялі, аднак Грэнландыя ўжо цячэ. Наогул - халадае. А некалі візіры ўладароў называлі гэта глабальным падяпленнем!

Людзі краіны, у якой цяпер жыву, у асноўным не той расы, якая мяне ўзгадавала і да якой я належу. Тыя невысокія чорна- касавокія юнакі, якія схітраюцца непрыкметна-паважліва ківадь пры сустрэчы, мне сімпатычныя. Другая катэгорыя - рослыя, гарластыя і даўганосыя, якія, здаецца, не звяртаюць увагі ні на што, апроч сваіх кланавых адносін, - трохі раздражняе. Табе пара сыходзіць! - чуецца ў іх абыякавасці. - Мы цяпер гаспадары жыцця!” Іхнія старыя, у якіх прапіска ледзь не з тых часін, што і ў мяне, пры агульным разуменні прадэсу пацвярджаюць тое ж: “Нам пара сыходзіць! Яны - гаспадары жыцця! Дзеці.” Іхнія дзеці.

З’явіліся рэпетографы - прыборы-перакладчыкі з любой мовы. Яны шалёна папулярныя; такая папулярнасць была ў мабільных тэлефонаў на пачатку стагоддзя. Зрэшты, для таго каб падтрымлівадь уласнае існаванне, мова не патрэбная. Праўду казаў Імартал: для нас галоўнае - лічбы.

Азіяцкія краіны здымаюць энергію з барханаў, еўрапейскія - з тратуараў. Т ыя і другія - з ветракоў.

Я больш не гляджу кіно, якое па-сучаснаму называецца “сінем”. Здаецца, падобная назва была паўтара стагоддзя таму, на пачатку стварэння кіно. “Сінем” пранікае ў мозг, абмінаючы зрок і слых. Дарослыя глядзяць яго ў асноўным у час сну ці адпачынку. Моладзь - заўсёды і ўсюды. Г адоў трыццадь таму так слухалі музыку праз навушнікі пад чвяканне жуйкі. Цяпер у іх невялікія, як бы маляваныя, кружочкі на скронях. Я ад старэчага кансерватызму і з прычыны невысокай пенсіі аддаю перавагу ўласным снам - што душа параіць. Цяжкахворым таксама прапісваюць “сінем”. Напэўна, і я далучуся да агульнага павеву, калі збяруся памірадь. Пакуль што не па кішэні. Апошняе, што глядзеў з нармальных фільмаў, - “Утаймаванне Сахары’. Па мне - прымітыў на мяжы дапушчальнага, а гэтыя - з блямбамі на скронях - ледзь не пішчаць.

Асвойваецца новы від транспарту - вармобус. Гэта наземныя і падземныя эскалатары. Дакладней, сістэма эскалатараў: у цэнтральных хуткасць даволі высокая, у бакавых - мінімальная.

Трошкі пра сябе. Я кінуў курыць і цяпер шчыра не разумею, навошта курыў амаль сорак гадоў.

65

Канечне, заўсёды жывы Імартал прыйшоў, каб павіншаваць мяне з сярэдзінай пажылога ўзросту і па традыцыі выдадь якую- небудзь ашаламляльную гіпотэзу. Шчыра кажучы, не ўяўляю, чым мяне можна ўразідь ці хаця б задікавіць. І ўсё ж я чакаў яго і таму не здзівіўся, калі малады чалавек, які дапамог мне сысці са стужкі вармобуса на ўтаптаную снежную пляцоўку, вымавіў:

- Я - Віця. Магчыма, вы мяне памятаеце?

Ці помню я цябе, дзядзька Віця-Віталій-Вітэрнал-Імартал?! Як даўно мы не бачыліся?

- Я чакаў вас, Віталій. Вітэрнал. Здагадваюся, што пагасцюеце і больш не з’явіцеся. Вы ж той раз сказалі, што старасць мне не пагражае. Можа, пажывяце ў мяне? Рэдкі выпадак - кватэра на водшыбе, але без падсяленцаў: лішнія тры метры квадратныя, затое не хапае метра кубічнага. Столь нізкая. Хутка будуць зносіць. Дом аварыйны. Цяпер перанасяленне, вы ж ведаеце, толькі Аўстралія, дзякуючы англійскай каралеве. А прапіска вам патрэбна? Вы не мерзнеце? Вопратка лёгкая. Не пытаюся, як вы мяне знайшлі,

- вам усё пад сілу.

Гэта было сказана на працягу дзесяці хвілін, пакуль па- біблейску абтрапаны Віця суправаджаў мяне па слізкай красавіцкай наледзі да пад’езду.

Дома гэтым разам ён расказваў пра мільёны гадоў эвалюцыі як рэалізадыю Боскай задумы. І паведаміў, што праз пару стагоддзяў чалавечая цывілізацыя выканае сваю місію і саступіць пальму першынства нейкім пляскатым ці то майгрынам, ці то трамінам, якія будудь меншыя за чалавека ў тысячы разоў і якія даўно гаспадарадь у глыбінях Сусветнага акіяна. Інстынкт пераўтварэння прыроды ў іх развіты добра, а хутка ўзмоцніцца цяга да асваення новых тэрыторый. Дакладней, да іх захопу. Людзі і гэтыя самыя майгрыны- траміны адзін аднаго ніколі не ўбачаць з-за таго, што існуюць у занадта розных умовах.

Неяк атрымалася, што Вітэрнала ўдалося прапісадь і зрабіць спадчыннікам жылля. Я сам гэтага дамогся і нават дакументы яму, скарыстаўшыся неразбярыхай і падмазаўшы хабарам, выправіў. Нямала гэтаму паспрыялі і асабістыя якасці: старэчая немач, звычка збірадь дакументы і здольнасць эфектыўна размаўляць з прадстаўнікамі ўладных структур. Віталій Канстанцінавіч Адамаў цяпер мой бліжэйшы чалавек.

І я, напэўна, даўно б заснуў у калысцы Смерці і нічога не напісаў, калі б не ён.

- Пішыце, Павел Андрэевіч, пішыце! Я хачу, каб вы жылі даўжэй. Я навучыўся цаніць вашае кароткае жыццё. Людзей увогуле, маю на ўвазе.

Стацыянарна Віталій Канстанцінавіч знайшоў прытулак у Храме Міласэрнасці. Аднак час ад часу ён прыходзіў, падбадзёрваў. Калі-нікалі прыносіў паўбохана свежага хлеба, падчас бегаў у аптэку за актываваным вугалем, анальгінам, прэўтырмонам, ношпай і іншымі лекамі, якім давяраю. І ўсё ж праз паўгода ён знік і пакінуў мяне чарговы раз.

Я даўно зразумеў: Вітэрнал-Імартал не можа быць богам. Бог кліча да сябе, аднак ніколі не прыходзіць. Не можа ён быць і анёлам, пасланнікам Усявышняга, бо анёлы любой рэлігіі схільныя да эфектаў, але не азадачваюць, а тлумачаць усё дакладна і зразумела. Або абсалютна празрыста гавораць, што рабіць. Аднак ён і не Д’ябал, хоць некалі і ўспамінаў пра тры шасцёркі. Яму няма справы да маёй душы.

Бывала, хацелася запытацца, хто ж ён на самай справе, але стрымлівала адчуванне, што не ўдасца атрымаць пэўнага адказу: ці то з-за яго абстрактна-асадыятыўнага выкладання, ці то з-за майго неглыбокага разумення.

Азначаць Віцю (мне ўсё ж бліжэй гэтае імя) паслядоўнікам або нашчадкам іншапланетнікаў, якія засялілі намі, іхнімі гібрыдамі, Зямлю, не хочацца - простая разгадка не можа быць правільнай. Да таго ж ён занадта зямны.

Лічыць яго прывідам, што з’яўляецца да мяне на пэўных адрэзках жыцця, - прызнаць сябе вар’ятам і развітацца з рэшткамі аб’ектыўнасці: прывіды не пакідаюць голасу на магнітнай стужцы і аблічча на фотаплёнцы.

75-85

Практычна я вярнуўся на пачатак сваёй аповесці. Калі пачынаў пісадь, была зіма, а цяпер - позняя восень. Апошнім часам яна надыходзіць у верасні. Дрэвы даўно стаяць без лістоты, ноччу - замаразкі, па шэрых вуліцах гуляе пранізлівы сівер, а снег усё ніяк не выпадзе. Я, невядома як, перажыў невыносна спякотнае лета.

Час стаў жорсткім. Турмы перапоўненыя. Ствараюцца прымусова-папраўчыя арміі. “Сінем” забаранілі і аднеслі да наркотыкаў пятага ўзроўню. Затое ў школах дазволена насычэнне мозгу карыснай інфармацыяй. Вучоны Рукрэхт такі ж папулярны, як некалі вынаходнік забаўляльнага кубіка венгр Рубік.

Сацыяльная рэклама настойліва прапануе дзейсныя сродкі ад алка-нарказалежнасці, аблысення і імпатэнцыі.

Частка краін вярнулася да правадной электрычнасці, палічыўшы павелічэнне выдаткаў меншай шкодай за рызыку хвалевага ўздзеяння, якое ці то разбурае, ці то стымулюе (пакуль не разабраліся) галаўны мозг. Адначасова папулярныя кватэрныя генератары-мігажэнеры. Нехта сцвярджае, што мігажэнерныя хвалі шкодзяць здароўю, а рэклама вытворцаў запэўнівае, што яны настройваюць на патрэбную частату чалавечыя клеткі і, што немалаважна, знішчаюць кухонных макрыц і часткова прусакоў.

Быў патоп. Ён прадягваўся восем гадоў. Вада дагэтуль не адступіла. Заліта трынаццаць прадэнтаў сушы. Тым не менш, з’явілася яшчэ блізу трыццаді дробных новых дзяржаў. Т олькі Штаты ўсё растуць.

Чорныя валасы невытлумачальным чынам перасталі быць дамінантнай рысай. Нараджаецца ўсё больш светлавалосых. Гэта пачалося пасля пандэміі сернай чумы, ад якой асабліва падярпеў

Кітай. Антарктыда зрабілася папулярнай у турыстаў, хоць для хуткай перапраўкі абмарожаных прадуе некалькі канкурэнцкіх фірмаў. Трансферы мітусяцца, выконваючы індывідуальныя заказы. “Зялёныя” старанна выказваюць пратэст сафары-расстрэлу імператарскіх пінгвінаў, якім толькі дзеля гэтага дазваляюць пладзіцца.

Зрабілася модным татураваць лобную костку чэрапа. Татуіроўка ўтрымлівае ўсе неабходныя дадзеныя для магчымых клонаў, якія змогудь працягнуць род, не страціўшы радаводу. Калі чалавек памірае, чэрап апрадоўваюць і хаваюць асобна, астатняе спальваюць: ва ўмовах перанасялення, якое выклікала амаль поўнае выкарыстанне сушы, памерлыя не паспяваюць перагніваць. Некаторыя краіны даюць дазвол на пахаванне ў каразійнаўстойлівых трунах на глыбіні не менш за дзесяць метраў. Аддаўшы вялікія грошы на “яму’, родныя не скупяцца на адпаведны замагільнаму жыццю антураж.

Загадкавыя “чорныя дзіркі” знайшлі бытавое прымяненне: цяпер у кватэры можна запальвадь не толькі святло, але і цемру. Гэта так званае “святло чорнага колеру’. Вельмі зручна, калі захочацца прылегчы ўдзень. Нават жалюзі не абавязкова зашторвадь. Зрэшты, відавочнасці сутнасці цемры як паглынання святла няма, як ніколі не было, няма і не будзе разумення прыроды святла. Здаецца, нашчадак Першалюдзей меў рацыю: цемра - адсутнасць святла, усё астатняе - святло.

80

Ці варта казаць, што зноў з’явіўся Імартал? Гэтым разам - энергічны, актыўны. Насуперак маім песімістычным пратэстам, спасылаючыся на статус апекуна, ён вырашыў падправіць маё здароўе. Напачатку зашыў рэгулятар тэмпературы цела. Цяпер мая нармальная тэмпература - трыццадь тры градусы Цэльсія. Прымусіў адмовіцца ад інсуліну і ўвесь час шпігуе. э. дэгідраапіандрастэронам сульфату. Кажа, што гэта павінна падоўжыць жыццё. Не дужа веру, асабліва пасля паведамлення, што памяншэнне колькасці анкалагічных захворванняў на восемдзесят прадэнтаў падняло сярэднюю прадягласць жыцця толькі на два гады, дабаўленыя да старасці. Любіць пажартавадь: “Я хачу, Павел Андрэевіч, давесці вас да такога стану, каб не сорамна было ў музеі мадам Цюсо выставіць!”

А заўчора - ашаламіў. Падышоў, паглядзеў нязвыкла калючымі вачыма, напэўна ж, задзейнічаў свае гіпнатычныя здольнасці і сказаў:

- Дзядуля Павел! Не хаделася б вас засмучадь, але вашая жыццёвая аповесць амаль скончылася. Аднак я не жадяю, проста не выношу лагічнага і бліскучага завяршэння, таму хадеў бы зрабідь вам прэзент, падобны да таго пеўніка-флюгера з ацынкаванай бляхі, якога ў вашым чубатым і караткаштанным дзяцінстве моцны вецер скінуў пад ногі з новабудоўлі. Вы не аданілі свайго шчасця: жалезны стрыжань, на якім стаяў флюгер, мог прабіць вам галаву, а замест гэтага пеўнік, што здаваўся такім жадяным і недасяжным, лёг каля ног. І быў вашым першым жыццёвым расчараваннем: металічная завусеніца ацынкоўкі падрала вам скуру безыменнага пальца.

Я не стаў дапытвацца ў Імартала, адкуль ён ведае і навошта пераказвае ўражанні майго дзяцінства. А ён прадягваў:

- Мая прапанова ніяк не ўкладзецца ў тэкст, і без гэтага цяжкаўразумелы, і ўсё ж. Гэта ген, якога пазбаўлена чалавецтва. Вы ўжо навучыліся вырабляць караблі з матэрыялаў, лягчэйшых за паветра, вырошчваеце патрэбную вам гародніну ў марской вадзе, пачалі здабываць сыравіну з бяздонных нетраў космасу, прымяняеце цэзіевыя бомбы і рубідыевыя гранаты. Тое, што я дару, - формула бяссмерця, на парозе пазнання якога вы стаіде. Вам неабходна змясцідь яго ў чацвёртую храмасому замест гена, які цяпер там знаходзіцца. Гэта дазволіць клеткам дзяліцца не сорак-пяцьдзесят разоў, як зараз, а, скажам, чатырыста-пяцьсот. Працягласць вашага жыцця будзе як у біблейскіх людзей.

Ёсць тры хвіліны на тое, каб перапісаць формулу ці запомніць яе. Сучасныя тэхнахімікі рэалізуюць яе за пару гадоў. Аднак любая недакладнасць прытармозіць рух чалавека да Бога. Асабіста табе карысці ад яе не будзе. Старайся, Пашка, старайся.

Імартал даволі нядбайна шпурнуў перада мной лісток, на якім упоперак фармата з кананічнай выразнасцю высвецілася ладініда літар і арабіка лічбаў двухміліметровай таўшчыні.

Шчыра кажучы, мне, выхаванаму атэістам, было ўсё роўна, што здарыцца з чалавецтвам пасля маёй смерці. Там, па тую лінію, мяне чакалі ўсе мае блізкія людзі, а тут - толькі бессмяротны Імартал.

Ён, відадь, даў нейкі псіхічны імпульс, бо я спехам наладзіў лінзы і пачаў перапісваць формулу. Але звычайныя хімічныя элементы (цэ-аш ды цэ-аш) так часта паўтараліся, што няма ўпэўненасці, што ўсё зроблена правільна. Да таго ж напрыканцы тэкст пачаў расплывацца, лініі літар і лічбаў станчэлі і зніклі - нешта давялося дапісваць па памяці.

Тым не менш, я ўпэўнены, што гэта амаль што тое. А мне ўсё роўна. Затое я ведаю, што Імартал - Д’ябал, бо чую кліч Госпада. Ён ніколі не прыходзіць, ён кліча. Мне дрэнна, вельмі дрэнна. Часцяком здаецца, што я адлятаю ў неба. Гэта спачатку - у неба, потым вышэй, яшчэ вышэй. Бясконца высока. Я бачу ЎСЁ. І тым не менш зноў узлятаю вышэй і вышэй. Гэта сны, бо пакуль што ўсё мінае, і я вяртаюся, каб чакадь Смерць.

Не буду больш пісаць. Я зрабіў тое, што мне наканавана.

95

Р. S. Павінен прызнадца, што ўсё папярэдняе, за выняткам злёгку падпраўленага толькі што, напісана (або, як цяпер кажуць - “нашпігавана”) гадоў пятнаццаць таму. Цяпер ніхто нічога не піша і не набірае - інфармацыя састаўляецца з гатовых сэнсавых блокаў, якія трэба ўпарадкавадь і злёгку адкарэктавадь.

Сёння на двары сем тысяч трыццаць трэці год. Зрэшты, расце лік прыхільнікаў вяртання хрысціянскага летазлічэння. Наспявае бунт, які пазбівае няўчас высунутыя галовы. Нешта сімптаматычнае адбываецца ў Афрыцы.

Легалізаваныя наркотыкі па трэці ўзровень уключна. Зноў дазволены “сінем”. Гэта патрабаванне ААН, аднак не ўсе дзяржавы яму падпарадкоўваюцца: адны яго змякчаюць, другія - робяць больш жорсткімі.

Баскі-балельшчыкі, якія прыехалі падтрымадь свой футбольны клуб “Эускадзі”, разграмілі паўсотні закусачных “Іт Харц Котнент’. Праз пару дзён уціхамірвання электраскотчам і падзямеллем тры з паловай сотні іх былі адпраўлены ў свае віторыі і алавы.

І ўсё ж Імартал пераканаў мяне, што валодае маім жыццём. Ён наведаў мяне ў дзевяноста пяць гадоў, адзначыў, што я перастаў старэць, і паведаміў, што жыць мне давядзецца яшчэ доўга - пакуль узрыў зямнога ядра, у якое з незапомных часоў закладзены дэтанатар, не разнясе планету на кавалкі і крошкі. Гэта будзе хутка, таму што я вечны. Я спытаўся ў Імартала, ці выратуецца ён? “Не, я - зямны”. Я спытаў: “Чаму ты - заўсёды малады, а я - заўсёды стары?” Ён адказаў: “Так атрымалася. Аднак для мяне ўзрост цяпер не мае значэння. Я збіраюся сыходзіць на іншы, магчыма, вышэйшы ўзровень жыцця. А ты, дасць Бог, памаладзееш. Я пастараюся - у гэтым маё прызначэнне. Толькі таму мы, нашчадкі Першалюдзей, вечныя”.

Формула, якую я некалі здолеў перадаць вучоным і нават апублікавадь у Сеціве, ні пры чым. Яе, здаецца, ігнаравалі. Але нават цяпер самаму старому жыхару планеты - сто пяцьдзесят два гады. Стогадовых - трыццаць мільёнаў. І гэта пры несупынных войнах! Цяжка сказадь, можа, усё ж нешта засвоілі?

105-115

P. Р. S. Дзве тысячы шэсцьдзесят шосты год. Дзве шасцёркі палохаюць. Зноў успамінаю Імартала: людзі занадта вялікае значэнне надаюць лічбам. Нешта гаворадь пра гіганцкі метэарыт, які ў наступным годзе павінен страсянуць планету. Ваенныя прапануюць два варыянты абароны: разбідь няпрошанага госця на аскепкі і засеяць імі палову плошчы планеты або накіравадь яго ў Марыянскую ўпадзіну і змыць Акіянію. Маўляў, каму яна патрэбна?

Чорная амерыканка з італьянскім прозвішчам Лора Тычэлі задзяўбла флэм-кліпам “Невядома, чаму мы тут’, хоць верш яўна унікальны і да месца. Джойнт Стынглер стаміў рэкламным паказам “Праявы змроку’: пяцісекундныя эпізоды высвечваліся нават на сметніцах. Зрэшты, не раздражнялі.

Незразумела чаму, але ў апошнія гады я пачуваюся лепей. Зніклі прабелы ў памяці і галюцынацыі. А сёння абсалютна спакойна прайшоў кіламетры тры па сваім раёне. І нават агрэсіўныя нашчадкі белагаловых шэльмаў, якія з’явіліся пасля алазітанскай дэтэнтызацыі, не насмеліліся напасці, хоць іхнія кігсы - слізготны абутак, які я пакуль не засвоіў, - хутчэй за ўсё дазволілі б пазбегнуць затрымання і кары. Ды вельмі ж я падаўся ім (дазволю сабе такое слова) вальяжным!

Дарэчы, апошнія падзеі (Усёафрыканскае Паўстанне, якое ахапіла свет) дазволілі мне без праблем аднавіць дакументы, быццам бы знішчаныя ў пажары, пасля якога я жыў у Храме Андаманскіх Вешчуноў. Згодна з пашпартам мне сорак сем гадоў, хоць выглядаю пакуль старэй гадоў на пятнадцать. Яны думаюць, што мяне састарылі жыццёвыя катаклізмы. На самай справе я цяпер не толькі вечны, а і маладзею.

Нядаўна загледзеўся на трыццацігадовую кабету і яна збянтэжыла вулічнай гаворкай: “Што, кантакты перамкнула?

Пяцьдзесят!” Толькі дома я зразумеў, што гэта цана яе сексуальнай даступнасці.

На гэтай планеце ў мяне даўно няма нікога, апроч Адамава- Імартала, якога я не спадзяюся ўбачыць. Ён не з’явіўся, калі мне споўнілася сто дзесяць гадоў, - гэта нонсэнс, маветон або алагізм, як заўгодна. Значыць, ён усё ж перайшоў на іншы ўзровень жыцця. Зрэшты, пра гэта, як і пра мой узрост, ведаем толькі мы.

З год таму па тэлеплаце (так пагардліва называюць тэлевізар) я ўбачыў Відю: ён цяпер адзін з босаў фонда Сорасаўскіх прэмій. Гэта і ёсць твой “вышэйшы” ўзровень, Вітэрнал? Ці гэта твой клон?

Пасля бачыў, як ён адлятаў у космас. Само сабой, Імартал зноў меў другое прозвішча. Праз некаторы час далі інфармадыю, што адзін з энсураў-раскрадальнікаў Сорас-фонда асуджаны да пажыццёвага зняволення на востраве Мас. Бясспрэчна, што Адамаў- Вітэрнал клануе сабе падобных смяротных і ўладкоўвае іх на ўплывовыя пасады ці робідь вядомымі асобамі. І больш не клапоціцца пра іх. Навошта, не разумею. Магчыма, проста перадае мне прывітанне або нейкую, пакуль незразумелую для мяне, інфармацыю.

Я ўжо разабраўся, што блакіроўка гена старэння пасля дасягнення сталага ўзросту падаўжае жыццё, нават дае рэгенератыўны адкат, але не аднаўляе традыцыйную рэпрадуктыўную функцыю. Значыць, бессмяротныя ствараюць падобных сабе з вялікай колькасці смяротных. Гэта азначае, што і сам Імартал-Адамаў такі ж, як і я, толькі ўзрост яго большы. Магчыма, на некалькі десяткаў ці соцень гадоў.

Напэўна, і мне трэба будзе рыхтаваць пераемніка. Як гэта робідца, пакуль невядома. Што там казаў Адамаў пра атрыбуты - знешнія прыкметы? Магчыма, іх можна ўбачыць толькі ў дзіцячым узросце. Рэбусы-шарады. Ну, нічога, час у мяне ёсць.

Каб не забыцца - пра формулу, па якой цяпер жыву: супадзенне агульнага рытму жыцця з рытмам жыцця ўласнага; пры немагчымасці гармоніі знешняе жыццё ігнаруецца змяненнем яго ўспрымання; паслядоўнасць любых дзеянняў і паступовасць пашырэння або звужэння сфер дзейнасці; пры немагчымасці выканання абставіны, якія ператкаджаюць, лічадца перадумовай для заканамернага чаргавання; выбраная мэта павінна быць вялікай або далёкай, каб выключыць промах ці пагадзіцца на неабавязковасць дасягнення. Зрэшты, такія сентэнцыі непазбежна прыходзяць у любую разумную галаву, калі хвалістае мора мітусні скоўвае лёд мудрасці.

Я харчуюся цяпер сціпла і толькі пару разоў на тыдзень - дастаткова.

120-130

P. P. P. S. Метэарыт не знішчыў чалавецтва, аднак напэўна прынёс нямала бяды майгрынам, пра якіх Адамаў некалі казаў, што іх цывілізацыя жыве ў глыбінях Сусветнага акіяна. Яны, відаць, пакрыўдзіліся на чалавецтва і наслалі на Аўстралію вірус. Вірус смяротны не для ўсіх, таму чалавецтва засяляе пяты кантынент спецыяльна падрыхтаванымі ізгоямі. Здаецца, гэтаксама было напачатку асваення Аўстраліі белай расай.

Майгрыны не могуць самі выйсці з-пад тоўшчы вады, аднак яны здолелі падрыхтаваць іншых марскіх насельнікаў як баявую сілу. Адзначаны сотні выпадкаў патаплення караблёў німбамалюскамі і дзесяткі тысяч - нападу на людзей нома-скатаў. Праўда, пра гэта гаворыцца на навукова-папулярным узроўні. Акулы і дэльфіны ў вайне супраць чалавецтва пакуль не ўдзельнічаюць.

.Учора ў нашым квартале з-за нашэсця на станцыю шаравых маланак прапала энергія. Калі я падымаўся па цёмнай вузкай запыленай лесвіцы аварыйнага ўваходу ў свой бярлог, спатыкнуўся і кулём каціўся цэлы пралёт. Паткоджанняў на сабе, як апрытомнеў, не знайшоў, аднак дагэтуль балідь раструшчанае калена, якое паспела зрасціся, і дзіка ные шыйны пазванок. Значыць, мяне нельга пашкодзіць. Аднак трэба берагчы сябе. Боль - канечне, таксама пачуццё, але пакуль не вельмі прыемнае.

Апошняе: нарадзіў ад ушмы Сейды. Сейда сцвярджала, што дзідёнак толькі яе - ушмам забаронена раджаць. Я без паведамлення ўладам перасяліўся да жанчыны, якую нядаўна кахаў. За тры месяцы, цягам якіх давялося адбіць дзевяць атак на нашае жытло, маё дзідё не вырасла і не развілася розумам, аднак паспела пасталець, састарэць і памерці. Я атрымаў, кажучы па-даўняму, - шок. Сейда ўвесь час паўтарала, што гэта вынік няўдалай стэрылізадыі, якую робяць усім ушмам. Урэшце яна звар’яцела. А я думаю, што Імартал казаў праўду: нам, бессмяротным, немажліва мець дзяцей. Я ўладкаваў яе ў Храм Маці Т эрэзы, у якім сам жыў да мінулага года.