Знакаміты ўнівэрсытэт. — У аўдыторыях не хапае месцаў. — Дыскусіі ў кавярнях. — Зарабляю на навуку. — Альбэр Камю на іспыце

Знакаміты ўнівэрсытэт

Прыехаўшы ў Новы Сьвет, я ўпершыню зразумела, у якім слаўным унівэрсытэце я вучылася. Раней я фактычна не ўяўляла, што слова «Сарбона» сапраўды магло дапамагчы здабыць працу або павышэньне.

У мае студэнцкія гады было ў Парыжы шмат спэцыялізаваных вышэйшых школаў і асобных вышэйшых установаў, як, прыкладам, Мэдычная школа, Школа палітычных навук, Мастацкая школа. Але дзяржаўным унівэрсытэтам у францускай сталіцы была Сарбона. Мясьцілася яна ў будынку, пабудаваным у XVІІ стагодзьдзі, які займаў цэлы квартал на левым баку Сэны, і вучылася тады каля дваццаці тысяч студэнтаў. Хоць і вельмі прыемна было наведваць выдатныя курсы выдатных выкладчыкаў, умовы, у якіх прыходзілася вучыцца, былі тады надзвычай дрэнныя.

У аўдыторыях не хапае месцаў

Залі былі заўсёды напоўненыя, студэнты сядзелі на падлозе і часам слухалі лекцыі ў калідорах. Толькі прыйшоўшы як найменш за паўгадзіны перад лекцыяй, можна было знайсьці месца ў амфітэатрах «Дэкарт» або «Рышэльё». Але нават і прыйшоўшы загадзя, трэба было змагацца, каб улезьці ў залю (дзьверы чамусьці адчынялі ў апошні момант). Цяпер, калі Парыскі ўнівэрсытэт налічвае не адзін, а дзясятак кампусаў, сытуацыя моцна зьмянілася. Праўда, і студэнтаў цяпер нашмат болей.

А ў той час не хапала месца ня толькі ў амфітэатрах, але і ў бібліятэках. Раніцою бібліятэкі былі перапоўненыя — трэба было шукаць іншага месца, каб не марнаваць часу між лекцыямі. І таму ўсе кавярні вакол Сарбоны займалі студэнты.

Дыскусіі ў кавярнях

Я праводзіла ўвесь вольны час, прынамсі зімой, у кафэ на вуліцы Траншэ, каля Люксэмбурскага палацу. Там мы зьбіраліся зь сябрамі, пісалі нашыя эсэ і гадзінамі вырашалі праблемы сьвету, ад Альжырскай вайны да фэмінізму Сымоны дэ Бавуар, ад апошняга фільму Шаброля ці Брыжыт Бардо да Рымскага трактату ды будучыні Эўропы. Дыскусіі гэтыя нас прымушалі думаць і адпаведна выкладаць гэтыя думкі. Я вось ня ведаю, ці ня там я найболей «вырабілася» падчас маіх студэнцкіх гадоў.

Што несумненна — выпіла шмат кавы і надыхалася цыгарэтнага дыму…

Вясною ідэальным месцам для навукі, а перадусім для падрыхтоўкі да экзамэнаў, быў Люксэмбурскі парк. З маёй добрай сяброўкай Франсуазай Навіян мы асабліва любілі вучыцца ў цені старых плятанаў каля фантану Мэдысі. Яшчэ цяпер, калі вяртаюся ў Парыж, люблю пасядзець каля гэтага фантану.

Елі мы ў студэнцкіх сталоўках, але яны таксама былі замалыя. Заўсёды нехта стаяў з падносам над тваёй галавой — чакаў, каб заняць месца. Расслабіцца ў такіх умовах, безумоўна, было немагчыма. Затое каву пасьля пілі спакойна, зноў у нейкай кавярні. Чалавек да ўсяго прывыкае, і гэты даволі цяжкі спосаб жыцьця здаваўся нам нармальным.

Адбірала ў нас шмат часу праца, якую прыходзілася рабіць летам, суботамі і нядзелямі, каб пакрыць выдаткі, зьвязаныя з студэнцкай штодзёншчынай. Навука была амаль бясплатная, але трэба было здабыць кнігі, кожны дзень заехаць ва ўнівэрсытэт цягніком і аўтобусам, заплаціць за абед і за шматлікія кавы, якія мы пілі. Наняць пакойчык дзесьці ў паддашшы, як гэта рабілі многія студэнты, я ня мела магчымасьці. Кожны дзень марнавала тры гадзіны на язду. З гэтага мела толькі адну прыемнасьць — калі аўтобусам ехала з станцыі «Сэн-Лязар» у Сарбону, праз самы цэнтар Парыжу. Раніцай знаходзіла звычайна месца, каб сесьці й нагледзецца на прыгаство сьвятла і колераў. Назад ехаць у перапоўненым аўтобусе, а пасьля ў цягніку было, на жаль, менш цікава.

Зарабляю на навуку

З крамы сувэніраў, дзе мы зь сяброўкай Франсуазай працавалі каля катэдры Нотрэ-Дам, захавала я безьліч цудоўных успамінаў. Практыкаваліся там у розных мовах з турыстамі з усяго сьвету, якія, каб пагутарыць з «парыжанкамі», куплялі ў нас усё, што нам хацелася ім прадаць. Памятаю, у першы дзень працы прадалі мы турыстам усё стар’ё, што назьбіралася ў краме. Нас моцна цаніў за гэта гаспадар, і зарплата была добрая. Працавалі мы там да канца навукі, але гэта адбірала ў нас шмат часу. Затое за заробленыя грошы Фран-суаза, якая вучылася на факультэце гісторыі, езьдзіла ў Грэцыю, а мне ўдалося правесьці паўтара месяца ў Оксфардзе, дзе вывучала адзін з прадметаў курсу «Etudes anglaіses» — гісторыю школьніцтва ў Вялікабрытаніі. Іншымі прадметамі гэтага курсу былі палітычная гісторыя Вялікабрытаніі, гісторыя брытанскага мастацтва, гісторыя працоўнага руху ў Вяліка- брытаніі.

Альбэр Камю на іспыце

Абавязковым курсам была і філялёгія (пачынаючы ад германскіх моваў да цяперашняй ангельскай граматыкі). Мусілі перакладаць літаратурныя тэксты ў абодва бакі. На экзамэне перакладу з францускай на ангельскую мову прыйшлося мне перакладаць бяз слоўніка адно з апісаньняў прыроды ў кнізе Камю «Чума».

Цяпер, пасьля дваццаці сямі гадоў практыкі, не ўяўляю сабе, як я магла гэта зрабіць. Курс літаратуры ўключаў, апрача гісторыі літаратуры, дэталёвае вывучэньне твораў некалькіх аўтараў (Шэксьпір, Мілтан, Конгрыў, Тэкерэй, Джэйн Остын, Конрад). На экзамэне францускай літаратуры выпала мне тэорыя паэзіі Поля Валеры.

Найболей любіла я, аднак, курсы скандынаўскіх моваў. Праходзілі яны ў іншым будынку, месца там было шмат, студэнтаў мала, ды я мела вялікую перавагу перад студэнтамі й нават прафэсарам, які захапляўся маім веданьнем дацкай мовы. Моцна ўгаворваў мяне працягваць навуку ў гэтай галіне, але я мела іншыя пляны — сьпяшалася скончыць навучаньне, бо ў Гішпаніі чакаў мяне Янка.