Выражение пространственных отношений. Диалоги. Задания.

(Кырык дҮртенче дəрес)

— Исəнмесез! Хəерле кӨннəр Сезгə!

Сегодня мы будем изучать формы, которые выражают место, расположение предметов, явлений в пространстве.

Выражение пространственных отношений

I. Наиболее часто эти отношения места выражаются словами в направительном, исходном и местно-временном падежах.

Помните, мы с вами проходили падежные формы. Поговорим, употребляя слова с этими аффиксами.

1. — Мин бҮген Азнакайга барам.

— Автобус белəнме?

— Юк. БӨгелмəгə хəтле самолет белəн очам.

2. — Сез эштəн кайчан чыгасыз?

— Кичке 6 да чыгам. Шунда мине кӨтеп торыгыз.

— Ярый.

3. — Миңа Америкадан хат килде.

— Кем язган?

— Бер профессор. Без аның белəн Җəй кӨне БӨтендӨнья татар корылтаенда танышкан идек.

4. — Син бу китапны кайдан алдың?

— Китапханəдəн.

— Кайчан?

— Кичə.

— Миңа да биреп торырсың əле, яме?

— Ярар.

5. — Без бҮген концертка барабыз.

— Кайда була?

— Академия театрында.

— Кем Җырлый?

— ИлҺам Шакиров.

— Синдə артык билет юкмы?

— Юк шул.

II. Пространственные отношения выражаются наречиями места, словами əнə, менə:

аста — внизу

Өстə — наверху

уртада — в середине

югарыда — наверху

алда — впереди

артта — позади

алдан — спереди

арттан — сзади

астан — снизу

Өстəн — сверху

югарыдан — сверху

биектə — высоко

ерак — далеко

еракта — вдалеке

ерактан — издалека

якын — близко

якында — вблизи

монда — здесь

тегендə — там

биредə — здесь

əнə — вон

менə — вот

III. Пространственные значения выражаются сочетаниями имени и вспомогательных имен в различных падежах в функции послеложных слов. Помните?

Өстəл астында — под столом

Өстəл Өстендə — на столе

Өстəл астыннан — из-под стола

Өстəл Өстеннəн — со стола

бҮлмə уртасында — в середине комнаты

егетлəр алдында — перед парнями

машина артында — за машиной

Өй янында — около дома

су буенда — у воды

кҮл буенда — у озера

тау башында — на горе

Өй артында — за домом

синең алдыңнан — впереди тебя

аның алдыннан — впереди него

минем артта — за мной

минем янда — около меня

синең янда — около тебя и т. д.

Задание 1 . Поставьте вспомогательные имена в том или ином падеже.

БҮлмə … зур Өстəл бар.

Ай … конференция була.

Өй … бер машина тора.

Машина… минем дустым.

Елга … балалар уйныйлар.

Минем … бер кеше килде.

Казан … бер самолет оча.

Өстəл … уенчыклар ята.

Без тау … менəбез.

Синең … кем бар?

Слова для выбора: артында, янга, башында, уртасында, яныңда, буенда, Өстендə, астында, эчендə, башына.

Есть такая народная плясовая песня — «əнисə». Там очень много вышеуказанных форм. Попробуйте ее перевести: əнисə

Тыпыр-тыпыр биергə Тимер идəннəр кирəк. Тимер идəннəр Өстенə Хəтфə паласлар кирəк. Хəтфə паласлар Өстенə Имəн Өстəллəр кирəк. Имəн Өстəллəр Өстенə КӨмеш табаклар кирəк. КӨмеш табаклар эченə ХӨрмə Җимешлəр кирəк. ХӨрмə Җимешлəр ашарга Алтын кашыклар кирəк. Алтын кашыклар тотарга Кара кашлы кыз кирəк. Кара кашлы кыз каршына Батыр егетлəр кирəк.

Задание 2. Вместо точек поставьте слова или словосочетания.

1. … бер егет басып тора.

2. … бик салкын.

3. Без … килдек.

4. Сез … очрашачаксыз.

5. Алар … яхшы сөйлəшəлəр.

6. ك‍а китап… ята.

7. Сөембикə манарасы … күренə

На этом завершаем наш урок.

Сау булыгыз!