Школа для ўцекачоў. — Вучуся дацкай і польскай. — Нашы першыя кніжкі. — Першы стрэс. Па-француску. — Нямецкая і скандынаўскія. — Гішпанская і ангельская. — Семдзесят дзевяць моваў

Школа для ўцекачоў

Выяжджаючы ў восем гадоў з Баранавічаў, я размаўляла толькі па-беларуску. Пісала затое лацінкай і кірыліцай, бо скончыла дзьве клясы беларускай школы. Яшчэ памятаю, якое цяжкае было першае спатканьне ў Кёнігсбэргу — цяперашнім Калінінградзе — з чужой нямецкай мовай. Ва Ўсходняй Прусіі, дзе наша сям’я правяла першыя шэсьць месяцаў выгнаньня, для чужынцаў не было месца ў школе. А калі перад надыходам бальшавікоў баўэр, у якога мой бацька працаваў, завёў нас з братам у школу, ужо было запозна вучыцца.

Гаварыць па-нямецку, па-дацку і па-польску я навучылася ў Даніі, куды мы дабраліся, калі мне было дзевяць гадоў. У шматмоўным лягеры для ўцекачоў, у якім нас пасялілі, людзі між сабой гаварылі па-нямецку. За пару месяцаў загаварыла па-нямецку і я.

Вучуся дацкай і польскай

Якраз у тым часе, у цудоўным гарадку Скодс-баргу, дзе мы жылі, я аднаго дня затрымалася перад акном крамы паглядзець на выстаўленыя там брошкі, прыгожыя бутэлечкі ды падобныя цацкі. Відаць, з такім захапленьнем я на ўсё гэта глядзела, што выйшла прадавачка ды спытала ў мяне нешта па-дацку. Я адказала па-нямецку, што не разумею. Тады яна запытала, ці хачу я навучыцца дацкай. Я з захапленьнем сказала, што так, і мы дамовіліся, што буду прыходзіць кожнага дня да яе на заняткі. Цудоўна я там праводзіла час. Для мяне гатавалі заўсёды нейкі смачны пачастунак, і я вельмі старанна вучыла штодня новыя словы.

Але сапраўды добра дацкай мове я навучылася ў Аўгустэнборгу, на высьпе Альс, калі матка маёй новай сяброўкі, Анна Расмусэн, запрасіла мяне да сябе ў чэрвені 1946 году. Там хадзіла я цэлы месяц у дацкую школу, а пасьля пачаліся вакацыі, і спадарыня Расмусэн узяла яшчэ адну дацкую дзяўчынку з Капэнгагену, каб мне было з кім гуляць і далей вучыць мову.

Калі пасьля двух месяцаў у Аўгустэнборгу я вярнулася ў лягер да бацькоў, дык ужо зусім добра гаварыла па-дацку, што мне дазволіла пайсьці ў дацкую школу. Пазьней нас перавялі, як грамадзянаў Рэчы Паспалітай, у польскі лягер для ўцекачоў — у Даніі беларусаў было замала, каб адкрываць беларускі лягер, і я шэсьць месяцаў хадзіла ў польскую школу, дзе навучылася размаўляць па-польску.

Нашы першыя кніжкі

Праз увесь гэты час тата вучыў мяне з братам па-беларуску паводле «Беларусі ўчора і сяньня» Найдзюка і Касяка, якую бацькі прывезьлі з сабою з Баранавічаў. Кнігу гэтую берагу і дасюль, разам з школьнымі дыплёмамі бацькоў і некалькімі здымкамі, якія мама мела ў сваёй сумцы, — гэта адзінае, што мы выратавалі зь Беларусі. Калі ў 1947 годзе Мікола Абрамчык прыслаў нам дзьве кнігі з Францыі, зборнік вершаў Ларысы Геніюш і «Сымона-музыку» Коласа, дык мы з братам Лёнікам іх чыталі бязь цяжкасьцяў. Праўда, праплакалі ўсяго «Сымона»: адзін з нас пачынаў чытаць і, прачытаўшы бачынку, меў поўныя вочы сьлёз і, нічога ня бачачы, перадаваў кнігу другому.

Другі таксама чытаў, пакуль мог стрымаць сьлёзы… Ніякая кніга ў жыцьці нас нагэтулькі не расчуліла.

Першы стрэс. Па-француску

Было мне дванаццаць гадоў, калі мы пераехалі з Даніі ў Францыю, і там прыйшлося вучыць яшчэ адну мову, францускую. Выдалася яна мне страшэнна цяжкой. Шмат тужыла па Даніі, дзе ўсё так лёгка ішло. Спачатку шмат наплакалася. У новай краіне нават кнігі не магла прачытаць. Да таго ж трэба было зноў ісьці ў пачатковую школу — а я ж ужо здала іспыт у

Даніі ў сярэднюю. Праўда, гэта дазволіла прывыкнуць да францускай сыстэмы навучаньня. Было тут страшэннае спаборніцтва між вучнямі. Тады ўжо спазнала, што такое стрэс. Мне спатрэбілася восем месяцаў, каб заняцьпачэснае месца між вучнямі мае клясы. Здаўшы зноў экзамэн у сярэднюю школу, пачала вывучаць ангельскую і лацінскую мовы. Ангельская давалася мне асабліва лёгка, магчыма, таму што я ведала дацкую. Праз два гады я пачала дапамагаць іншым вучням з ангельскай мовай. Але якое ж было маё зьдзіўленьне, калі, паехаўшы першы раз у Англію ў 1951 годзе, я нічагусенькі там не разумела, хоць выглядала, што людзі мяне разумелі. Тады я пазнаёмілася і зь некаторымі ангельскімі нюансамі вымаўленьня, але дасюль не магу сказаць, што імі дасканала валодаю.

Нямецкая і скандынаўскія

У гімназіі другой «жывой» мовай, якую я выбрала на трэцім годзе навучаньня, была нямецкая. Настаўніца, якая яе выкладала, мела вельмі добрую рэпутацыю, ну і выглядала больш прэстыжна вучыць цяжэйшую мову, якой лічылася нямецкая, чым гішпанскую, якую выбірала бальшыня вучняў.

Да таго ж я хацела выкарыстаць калісь здабытыя веды, хоць у гэтым веку яны гэтак жа хутка зьнікаюць, як зьяўляюцца. Нямецкую мову я вывучала шэсьць гадоў і вельмі добра ведала, пакуль не ўзялася вывучаць ва ўнівэрсытэце скандынаўскія мовы. Тады нямецкая цалкам зьнікла, і дасюль яе ня ведаю. Дацкай затое мела нагоду шмат карыстацца ў 2002-м і 2003 годзе, і аказалася, што яшчэ яе памятаю. Нават дала інтэрвію дацкай тэлевізіі, амаль не карыстаючыся ангельскай мовай.

Гішпанская і ангельская

Апошняй мовай, якой мне давялося навучыцца, калі ў 1959 годзе выйшла замуж за Янку Сурвілу і пераехала ў Мадрыд, была гішпанская. Заняло гэта аж два гады… Зь Янкам мы, безумоўна, гаварылі па-беларуску, у крамах ня мусіла карыстацца мовай, бо была зь Янкам, а нашы сябры гаварылі па-ангельску або якой іншай мовай, якую я ведала. Зусім мне не дапамагло добрае веданьне францускай мовы.

Аднак па-гішпанску з часам навучылася добра і яшчэ яе ведаю, хаця і мала ёй карыстаюся.

Семдзесят дзевяць моваў

Веданьне моваў адыграла вялікую ролю ў маім жыцьці. Усе прафэсійныя пасады, якія займала, былі зьвязаныя з мовамі. У Гішпаніі выкладала францускую і ангельскую, працавала журналісткай на беларускай, гішпанскай і францускай мовах. Прыехалі мы ў Канаду дзякуючы майму веданьню ангельскай і францускай. У Канадзе працавала перакладчыцай, рэдактаркай, інструктарам перакладчыкаў і рэдактараў, адміністратарам некалькіх аддзелаў — сярод іншага, чатырнаццаць гадоў была шэфам аддзелу перакладаў з чужаземных моваў на францускую. Мой аддзел перакладаў тэксты зь сямідзесяці дзевяці моваў.

І цяпер веданьне моваў мне шмат дапамагае ў працы, якую раблю на карысьць Беларусі.