Віктар ШНІП
ЗАЎТРА БЫЛА АДЛІГА-2
***
1.08.2014. Ужо амаль дзесяць дзён гарачыня за 30 градусаў. У гэтыя дні да мяне са сваімі творамі не прыйшоў ні адзін аўтар...
***
1.08.2014. Сто гадоў як пачалася Першая сусветная вайна. У той час яна называлася Еўрапейскай вайной. У 1916 годзе ў раёне Крэва загінуў мой прадзед Янка Шніп (улан царскай арміі). Там і пахаваны ў брацкай магіле...
***
2.08.2014. Ад спёкі з Людай уцяклі ў Лошыцу. Апошні раз там разам шпацыравалі гадоў пятнаццаць таму. Дзеці нашы былі яшчэ малымі. Ездзілі паглядзець на рыцарскі турнір. Недзе ў нас ёсць фотка, дзе наш малы Максім стаіць каля рыцара і трымаецца за меч. Тады ён сказаў: «Буду рыцарам!..»
На ўваходзе ў парк прадаецца марозіва, квас і вада. Чаргі аніякай. З яблынь асыпаюцца яблыкі, з дрэў пажаўцелае лісце. Хочацца разуцца. Чым глыбей у парк, тым больш людзей. Хто на лаўцы, хто пад дрэвамі, хто проста прагульваецца. Старых няма...
Сустрэлі некалькі пар маладажонаў. Нявесты ў белых, як са снегу, сукенках. Жаніхі ў чорных касцюмах, як маладыя Чычыкавы. Пазіруюць для фатографаў. То абдымаюцца, то цалуюцца. Пацалаваўшыся, адзін жаніх доўга вусны выціраў. Ад памады, а можа, дзяўчына яго ўкусіла? Словам, не парк, а фота-салон...
Зайшлі ў музей. Сані, брычкі, вазы, прасы, самавары, гаршкі, скавароды, каструлі, талеркі, адзенне. Манекены, якія, відаць, яшчэ нядаўна сядзелі ў крамах, цяпер тут апрануты, як паны і паненкі ў даўнія часы. Ёсць на што паглядзець. За намі хадзіла музейшчыца. Расказвала, што тут ёсць і чаму яно тут ёсць. А можа, баялася, каб чаго не ўкралі...
Пасля музея пайшлі да вады. А там кругом моладзь, якая тут, проста ў парку, гуляе вяселлі. Шашлыкі, памідоры, агуркі, шампанскае, віно, гарэлка. І не трэба ніякіх рэстаранаў...
Вада ў рацэ, як вылітая вон гарбата...
Схадзілі да рэшткаў млына, пабудаванага ў 1901 годзе па праекце І. Каселя. На цэгле свежыя надпісы кшталту: «Здесь были...» Сцены агароджаны слупкамі з ланцугом. З боку ракі ланцуг ужо нехта ўкраў.
Зайшлі ў рэшткі млына. Над намі высокае неба, як вада, якая чакае свайго часу, каб зноў круціць жорны...
Раней у парку столькі валуноў не было, як цяпер. Яны так раскладзены сярод дрэў і яблынь, што, здаецца, гэта камяні сцен вялікага-вялікага замка, якія прараслі з зямлі...
Чарнасліў
3.08.2014. У нашым садзе чарнасліву не было, і я да школы не ведаў, што ёсць такія слівы. Ідучы ў першы клас па дарозе паўз чужы сад, я заўважыў каля плота маладое дрэўца з незвычайнымі пладамі. Некалькі дзён я спыняўся каля саду, але не асмельваўся сарваць сліву, каб пакаштаваць. І калі я сарваў сліву, тут жа каля мяне з’явіўся гаспадар, які мяне так адчытаў, што я пасля некалькі гадоў баяўся блізка хадзіць каля ягонага саду. З таго часу ў мяне з’явілася мара, каб у нашым садзе рос чарнасліў. На жаль, мая мара так і засталася марай. І сёння, купіўшы кілаграм чарнасліву, я ўзгадаў сад, у якім рос чарнасліў, і дзядзьку, які яго сцярог ад вясковых дзяцей. І сёння няма ні таго дзядзькі, ні таго саду...
***
4.08.2014. Еду ў аўтобусе з працы. Стаю. Непадалёку сядзіць п’яны, пачарнелы ад штодзённай спёкі мужык гадоў сарака з пакрыўленым носам і падбітым вокам. Паблізу яго стаіць маладая прывабная жанчына ў кароткай спаднічцы. П’яны глядзіць на прыгажуню так, нібыта ён малады Ален Делон, а я на іх, як на карціну «Няроўны шлюб»...
Гарбузок
4.08.2014. Пачатак лета. Я перайшоў у другі клас. Канікулы. З сябрамі Тошкам Руткевічам, Сашкам і Віцькам Балотнікамі каля плота сялібы дзядзькі Бурага гуляем у карты. У Пугачах пасля вяртання ад бабулі Г анны я жыву другі год. Тут шмат для мяне новага і цікавага. Гуляючы ў карты, я заўважыў, што за плотам, толькі працягні руку, у траве ляжыць маленькі, сантыметраў дзесяць, зялёны гарбузок. Ён мне так спадабаўся, што я вырашыў: калі закончым гуляць і я застануся адзін, то абавязкова яго сарву і прынясу маме. Нагуляўшыся ў карты, я, каб ніхто не бачыў, сарваў гарбузок і прынёс дамоў. «Дзе ўзяў?» — адразу ж запыталася мама. Я прызнаўся. Мама, накрычаўшы на мяне, загадала аднесці гарбузок туды, дзе ён рос. Наплакаўшыся, я паклаў гарбузок на месца і доўгі час прасіў Бога, каб ён дапамог гарбузку прырасці да сцяблінкі, на якой ён нарадзіўся...
Гарачыня і вада
5.08.2014. Такая гарачыня, як сёлета, бывала і ў маім дзяцінстве. Я тады з сябрамі цэлымі днямі хадзіў у адных трусах ад сажалкі да сажалкі. З цягам часу многія вадаёмы перасыхалі і мы лезлі ў брудную ваду каля дарогі, дзе, часта, уцёкшы з пашы, стаялі каровы. Цяпер у тую сажалку мяне ніхто калом не загнаў бы, а тады ж мы разам з каровамі сядзелі ў вадзе, як жабы...
***
5.08.2014. Холадна там, дзе нас няма...
Гарачыня
5.08.2014. Узгадаўся ліпень 1987 года. Я ў Тбілісі на свяце паэзіі Уладзіміра Маякоўскага. Гарачыня! Пад сорак. Вечарам нас прывезлі з гор, дзе мы жылі на турбазе імя Барыса Дэніладзэ, на чыгуначны вакзал, каб ехаць у Кутаісі. Пачало цямнець. Запалілі святло і праз некалькі хвілін на вакзал апусцілася зялёная хмара саранчы. Ідзеш, а пад нагамі, як снег зялёны, хрум-хрум-хрум. Падышоў цягнік. Увесь залеплены саранчой. Ды і на нас саранчы, як на бяздомных сабаках блох.
У вагонах, як у печы. Усё гарачае, не даткнуцца. Мы параспраналіся да трусоў. Сядзім, як у лазні. Хлопцы ў адным вагоне, дзяўчаты ў другім. Ехаць кіламетраў 150, а сунуліся амаль восем гадзін. Спрабавалі заснуць, ды не змаглі. Прыехалі раніцай. Толькі выйшлі з цягніка, як зайграла музыка і да нас з кветкамі кінуліся піянеры. Мяне, як новага лаўрэата прэміі імя Уладзіміра Маякоўскага, тут жа пад рукі падхапіла начальства і павяло даваць інтэрв’ю для рэспубліканскага тэлебачання. Не памятаю, што я тады гаварыў, але памятаю, што была гарачыня...
***
6.08.2014. Нарэшце парадаваў дождж. Невялікі, але з грымотай. У дзяцінстве ў вёсцы, калі падоўгу стаяла сухмень, я чуў ад людзей, што трэба забіць жабу, тады і дождж пральецца. Мне вельмі хацелася дажджу, але я жаб не забіваў...
***
6.08.2014. Пасля дажджу вяртаюся з працы. Каля крамы «Алеся» бачу, ідзе народны артыст Расціслаў Янкоўскі. Ён з мыліцай, а ў другой руцэ кавенька. Артыст спыніўся, прысеў на лаўку, як у тэатры ў ложу, і стаў глядзець на вуліцу перад сабой, як на вялікую тэатральную сцэну, па якой і я прайшоў, як масоўка...
***
7.08.2014. Кожную раніцу, едучы на працу, выходжу на прыпынку, што насупраць кафедральнага сабора. Спыняюся каля прыступак, што вядуць да Храма, і дзякую Богу за тое, што Ён ёсць. І я не адзін такі. І амаль кожны раз побач з намі спыняюцца мужчыны і жанчыны, якія, гледзячы на Храм, прыпальваюць цыгарэты...
***
7.08.2014. Часам хочацца жыць, як у рамантычных фільмах, дзе ўсё добра канчаецца...
***
8.08.2014. Маладзік, як палавінка залатога пярсцёнка...
***
9.08.2014. З Людай з’ездзілі ў Пугачы. За тры тыдні, што не быў у вёсцы, травой сяліба не зарасла і грады не засохлі...
У хаце цёпла, як было пры маме...
Кветкі каля хаты, пасаджаныя мамай, усё цвітуць і цвітуць, нібыта вечныя...
Не ўсе яблыкі, апаўшы на зямлю, схаваліся ў траве. Над імі восы, як залатыя анёлы...
Каля плота сумуе крапіва. Толькі адна яна, калі гаспадароў няма дома, абараняе і абараняецца...
На павуцінцы вісіць вішнёвы лісток, як маятнік гадзінніка, які спыніўся...
Спалохаў жабу ў траве і сам спалохаўся...
Агуркі на градзе вялікія і пажаўцелыя, як напоўненыя спёкай і сонцам...
На плоце гаршчок, як шалом Дон Кіхота, які тут без нас начаваў...
Суседзяў на вуліцы не бачна, нібыта ўсе пайшлі на фронт (на жніво)...
Каларадскі жук паўзе па ганку, нібыта цяпер ён тут гаспадар...
Рвём цыбулю. Яна не супраціўляецца. А моркаўка і буракі яшчэ добра трымаюцца за родную зямлю...
На комін села незнаёмая птушка, нібыта на цэнтр зямлі...
Шкельца ў траве, як ільдзінка, што не растала з зімы, калі памерлі мама і тата...
Заехалі на Ракаўскія могілкі. Дзякуй богу, новых магіл няма...
У метрах дзесяці ад бацькавых магіл у траве каменны помнік шаснаццацігадоваму хлопцу, які памёр у сакавіку 1908 года. Далей таксама старыя пахаванні, але яны зараслі травой і асіннікам...
Жытняе поле. Буслы, як брыгадзіры з закладзенымі за спіну рукамі, ходзяць за камбайнамі...
Прыехалі дамоў, як з неба спусціліся...
***
10.08.2014. Прачнуўся ад крыку чаек за акном. Вызірнуў на вуліцу. Мінск...
***
11.08.2014. Калі п’янку нельга адмяніць, то яе трэба ўзначаліць...
***
12.08.2014. Вяртаючыся праз дождж дахаты, пачуў радкі:
Пасля спякоты дождж прыйшоў,
Як за вайной прыйшла вайна,
З якой не прыйдзе хтось дамоў,
Бо не апошняя яна,
Як гэты дождж, які ідзе,
Змываючы твае сляды.
Нам кепска як усё ў вадзе,
Нам кепска ж гэтак без вады.
І мокры прыйдзеш ты дамоў,
Прашэпчаш, гледзячы з вакна:
«Пасля спякоты дождж прыйшоў,
Як за вайной прыйшла вайна..»
***
13.08.2014. Прыходзіла сястра Анатоля Сыса Валянціна. Атрымала даўні ганарар за кнігу брата: «Цяпер не трэба будзе з сястрой складацца на юбілей Анатоля». Раней яна ўсё ніяк не магла прыехаць з Брэста. Цяпер у Мінску ў дачкі, глядзіць унучку, якая пойдзе ў другі клас. Я падпісаў Валянціне свайго «Пугачоўскага цырульніка». Яна прачытала дэдыкацыю і заплакала.
***
13.08.2014. Хадзіў на Вайсковыя могілкі. Сёння Дзень памяці Якуба Коласа. Было шмат людзей. Некаторыя прыйшлі дзякуючы абвестцы, што прагучала па радыё...
Усе, хто прыйшоў, паклалі кветкі да помніка Якубу Коласу, а сын Якуба Коласа Міхась Канстанцінавіч да Янкі Купалы...
Увесь час, пакуль людзі збіраліся, на могілках гудзелі газонакасілкі. Праз пару хвілін, як пачаліся выступленні, газонакасілкі заціхлі. Тры касцы ў метрах пяцідзесяці прыселі і сталі назіраць, што адбываецца каля помніка...
Было тэлебачанне. Было некалькі фотакораў і журналістаў. Было светла і ўсе мы, прысутныя, былі ў цэнтры Беларусі...
Быў Уладзімір Содаль. Ён, па-мойму, цяпер зусім кепска бачыць. Як ён дабраўся — не ведаю. Збіраў у прысутных пісьменнікаў аўтографы ў факсімільнае выданне «Дудкі беларускай» Багушэвіча. Калі ўсе разыходзіліся, да Уладзіміра Ільіча падышоў хлопец і прапанаваў давесці яго дахаты...
Яшчэ доўга чалавек дзесяць стаялі з сынам і ўнукамі Якуба Коласа і гаварылі пра жыццё-быццё. І толькі тады, як мы крыху адышліся ад помніка, зноў загулі газонакасілкі...
***
14.08.2014. Прыдворныя паэты і прытворныя...
***
14.08.2014. Раніца. Дождж, як пачатак патопу. Стаю на прыпынку на Нямізе. Вуліца павольна ператвараецца ў раку. Спыняецца патрэбны мне аўтобус, і я еду ў ім, як у лодцы дзеда Мазая мокры заяц.
***
16.08.2014. Рэдакціраваны попел...
***
16.08.2014. Глядзеў серыял пра Уладзіміра Маякоўскага. Добра, што гучала шмат вершаў. Дрэнна, што застрэліўся. Не люблю, калі фільм, як і жыццё, канчаецца смерцю...
***
11.09.2014. Даведаўся, што 4 жніўня памёр паэт Святаслаў Макаль (сын паэта Петруся Макаля). Яму было крыху за пяцьдзясят. У 1992 годзе Святаслаў выдаў кнігу вершаў «Дзверы насцеж». Па сённяшні дзень памятаю ягоныя немудрагелістыя радкі:
Гледзячы ў бінокль,
можна ўбачыць
зоркі...
Гледзячы ў бінокль,
можна не заўважыць,
што ў цябе пад нагамі.
***
11.09.2014. «А я нешта павесялеў!» — сказаў я і ўспомніў, што так часам мне казаў бацька пра свой настрой, калі я ў Мінску даглядаў яго. Бацьку, каб павесялець, хапала добра паесці. А я павесялеў з таго, што напісаў верш. Цяпер думаю, ці есці грыбы, якія сын прывёз з лесу і якія цяпер варацца. Грыбы варацца ўжо другую гадзіну, а я, час ад часу, падыходжу да каструлі і, гледзячы на вар, сам сабе кажу: «Па-мойму, тут большая палова атрутных грыбоў!» Шкада выкідаць, але і есці страшна.
***
12.09.2014. Прыходзіў Алесь Бельскі. Яго можна слухаць бясконца. І пра літаратуру, і пра наша жыццё-быццё. Думаю, што студэнты любяць Алеся Іванавіча. З ім добра. Алесь абяцаў да канца года прынесці зборнік выбраных вершаў паэтаў, якія загінулі на вайне. Выдадзім у серыі «Паэзія ХХ стагоддзя». З выдавецтва пайшлі разам і амаль гадзіну ішлі да майго прыпынку, стаялі, успаміналі тых, каго ўжо з намі няма. Шкадавалі, што амаль не перавыдаюцца пісьменнікі, на творах якіх мы выраслі, якія былі ў нас настаўнікамі. Ад Алеся даведаўся (яму казалі знаёмыя выкладчыкі з універсітэта), што пасля смерці Вольгі Казловай (кватэра была прададзена) кнігі і часопісы з рэдкімі аўтографамі пісьменнікаў і дзяржаўных дзеячаў валяліся на сметніцы і ў іх капаліся бамжы. Алесь і сёння шкадуе, што, калі быў у гасцях Вольгі Васільеўны незадоўга да яе смерці і яна яму прапанавала ўзяць са сваёй бібліятэкі ўсё, што хоча, ён пасаромеўся гэта зрабіць...
***
12.09.2014. З Людай хадзілі ў тэатр аднаго акцёра «Зьніч», які паказвае спектаклі ў культурным цэнтры касцёла св. Сымона і св. Алены. Запрашэнне атрымалі раніцай ад гаспадыні тэатра Галіны Дзягілевай. Сёння пачатак новага тэатральнага сезона, які для «Зьніча» стаў дваццаць пятым, і пачаўся ён спектаклем «Любіць» на вершы Анатоля Вярцінскага. Ідучы ў касцёл, мы думалі, што там сабярэцца шмат нашых знаёмых. Прыйшлі. Са знаёмых сустрэлі Анатоля Вярцінскага і Уладзіміра Васілевіча. Аднак зала была амаль поўная. У асноўным школьнікі, для якіх і адрасаваны спектакль. Слухаючы Галіну Дзягілеву, я ўспамінаў тыя часы, калі. На жаль, тыя часы прайшлі. І ўсё ж ёсць каму слухаць беларускую паэзію ў выкананні «Зьніча». За маёй спінай сядзела маладая пара і, калі пачаўся спектакль, хлопец сказаў: «Ух ты! Па-беларуску!» Спектакль ішоў амаль паўтары гадзіны. Недзе ў яго сярэдзіне Галіна Аляксееўна закашлялася і папрасіла вады. Пакуль супрацоўніца тэатра несла кубак, на сцэну выйшаў Анатоль Вярцінскі і прапанаваў акцёрцы адпіць з яго пляшачкі. Дзягілева не адмовілася, і тут жа ўся зала ўзарвалася апладысментамі. Атрымалася так, нібыта гэта ўсё было па сцэнарыі. Калі спектакль закончыўся, слухачы хвілін дзесяць не разыходзіліся. Некаторыя школьнікі фатаграфаваліся з Дзягілевай і Вярцінскім, дарылі кветкі.
***
13.09.2014. Некалькі дзён таму фотамайстра Юрый Іваноў запрасіў на сённяшні дзень у Мінскую ратушу на ўрачыстую перадачу сваёй фотакарціны «Лятучка. 1987 год» у музей сталіцы. З Людай выйшлі зараней, каб прагуляцца па святочных вуліцах. Зайшлі ў кнігарню «Цэнтральная», дзе сустрэлі Зміцера Юркевіча. Ён запрасіў нас на прэзентацыю часопіса «Тэксты», які прысвечаны Тадэвушу Рэйтану. Імпрэза адбудзецца ў Палацы мастацтваў 26 верасня. Потым мы няспешна пайшлі да ратушы. Паслухалі выступленні аркестра, народных хораў. Зайшлі ў ратушу і адразу трапілі на выставу Юрыя Каралевіча «Рэмінісцэнцыя», на якой прадстаўлены жывапісныя партрэты гістарычных дзеячаў Беларусі. З мастаком я пазнаёміўся сёлета ў Вязынцы падчас свята паэзіі. Усяго на выставе прадстаўлены пятнаццаць партрэтаў. У асноўным гэта самыя значныя асобы Вялікага Княства Літоўскага: вялікія князі Гедымін, Альгерд, Кейстут, Вітаўт, Ягайла, прадстаўнікі дынастыі Радзівілаў. Карціны ўражваюць. Яны надаюць ратушы значнасць. На імпрэзу да Юрыя Іванова прыйшлі народныя артысты Ігар Лучанок і Эдуард Зарыцкі, народны мастак Іван Міско, і яшчэ шмат вядомых людзей. Вёў імпрэзу кінарэжысёр Аляксандр Карпаў-малодшы. На перадачы фотакарціны музею Мінска прысутнічала і гераіня самога здымка, якому ўжо дваццаць сем гадоў. Жанчына па сённяшні дзень працуе на камвольным камбінаце. З прыемнасцю паслухалі песні з рэпертуару мулявінскіх «Песняроў» у выкананні Анатоля Кашапарава. Іван Міско ў перапынках паміж выступленнямі сяброў Юрыя Іванова фатаграфаваў Эдуарда Зарыцкага. Відаць, збіраецца рабіць скульптурны партрэт кампазітара. Даючы слова Эдуарду Барысавічу, Юрый Іваноў на нейкі момант забыўся ягонае прозвішча, і кампазітар тут жа падказаў: «Моцарт!» Ігар Лучанок некалькі разоў падыходзіў да мікрафона. На жаль, нічога не сыграў і не праспяваў. Архітэктар, кіраўнік творчага калектыву Анатоль Шабалін, якім была створана «Мінск-арэна», узгадваючы, як у маладосці разам з Анатолем Кашапаравым два гады спяваў у рэстаране гасцініцы «Юбілейная», сказаў: «А цяпер Анатоль амерыканец!» «Не! Беларус!» — у адказ выгукнуў Кашапараў. Выступіў і я. Пачытаў вершы. Пасля імпрэзы ўсе фатаграфаваліся, абменьваліся думкамі пра свята. А мы з Людай, крыху пабыўшы сярод бамонду, пайшлі ў «Планету сушы»...
***
14.09.2014. За акном цемра, як мёртвая вада.
***
15.09.2014. Па дарозе да Петрапаўлаўскага сабора я ізноў бачыў народнага артыста СССР Расціслава Янкоўскага. Ён ішоў з дзвюма кавенькамі, час ад часу спыняючыся, разглядаючы людзей, якія абганяюць яго і якія ідуць насустрач. Расціслаў Іванавіч, якому 5 лютага наступнага года будзе 85 гадоў, ішоў прыгожа, як і належыць ісці народнаму артысту. Любуючыся Расціславам Янкоўскім, я з жалем падумаў, што, відаць, ніхто, акрамя мяне, не ведае, хто гэты стары, які ледзьве ідзе па Нямізе, як і я не ведаю, што за пажылы мужчына сядзіць у інвалідным вазку на ўваходзе ў дворык Петрапаўлаўскага сабора і просіць міласціну.
***
16.09.2014. У паветры праплыла павуцінка, якой былі завязаны дзверы ў восень.
***
17.09.2014. Выступаў у школе № 43, што на вуліцы Галадзеда. Прыемна было паслухаць «Баладу Еўфрасінні Полацкай», якую па памяці прачытала вучаніца. Чытала выразна і слова ў слова. Балада напісана даўно, а я і сёння на памяць яе не ведаю. Па-мойму, яна складаная для завучвання.
«А ці ёсць у вас вершы пра жывёл?» — паслухаўшы мае гістарычныя балады, нясмела запыталася школьніца.
***
17.09.2014. Не ўсе прыгажуні — прыгажуні і асабліва, калі ты цвярозы...
***
17.09.2014. Калі з мора дзьме вецер, ён заўсёды ў твой твар.
***
18.09.2014. Удзельнічаў у запісе тэлепраграмы «Дыя@блог P. S.», што выходзіць на канале «Беларусь 3». Вядучыя — Навум Гальпяровіч і Анатоль Зэкаў. Праграма пра гумар і гумарыстаў. Я на лаўры вялікага гумарыста ніколі не прэтэндаваў і цяпер не прэтэндую, але так атрымалася, што сёння вядучыя даказалі мне, што я ўсё ж вясёлы Сабака і сур’ёзны Граждан. Перад тэлезапісам грымёрша напудрыла мяне і я, паглядзеўшы ў люстэрка, сам сабе ў думках сказаў: «Харош! Асабліва ў змроку!» Пасля мяне запісваўся гумарыст Міхась Мірановіч. Сваёй чаргі ён чакаў амаль гадзіну. Ідучы на запіс, мы яму далі заданне напісаць новых эпіграм. Сказаў, што напісаў. Выйшаўшы са студыі на вуліцу, я ўбачыў грымёршу, сімпатычную дзяўчыну, якая сядзела на ганку і няспешна піла каву. І цяпер на вольным паветры, дзе з дрэў ападае першае залатое лісце, яна была яшчэ прыгажэйшай, чым тады, калі мяне рыхтавала да гумару.
***
19.09.2014. У выдавецтва прыходзіў мужчына. Пяцьдзясят дзевяць гадоў. Жанаты. Мае будаўнічую фірму. Зімой ён быў на цёплым моры. Там здзейснілася ягоная мара — мець каханку, якая б працавала настаўніцай. Жанчыне сорак гадоў. Разведзеная. Сын ужо дарослы. Закаханы мужчына за дзевяць месяцаў напісаў каля паўтысячы вершаў. Піша, хаваючыся ад жонкі і дзяцей, у пакоі, дзе стаіць акварыум. Блізкія думаюць, што ён да адурэння палюбіў рыбак. Каханка вершы набірае на камп’ютары, правячы граматычныя памылкі. Словам, мужчына мне ўсё расказаў, як «паэт паэту», пакінуўшы на памяць свае творы, сярод якіх і гэты:
Пусть темное, как ночь, вино
Так бережно хранящее прахладу утра,
Вольется в кровь. И в прошлом беды, севшие на дно,
А в будущем — цветы, любовь и камасутра.
***
20.09.2014. Прыснілася восень. Я прыехаў у вёску, каб жыць у роднай хаце. Зайшоў у залу. Змрочна. Са ўсёй столі капае вада. Чыстая. Спрабую спыніць, але вада пачынае цячы мацней. «Я ж тут сабраўся зімаваць...» — з жахам прашаптаў я і... прачнуўся.
Ліда. Мураванка. Жалудок
20.09.2014. Дзякуючы прафсаюзнай арганізацыі выдавецтва са сваімі супрацоўнікамі ездзіў у вандроўку па маршруце: Мінск— Ліда— Мураванка— Жалудок— Мінск. Люда сказала: «Для нас гэта працяг нашай нядаўняй дарогі па Еўропе...»
У Ліду ехалі па маёй роднай Валожыншчыне. Час ад часу я дапамагаў Ярашу Малішэўскаму (наш гід) расказаць пра мясціны, якія мы бачылі праз аўтобуснае вакно...
На ўваходзе Лідскага замка нас чакаў навуковы супрацоўнік Лідскага гісторыка-мастацкага музея Алесь Хітрун. Я з ім знаёмы, і ён, павітаўшыся са мной, потым на працягу ўсёй экскурсіі стараўся гаварыць так, нібыта ўся экскурсія толькі для мяне. Алесь піша вершы. Здаецца, мае кніжку. Увесь час хацеў нас завесці ў музей Валянціна Таўлая, што побач з замкам. На жаль, большасць нашай групы не загарэлася жаданнем зайсці да паэта.
У Лідзе было Свята горада. Вакол замка гандлёвыя палаткі, шмат людзей, нібыта мы трапілі ў тыя часы, калі жылі князі.
Экскурсавод Алесь па знаёмстве мне дазваляў фатаграфавацца з экспанатамі замка. Калі я сеў за гасцінны княскі стол, да мяне падсела дачка нашай супрацоўніцы, і атрымаўся здымак: кароль Ягайла і Софья Гальшанская...
Лідскі замак мяне ўразіў, але не так, каб дух захапіла. Ён яшчэ нейкі як не жывы. Экспанатаў нямнога. Словам, замак яшчэ павінен напоўніцца духам беларускай даўніны.
Каля гасцініцы «Ліда» стаіць скульптура камандзіровачнага. Мясцовыя, убачыўшы нас, сказалі, што трэба ўзяцца за нос скульптурнага мужыка. Для чаго? Не растлумачылі...
Побач за агароджай царквы стаіць хата, на сцяне якой вісіць партрэт Сяргея Ясеніна, над якім прымацаваны кветкі. Каля плота стаіць вядро з яблыкамі. Відаць, у хаце жыве чалавек, які любіць паэзію і які, магчыма, сам піша вершы.
Лазілі на вежы. Вінтавыя лесвіцы вузкія і крутыя. На званіцы сядзелі галубы. Мы іх напалохалі, і яны паляцелі высока ў неба, каб расказаць былым абаронцам царквы, што сюды прыйшлі не ворагі, а свае людзі.
У вёсках Лідчыны і Шчучыншчыны вельмі шмат старых закінутых хат. Ды і многія тыя, у якіх жывуць людзі, выглядаюць не лепей. Гледзячы на іх, успамінаў сваю родную ў Пугачах.
Дамоў вярталіся, нібы з мінулых стагоддзяў.
***
21.09.2014. Прасядзеў цэлы дзень дома. Сумна, як вожыку ў тумане.
***
22.09.2014. Прыснілася, што я ў Пугачах дома ў дзядзькі Шуры (бацькаў стрыечны брат). Праз расчыненыя дзверы бачу, як у сенцы з другога пакоя выйшаў бацька, каб пакінуць хату. Спачатку я хацеў зрабіць выгляд, што не бачу яго, але тут жа ўстаў і пайшоў да бацькі, які ў мяне запытаўся: «Як у цябе справы?» «Яшчэ жывы» — адказаў я і абняў яго на развітанне.
***
23.09.2014. Прыходзіў Валера Гапееў. Ён цяпер у Мінску на вучобе. Гаварылі, гаварылі і прыйшлі да высновы, што ў нашай літаратуры амаль няма твораў пра 70—90 гады мінулага стагоддзя. Адным словам, Валера будзе не супраць пачытаць мой раман пра той час і мяне ў тым часе. Тое, што ў мяне атрымаецца напісаць цікавы твор, ён мяркуе па маіх шматлікіх (ужо надрукаваных) згадках пра перажытае. «З чаго пачаць?» — запытаўся я ў Валеры, і ён адказаў: «Пачні, як было на самай справе, з выпускнога восьмага класа, дзе ўсім хлопцам прапанавалі ісці вучыцца на трактарыстаў. Усе напісалі заявы, а ты адмовіўся.»
***
24.09.2014. Стаю на прыпынку. Спыніўся аўтобус. З яго выйшаў кампазітар Алег Чыркун і адразу падышоў да мяне. Павітаўшыся, Алег запытаўся: «Ну як там Масква?» — «Не ведаю...» — адказаў я. «Ты цяпер тут жывеш?» — «Тут». — «У Маскве ж бабкі харошыя...» — «А тут бабы харошыя...» — «Ты вельмі моцна на Шніпа падобны...» — «Няўжо?» — «Ты ж празаік Алесь Кажадуб?» — запытаўся кампазітар. «Ага!» — усміхнуўся я. «Ты вельмі моцна на Шніпа падобны!» — працягнуў размову Алег. «Мне гэта не дапамагае. Шніп мяне не друкуе», — я пачаў выконваць ролю Алеся Кажадуба. «А ты яму даўно свае творы аддаў?» — «Зусім не даваў!» — «Ну тады занясі!» — нібы загадаў, сказаў кампазітар, і мы яшчэ хвілін дзесяць гаварылі пра Шніпа. Нагаварыўшыся, разышліся, як у полі трактары.
***
25.09.2014. Холадна і няўтульна, як на мокрым дубе.
***
27.09.2014. Ездзіў у Пугачы.
Зайшоў у Заходні аўтавакзал, а там каля сотні старых па гадоў 70—80. І ўсе такія, нібыта сабраліся ехаць на той свет.
Праязджаючы каля Ракаўскіх могілак, каля святой крыніцы ўбачыў шмат народу. Жанчына, што сядзела побач, сказала: «Сёння свята — Узвіжанне Крыжа Гасподняга.»
Прыехаў у вёску. Адразу дождж перастаў і засвяціла сонца.
Да хаты па сухому не прайсці. Навокал вада. На вуліцы прарвала водаправод і ўжо амаль два месяцы цячэ вада каля нашай хаты.
Яблыкаў у траве, болей чым зорак у небе.
Хата жывая. Г адзіннік не спыніўся.
Прыехаў дзядзька Толя. Зааралі грады, пасеялі рапс. Мама была б задаволеная.
Пракапаў дзве неглыбокія канавы па метраў трыццаць. Адну каля плота на вуліцы, а другую ў садзе, каб вада сцякала. Праз гадзіну каля хаты пасушэла. І пры жыцці бацькоў водаправод нярэдка прарывала і вада падцякала пад хату і тады калгас браўся за рамонт не адразу. Цяпер калгаса няма і справы да вады, якая цячэ, нікому няма.
Міма праходзіў Тонік Руткевіч (сябар з майго дзяцінства), запытаўся: «Як там Мінск?» «Яшчэ стаіць!» — адказаў я.
На вуліцы пагаварыў з дзядзькам Шурам, з Лідай і яе мужам Валодзем. У вёсцы добра, і я вяртаўся ў Мінск, успамінаючы тыя часы, калі бацькі былі жывыя.
Яблык ляжаў на дарозе, нібыта зваліўся з неба.
У Мінск вярнуўся, як прачнуўся.
***
28.09.2014. Холадна. У скверы на лаўцы мужыкі сядзяць каля пляшкі з гарэлкай, як каля вогнішча...
***
30.09.2014. Пазнаёміўся з Базылём. Чалавек гаваркі. Жыве ў Амерыцы (верыцца і не верыцца) і ў свой час быў добра знаёмы з Анатолем Сысом. 12 лютага 2005 года Базыль зайшоў да Анатоля дахаты. Гаворачы пра сябе, Сыс сказаў: «Тры сняжынкі маю жыцця». «Так яно і атрымалася, што пасля нашай сустрэчы паэт пражыў тры месяцы». Развітваючыся, Анатоль абяцаў, што апошні верш ён напіша для мяне, і 25 красавіка ён напісаў:
Шрыфтам Брайлера на калядным снезе
Птушкі вершы пішуць.
А чытаю — рукі змерзлі.
Свае руны мне не вышыць.
Я аслепнуў.
Я аглухнуў.
Птушак не здагнаў — спяшаю,
а вясновы снег пажухнуў.
Часу — тры сняжынкі маю.
А памру — паэт мо прыйдзе...
Прачытаўшы верш, Базыль папрасіў падпісаць маю «Тутэйшую тугу» і абавязкова напісаць: «Дарую Базылю, з якім удвух мы ведалі паэта Анатоля Сыса, а пазнаёміліся толькі сёння 30.09.2014 года». Дзякуючы за дэдыкацыю, Базыль сказаў: «Мне Сыс падпісаў кнігу і паставіў дату 3003 год».
***
2.10.2014. Пабялелая марка маладзіка на блакітным канверце восеньскага неба.
***
2.10.2014. Сёння дудару, барду, паэту Зміцеру Сідаровічу было б 49. Я з ім пазнаёміўся дзякуючы маёй Людміле, якая вучылася на філфаку разам з жонкай Зміцера Марынай Місько. У нашым сямейным альбоме сустрэч ёсць запіс: «Нармалёва, Шніпы-Рублеўскія! Нармалёва. Пэўна, на такіх, як вы, трымаецца беларускі свет. Пазнаёміўшыся з вамі, мы гэта пачулі і адчулі шчыльна. Напачатку было цяжкавата. Потым — цудоўна. Людзі разышліся. Вы таксама. Мы таксама. Таму — нармалёва, Шніпы-Рублеўскія! Жонка дапіша астатняе, у мяне нямее рука. Дакончу думку, пэўна, іншым разам. Калі дажывём. Публікаваць гэта ня можна. Чытаць гэта ня можна. На нас трымаецца беларускі свет. Усё»... 14.08.93.
Р. S.
Мы споры думкі беларускай
У рускамоўнай грамадзе.
Мы мусім біцца колам вузкім...»
Марына дапісала: «Вітаю цёплую сямейку і развітваюся з ёю. Спадзяюся, што гэтая сустрэча пакладзе пачатак сяброўства паміж нашымі сем’ямі. Натхнення вам, здароўя вашым дзеткам. Шчасце ў вас, дзякуй богу, ёсць. На векі вечныя. Амін. М. С»..
***
3.10.2014. Памёршы, мужчына вярнуўся ў сям’ю...
***
3.10.2014. У бібліятэцы імя Цёткі тэатр «Арт.С» правёў вечарыну, прысвечаную памяці Зміцера Сідаровіча. Каля трох гадзін гучалі Зміцеравы музыка, вершы, песні і было ўражанне, што ён побач з намі і слухае нашы расповеды. Узгадваючы дудара, Міхась Скобла расказаў і пра тое, як ён быў у яго ў гасцях на дзевятнаццатым паверсе і на пытанне: «Для каго ты тут іграеш?» пачуў: «Для неба!».
***
4.10.2014. Мама часта мне казала, каб нікуды не хадзіў, сядзеў дома. Мамы няма, а я сяджу дома.
***
5.10.2014. Я на працы. У кабінет зайшоў Уладзімір Караткевіч. «У мяне тут хутка будзе юбілей. Хачу выдаць новы раман», — сказаў Уладзімір Сямёнавіч і паклаў перада мной тоўстую папку. Я заглянуў у яе, каб даведацца як называецца новы твор Караткевіча, а там пуста, і я. прачнуўся.
***
7.10.2014. Прыходзіў фотамайстра Яўген Коктыш. Ягоныя здымкі надрукаваны ў кніжцы Барыса Крэпака пра Міхаіла Савіцкага. Гаворачы пра мастака, Яўген Фаміч узгадаў айца Віталя, які, будучы ў майстэрні Савіцкага, запытаўся: «Міхаіл Андрэевіч, хто ж пасля Вас?» Мастак больш за паўгадзіны не адказваў на пытанне, нібыта не пачуў яго, а потым, калі айцец Віталь агледзіў усе карціны, што былі ў майстэрні, сказаў: «Нікога!»
***
8.10.2014. Холадна. Чайкі на беразе Свіслачы, як першы снег.
***
9.10.2014. У яго была кніга ў блакітнай флэшцы на ружовым шнурку.
***
12.10.2014. Трэці дзень хварэю. Прыходзіў адведаць Алесь Квяткоўскі. Запрасіў на 19 лістапада на адкрыццё выставы ў галерэі Шчамялёва. Некалькі дзён таму Алесь тэлефанаваў Вітаўту Чаропку. На маё пытанне «Як там наш вялікі празаік?» Алесь адказаў: «Пачаў маляваць. Ужо мае каля дваццаці карцін. Пра Чарнобыль, пра пажары. Словам, запрашаў прыехаць паглядзець і ацаніць ягоныя работы».
***
13.10.2014. Сніцца родная хата. Вада. Бацька. Ужо чацвёртую ноч.
***
15.10.2014. Выступаў у гімназіі № 20. Старшакласнікі толькі слухалі, а малодшыя адзін перад адным падымалі рукі і задавалі пытанні на беларускай мове. Пазнаёміўся з настаўніцай Алай Рыгораўнай. Яна мая зямлячка. Яшчэ школьніцай чытала мае вершы ў Валожынскай раёнцы, некаторыя вучыла на памяць і з імі выступала на школьных святах.
***
16.10.2014. Сядзеў каля камп’ютара, як мыш каля сыру ў мышалоўцы.
***
17.10.2014. Нарэшце ў кватэру па трубах прыйшло цяпло. А за акном вечар чорны, як мокры воран...
***
18.10.2014. Высока ў бясхмарным небе вароны, як чорнае лісце ў вадзе...
***
19.10.2014. Прысніліся Лягезы. Паўстанне Каліноўскага. Я ў лесе. На ўзгорку каля Лягез адзін трымаю абарону. Страляю з ружжа і не трапляю ў ворагаў, якія абыходзяць мяне, не страляючы. Бачу, як далёка ў баку Пугачоў ідзе бой. Хачу дапамагчы паўстанцам, але раптам чую, што мяне на ўскрайку Лягез кліча маладая паненка. Уся ў белым. Я пакідаю сваю пазіцыю і спяшаюся да дзяўчыны. Не паспяваю дайсці, як бачу, што да яе падыходзіць малады афіцэр і абдымае. Я хачу іх застрэліць. Страляю і. прачынаюся.
***
24.10.2014. Прыходзіла сястра Еўдакіі Лось. Гадоў дзесяць таму яна забрала з выдавецтва ўспаміны пра паэтку і цяпер хоча, каб мы надрукавалі. «А дзе ж рукапіс?» — пацікавіўся я. «Дома». — «Чаму не прынеслі?» — «Баюся згубіць па дарозе»...
***
25.10.2014. Неба чыстае, як першы лёд.
***
26.10.2014. Неба, як манітор няўключанага камп’ютара...
***
27.10.2014. Абляцела лістота, і на дрэвах у парку зачарнелі вароніны гнёзды, як дзіравыя шапкі лесавіка, што цэлае лета бамжаваў у горадзе.
***
28.10.2014. Сустрэўся з мастаком Уладзімірам Лукашыкам. Узгадваючы памерлых паэтаў, Валодзя сказаў: «Сёння, ідучы да сваіх студэнтаў, задумаўся пра сваю смерць. Хачу, каб мяне пахавалі ў кашулі ў клетачку...» «Чаму ў клетачку?» — пацікавіўся я. «Мама заўсёды мне купляла кашулі ў клетачку. Калі памру, хачу, каб мама мяне здалёку пазнала.» — адказаў мастак.
***
29.10.2014. Размаўляў з Уладзімірам Лукашыкам. Гаворачы пра творчасць, мастак сказаў: «У нас жывапіс не цэніцца. У нас цэніцца халадзільнік!»
***
30.10.2014. Раніца. Я толькі што прыйшоў на працу. Не паспеў сесці за стол, як у кабінет зайшоў мужчына і гучна заявіў: «Я тут з Кіева прыехаў. Хачу ў вас кніжку выдаць!» «Аповесць? Раман?» — запытаўся я. «Не! Гэта маё навуковае даследаванне! Я напісаў яго ў вольны час ад працы на заводзе!» — сказаў госць з Кіева і расказаў пра тое, як усё кепска ва Украіне і што будзе яшчэ горш і скончыцца ўсё тым, што не будзе краіны. «Можна пачытаць?» — пацікавіўся я. Мужчына дастаў з партфеля вялізарную папку, на якой прыклеена жоўтая паперка, а на ёй напісана «Весенние сны Леонида Брежнева».
***
1.11.2014. З сястрой Валяй і яе мужам Віцем ездзілі ў Валожын. Нарэшце маем усе дакументы на спадычну, што нам засталася ад бацькоў.
Ходзячы па Валожыне, сястра заўважыла, што на мяне некаторыя землякі глядзяць так, нібыта я ў нешта выпацканы. «Гэта ж нядаўна мяне некалькі разоў па тэлевізары паказвалі, відаць, пазнаюць.» — адказаў я і насунуў шапку на вочы.
У Пугачы прыехалі пасля абеду. На сажалках лёд. Хваляваўся за водаправод на кухні. Труба цэлая.
На яблынях ні лістоты, ні яблыкаў. Усё на зямлі. Сад, як забрукаваны яблыкамі.
Вясной купіў бензапілу. Ішоў дахаты з крамы, спынілася машына і нейкі нярускі так мяне разжалабіў расповедам, што яму на працы выдалі зарплату бензапіламі і цяпер ён не можа вярнуцца ў Расію, што я ўзяў і купіў рэч, якая мне асабліва і не патрэбна. Швагер Віця смяяўся з маёй дабраты, але месяц таму і сам папаўся на такога ж нярускага бедалагу і пашкадаваў яго, купіўшы сабе бензапілу. Сёння ў нашым садзе было шмат работы і, каб не новыя пілы, то паламаныя сукі мы б цэлы тыдзень пілавалі, а так справіліся за чатыры гадзіны.
Я з Віцем пілаваў, а Валя паліла на вогнішчы галлё. У шэсць гадзін сцямнела. Вогнішча мы не залівалі вадой. Яно было ў цемры, як невядомая галактыка, у якой мільёны зорак.
«Калі мама ўбачыць, што мы не затушылі агонь, будзе злавацца!» — я сказаў сястры і тут жа ў цемры з вуліцы пачуў незнаёмы жаночы голас: «Не пакідайце ж агонь. Затушыце.»
***
3.11.2014. Трава на беразе ракі трымаецца за пясок, як мы за час, у якім жывём.
***
4.11.2014. Мёртвае лісце перабягае дарогу і гіне пад коламі машын.
***
4.11.2014. Не было б Бога, не было б нікога.
***
4.11.2014. У выдавецтва некаторыя прыходзяць, як у сабес.
***
5.11.2014. Нізкакаларыйныя творы.
***
5.11.2014. Прыходзіла аўтарка. Ёй даўно за семдзесят. Гаворачы пра выданне кнігі, раптам перапынілася і сказала: «У вас на падаконні стаіць каштоўны вазон. За яго ў адной краіне можна вялікія грошы ўзяць!» «Чым ён каштоўны?» — пацікавіўся я. «Ён падвышае мужчынскую патэнцыю!» — «Дык што яго трэба есці?» — «Не! Ён расце і ў паветра вылучае сваю энергію. Такую ж сілу маюць фікусы. Пасля вайны Сталін даў загад, каб у кожнай хаце і кватэры былі фікусы. Мужчын тады было мала і тыя былі знямоглыя пасля вайны, таму фікусы дапамагалі паскорыць прырост насельніцтва». Пасля размовы я прайшоўся па рэдакцыйных кабінетах і амаль у кожным убачыў такі ж каштоўны вазон, як і ў мяне, а ў некаторых былі і фікусы.
***
7.11.2014. Чалавек дзесяць, з якімі размаўляў учора і сёння, віншавалі мяне са святам, не гаворачы з якім. Праўда, усе віншавальшчыкі былі старэйшымі за мяне...
***
7.11.2014. Чакаеш-чакаеш выхадных, а потым не ведаеш, чым заняцца ў гэтыя дні, і сядзіш у інтэрнэце, як кот на аўтобусным прыпынку...
***
8.11.2014. Сёння сем гадоў, як зусім не ўжываю напояў з градусамі. За гэты час прачытаў дзясяткі выказванняў у карысць таго, што трэба пакрыху выпіваць і толькі некалькі, што зусім не піць — гэта вельмі добра. За гэтыя сем гадоў памерла шмат знаёмых, якія пілі, як у бочку, і ніводзін, хто кінуў піць...
***
9.11.2014. Дзень скукожыўся, як на асфальце апалы ліст...
***
10.11.2014. Прыязджаў краязнаўца Міхась Казлоўскі, каб паглядзець вёрстку і афармленне кнігі Язэпа Драздовіча, якую ён склаў. Выданне атрымоўваецца вельмі шыкоўнае, а галоўнае — у ім будзе прадстаўлены амаль увесь Драздовіч. З Міхасём паўспаміналі нашы зямляцкія сцежкі-дарожкі, па якіх апошнім часам неяк не выпадае пахадзіць. Цяпер Міхась працуе над томікам Вячаслава Міхасёнка (доўгі час жыў і працаваў настаўнікам у Дубравах), дзе будуць і вершы, і проза, і ўспаміны пра Караткевіча, і ліставанне. Рукапіс ужо мае назву «Зазімак» — так кнігу пры жыцці хацеў назваць Вячаслаў.
***
10.11.2014. Першы раз за гадоў пятнаццаць быў у паліклініцы. Стаяў у чарзе, каб завесці асабістую картку, і чамусьці думаў, што стаю па пропуск на карабель, які вечарам вязе ў Амерыку ўцекачоў ад белай гвардыі.
***
11.11.2014. Сёння ў Інстытуце журналістыкі прайшоў дзень практыканта, на якім выступіць былі запрошаны Навум Г альпяровіч, Наталля Карпенка і я. Выходзячы з актавай залы, адчуў сябе студэнтам, які прытварыўся выкладчыкам...
***
13.11.2014. Ідучы ў бібліятэку імя Янкі Купалы на прэзентацыю сваіх кніг «Тутэйшая туга» і «Першы папяровы снег», меркаваў, што сабярэцца чалавек 20, ну максімум 30, як звычайна бывае на падобных імпрэзах у бібліятэках. І якраз сёння дома я забыўся мабільны і, каго хацеў з ранку асабіста запрасіць, каб прыйшоў, таго і не запрасіў. І тут на табе, ці то бібліятэчная абвестка каля гардэроба, ці то маё запрашэнне ў «Фэйсбуку», ці нешта іншае паўплывала на людзей, бо на прэзентацыю маіх кніг, якія выйшлі ў выдавецтве «Чатыры чвэрці», прыйшло каля сотні (а мо і больш) чалавек. Мне і песні спявалі, і вершы чыталі, і казалі, што я такі-сякі вялікі, а я слухаў і ўсміхаўся. Едучы дадому, падумаў: «А можа, мне ўсё гэта прыснілася?..»
***
13.11.2014. За апошнія тры тыдні да мяне прыходзіла некалькі празаікаў, якія заявілі: «Я вам прынёс «Вайну і мір»! Друкуйце!» Гаворачы з імі пра «Вайну і мір», я даведваўся, што мае новыя знаёмыя да канца не дачыталі твор Талстога, бо «яго без прымусу, што быў у школе, немагчыма чытаць»...
***
14.11.2014. Ужо даўно рукапісы не змяшчаюцца на выдавецкія паліцы, і я новыя кладу на верх шафы. Сёння зірнуў на пажаўцелыя папкі і чамусьці ўспомніў бацьку, і ўва мне прагучала бацькава: «Гэтых дроў хопіць на некалькі гадоў!»
***
15.11.2014. У скверы размінуўся з бамжом, які спяваў: «Мой адрес не дом и не улица, мой адрес Советский Саюз...»
***
15.11.2014. За сценкай забрынкала піяніна, і я чамусьці ўспомніў сваё кватараванне ў цёткі Галі на вуліцы Мендзялеева. Мне было пятнаццаць гадоў. Я вучыўся ў Мінскім архітэктурна-будаўнічым тэхнікуме. Кожны вечар над намі па гадзіне, а то і болей нехта брынкаў на піяніна. Мае сваякі слухаць музыку перад сном не любілі, і я, ведаючы гэта, вырашыў падпільнаваць музыканта і адвучыць яго іграць па вечарах. Праз некалькі дзён я высветліў, што на піяніна брынкае даўганосы хлапчук, на пяць гадоў маладзейшы за мяне. І вось аднойчы я падпільнаваў яго ў пад’ездзе і, узяўшыся за штрыфлі пінжака, запытаўся: «Хто ты такі, што кожны вечар не даеш людзям спакойна легчы спаць?» «Я Дзіма...» — прашаптаў даўганосы. «Я зараз цябе паб’ю, калі ты не паклянешся, што болей не будзеш іграць па вечарах!» — грозна заявіў я. «Добра. Але мне трэба іграць, бо я здымаюся ў фільме пра Бураціну», — сказаў Дзіма. Казка пра Бураціну была адной з маіх любімых, і яшчэ некалькі гадоў таму я з сёстрамі ў вёсцы ставіў спектакль па гэтым творы. Хлапчук быў вельмі падобны на Бураціну, і мне раптам расхацелася яго біць, бо, б’ючы яго, я б пабіў свайго літаратурнага любімца, а любімых жа не б’юць. І ўжо недзе праз паўгода ў кінатэатры я глядзеў фільм «Золотой ключик, или Приключения Буратино», дзе ў галоўнай ролі быў Дзмітрый Іосіфаў, які жыў нада мной і якога я хацеў адвучыць іграць на піяніна.
***
17.11.2014. Некалькі тыдняў таму адной паэтцы я сказаў, што над яе рукапісам яшчэ трэба добра папрацаваць, каб атрымалася кніга вартая выдання. У пятніцу паэтка патэлефанавала і адразу заявіла: «Я ўсю ноч плакала пасля размовы з вамі!» Падобнае ад паэтак чую не ўпершыню. Некаторыя старыя творцы, якія ў свой час нешта паспелі выбіць у выдавецтвах, палохаюць тым, што яны памруць і будуць мёртвымі прыходзіць да мяне і пытацца: «Чаму не выдаў кніжку?» Такіх, дзякуй богу, нямнога, але яны ёсць. І шкада іх, і дапамагчы ім цяпер амаль немагчыма, і самае галоўнае — яны не разумеюць, што, калі іх гадамі нідзе не друкуюць, то і выдавецтва не выдасць кнігу. Чацвёрты дзень думаючы пра слёзы паэткі, захацелася дажыць да таго часу, калі знойдзецца чалавек, які пасля размовы (не толькі са мной!) пра яго слабенькія творы, патэлефануе і скажа : «Я ўсю ноч не спаў і вырашыў, што болей пісаць не буду, а калі буду, то не буду хадзіць па рэдакцыях і не буду займацца скаргамі!»
***
18.11.2014. Галодны, як камар...
***
18.11.2014. Ідучы вечарам дахаты, у небе на воблаку ўбачыў радкі:
Ты піў віно з жаночай туфлі
І белай ружай заядаў.
Ад пацалункаў вусны пухлі,
Калі жанчыну цалаваў.
А што было далей — не помніш,
Дамоў вярнуўся, як з вайны
Ці з нейкае каменаломні,
Каб сніць вангогаўскія сны...
***
19.11.2014. У бібліятэцы імя Цёткі ўдзельнічаў у адкрыцці выставы мастака Валерыя Сенчанкі. За час працы ў выдавецтве я прывык да яго, як да добрага традыцыйнага дызайнера кніг і таму тое, што ўбачыў на выставе, было для мяне прыемнай нечаканасцю — у карцінах жывуць Беларусь, Украіна і Паэзія. Валерый Іванавіч на мастака не вучыўся, хоць і спрабаваў паступіць. Пасля вучобы ў Маскве трапіў інжынерам на завод «Інтэграл». Там было літаб’яднанне. Пасябраваўшы з заводскімі паэтамі і аздабляючы іх падборкі вершаў у заводской газеце, звярнуў на сябе ўвагу таго начальства, якое разбіралася ў мастацтве. І ўжо ў 90-я гады Валерый Сенчанка на «Інтэграле» працаваў дызайнерам гадзіннікаў «Электрон». Аднавясковец і сябра Валерыя Іванавіча расказаў, як трыццаць пяць гадоў таму яны былі ў кафэ, дзе паблізу сядзелі дзяўчаты, сярод якіх адна спадабалася яму. Як пазнаёміцца? І ён папрасіў Валерыя Іванавіча, каб той на сурвэтцы намаляваў партрэт прыгажуні. Калі партрэт быў гатовы, сябра дапісаў свой тэлефон і просьбу патэлефанаваць. Праз два тыдні дзяўчына патэлефанавала, і вось ужо 35 гадоў яны жывуць разам і сябруюць з сям’ёй Валерыя Сенчанкі.
***
21.11.2014. Учора нарэшце выпаў снег. Сёння растае. З берага Свіслачы ўзляцелі чайкі, як першы снег узляцеў.
***
23.11.2014. З Людай едзем у тралейбусе. Размаўляем. У салоне чалавек дзесяць. На чарговым прыпынку зайшоў мужчына гадоў сарака пяці, сеў насупраць нас. Праз хвілін пяць запытаўся: «Адкуль вы?» Я хацеў адказаць, што мы з калгаса, але стрымаўся і сказаў: «Мы з Мінска!»...
***
24.11.2014. Я ў вёсцы. Сяджу за камп’ютарам. Адчыняюцца дзверы. Да мяне прыйшлі манахі: «Мы з Грэцыі. У свеце вялікая бяда...» «Якая бяда?» — запытаўся я і нічога не пачуў у адказ. Манахі завязалі мне вочы і павялі. «Куды мы ідзём?» — хвалююся я. Праз нейкую хвіліну мы спыняемся. Адчуваю, што мы ў старажытнай Грэцыі. «Яму трэба тэрмінова выкалаць вочы!» — чую голас. Мяне садзяць на вялікае крэсла, якое падобнае на трон, прывязваюць. «Для чаго вы хочаце пазбавіць мяне зроку?» — пытаюся я. «Сёння загінуў Гамер, а праз тыдзень ён павінен быў пачаць ствараць «Іліяду»...» — чую ў адказ і. прачынаюся ад болю ў вачах.
***
25.11.2014. Нас многа, а ён адзін, як кропка ў канцы сказа.
***
27.11.2014. Прыходзіў стары. У кажуху і ў валёнках. У торбе прыносіў раман. Напісаны ад рукі. Амаль не прачытаць. Стары глухаваты. Яму 80 гадоў. На маё пытанне «Адкуль вы?» ён сказаў: «Я цяпер жыву ў Мінску, а так усё сядзеў у турмах у Сібіры.»
***
28.11.2014. У Інстытуце журналістыкі размаўляў з Пятром Жаўняровічам пра тое, як студэнты з інтэрнэта спісваюць курсавыя і, перакладаючы іх з рускай на беларускую мову праз гугл, трапляюць у камічныя сітуацыі. Найбольш пасмяяліся з курсавой, дзе старонка з заключэннем была пазначана словам «Зняволенне»...
***
29.11.2014. Алесь Квяткоўскі прапанаваў разам з’ездзіць у Гарадскую мастацкую галерэю твораў Леаніда Шчамялёва. Там працуе выстава ягоных карцін «Зімовыя сны пчол». Паехалі. Далекавата ад майго дома, але не шкадую, што пабыў у галерэі. Сабралася крыху людзей, якім у мароз захацелася памаляваць першы снег пад наглядам Алеся. Сярод маладых жанчын і маладых мам з дзецьмі быў Вітаўт Чаропка. Ён мне падарыў сваю новую кнігу «Геркулес, Руды і Пярун (Радзівілы-пераможцы)». Перад тым, як пачалося маляванне, я пачытаў цыкл хоку «Зімовае». За сталом, які быў складзены маладзіком, сядзела дванаццаць мастакоў, як дванаццаць апосталаў. Усе малявалі, а я сядзеў каля Чаропкі і натхняў яго ўспамінамі пра нашы маладыя гады. Алесь Квяткоўскі хадзіў кругамі каля стала і падказваў, як трэба маляваць. Гледзячы на яго, мне чамусьці ўспомніўся Астап Бэндар, які даваў сеанс адначасовай гульні ў шахматы ў вёсцы Васюкі. Я пра гэта сказаў Вітаўту і ён запытаўся: «А дзе Панікоўскі?» «Ён каля цябе сядзіць!» — адказаў я. Калі скончыўся наш пленэр, Вітаўт падпісаў сваю работу «Ранні снег» і падарыў мне. Развітваючыся з гаспадыняй галерэі Крысцінай Лядскай, я прапанаваў, пакуль працуе выстава Алеся, яшчэ раз зладзіць падобны пленэр. Супраць не было нікога.
***
29.11.2014. З Людай глядзелі фільм. Адзін з эпізодаў распавядае пра фотавыставу, на якую прыйшла карэспандэнтка. У час размовы, стоячы каля фотаздымка, дзе кат расстрэльвае ахвяру, арганізатар выставы запыталася ў журналісткі: «А вы, у глыбіні душы, на якім месцы хацелі б быць: на месцы ахвяры ці ката?» Дзяўчына не адказала і пакінула памяшканне. Люда паўтарыла пытанне для мяне. І я адказаў: «Пры гэтым пакаранні, што на здымку, быў трэці чалавек — фатограф.»
***
30.11.2014. У Алеся Квяткоўскага ёсць цыкл карцін «Пагоня на Грунвальд». Адна з работ цыкла прысвечана Вітаўту Чаропку. Ён сядзіць на кані на чале першай харугвы. Учора на пленэры ў галерэі Шчамялёва, узгадаўшы пра гэтую карціну, я сказаў Вітаўту, што Алесь, малюючы яго, казаў: «Чаропка будзе ехаць у першай харугве. Яго першым і заб’юць!» Пачуўшы гэта, Вітаўт, смеючыся, замахаў рукамі: «Не хачу быць у першай харугве! Хачу ў абоз! Я жыць хачу!»
***
1.12.2014. Нафта чорная і яе эксплуатуюць, як негра ў часы рабства...
***
1.12.2014. Бойцеся гражданаў, «дары приносящие»...
***
2.12.2014. Удзельнічаў у прэзентацыі трэцяй кнігі «Авантуры Пранціша Вырвіча» Людмілы Рублеўскай. Дзякуючы Ярашу Малішэўскаму і ягоным музычным інструментам у «Кніжным салоне» быў створаны антураж XVIII стагоддзя, і я праз некалькі хвілін забыўся, што на вуліцы мароз і вечар. У імпрэзе ўдзельнічалі Адам Мальдзіс, Алесь Карлюкевіч, Ганна Запартыка, Г анна Кісліцына, Г анна Бутырчык, Дзяніс Марціновіч, Андрэй Жвалеўскі, Алег Грушэцкі, Наста Грышчук, Ксенія Шталянкова, дырэктар «Кніжнага салона» Ала Зміёва. Падчас прэзентацыі адбыўся віртуальны кастынг на ролі галоўных герояў «Авантур». Большасць прысутных выказалася за тое, каб у цыкла пра прыгоды Вырвіча быў працяг. Прапаноўвалі пазбавіцца ад жонак і нявест галоўных герояў рознымі садысцкімі спосабамі. Адаслаць герояў у Рым, Амерыку, Афрыку. Зрабіць сенатарамі, піратамі, вандроўнікамі. На працягу ўсёй прэзентацыі я адчуваў няёмкасць з-за таго, што некаторым Людміліным чытачам давялося стаяць больш за дзве гадзіны, бо, на жаль, у кнігарні ім не хапіла крэслаў...
***
3.12.2014. Баліць сэрца. Дрэнна, што баліць, але і добра, бо яшчэ баліць...
***
4.12.2014. Па выдавецкіх справах хадзіў у мастацкі ліцэй, які ў свой час закончылі мае дачка і сын. Апошні раз там быў тры гады таму. Паўгадзіны размаўляў з дырэктарам Ліліяй Аляксееўнай. Потым паглядзеў дзіцячыя малюнкі, што вісяць на калідорах. Праходзячы каля класа, у якім першы клас заканчвалі Вераніка і Максім, сустрэў іх першую настаўніцу Зінаіду Кірылаўну. Абняліся, пацалаваліся. Зінаіда Кірылаўна заплакала. Паўспаміналі, паўздыхалі. Я заплакаў на вуліцы.
***
4.12.2014. Сёння праходзіў першы дзень паўфінальнага адбору на «Еўрабачанне-2015». У ім удзельнічаў дзявочы гурт «F!B!», дзе на бас-гітары грае мая дачка Вераніка. Прайсці ў фінал ім, відаць, не свеціць, але дзяўчаты малайцы, што не чакаюць, калі нехта прыйдзе да іх на рэпетыцыю і за рукі пацягне на вялікую сцэну. Сфатаграфаваліся з Аляксандрам Рыбаком. А можа, ён з імі...
***
5.12.2014. Бойцеся гражданаў, якія рукапісы ў вялікіх торбах прыносяць...
***
5.12.2014. Снілася родная хата, замеценая снегам. Воран сядзеў на коміне, як на чорнай поўні.
***
6.12.2014. Мароз. У заснежаным скверы ціха. На лаўцы ляжыць пустая пляшка. Яна, як тое, што толькі і засталося ад чалавека...
***
7.12.2014. Снілася вёска. Родная хата. Усе дома. Да нас прыйшла ў госці мая стрыечная сястра Ірына з малымі дзецьмі. Яе меншы сын украў у майго бацькі кашалёк з грашыма. Я заўважыў, але прамаўчаў, думаючы, а што будзе далей. Праводзячы гасцей дадому, я запытаўся ў хлопчыка: «Навошта ты дзедаў кашалёк узяў?» Малы апусціў галаву і дастаў з кішэні ўкрадзенае, каб аддаць. «Забірай сабе! Табе болей грошы патрэбны!» — сказаў бацька і пайшоў у бок Ракава. 25 снежня будзе два гады, як памёр мой бацька.
***
10.12.2014. З таго часу, як выпаў снег, амаль кожную раніцу па дарозе на працу каля кнігарні «Светач» сустракаю сініцу. Яна ходзіць па сцежцы і не ўцякае ад мяне. Можа, гэта нейкі паэт, які, памёршы, стаў сініцай?
***
11.12.2014. Кожнаму з нас даецца магчымасць быць шчаслівым, а не шчасце.
***
11.12.2014. На працы. Гляджу з акна, як па лёдзе з аднаго берага Свіслачы на другі пераходзяць хлапчукі. Адзін з іх — я...
***
12.12.2014. Быў у майстэрні скульптара Івана Міско. Пра яго Міхась Кенька і Зіновій Прыгодзіч ствараюць кнігу. Ужо шмат зроблена. Міхась Паўлавіч і Зіновій Кірылавіч абяцалі да канца студзеня здаць рукапіс. Сам Іван Акімавіч працуе над скульптурай Льва Сапегі. У час нашай размовы нячутна адчыніліся дзверы і перад намі з’явіўся невысокі з сівой вялікай барадой стары. Павітаўся і, адмовіўшыся ад запрашэння далучыцца да вячэры, пакінуў нас. «Гэта скульптар Коля Бельскі. Вучань Азгура. Яму ўжо пад дзевяноста. Ні кватэры, ні майстэрні. У яго яшчэ захоўваецца дыпломная работа ў пластыліне. Нядрэнная праца. Я колькі разоў казаў яму, каб давёў задуму да канца. Ён толькі ўсміхаецца. Ні разу не быў афіцыйна жанаты, а дзяцей цэлая куча. Бадзяецца. То ў адной каханкі пажыве, то ў другой, то пабудзе ў дзяцей. Яго мы завём Леў Талстой...» — Іван Акімавіч крыху расказаў пра нечаканага наведвальніка. Як пачало цямнець, да нашай кампаніі далучыліся егіпцяне — Самір і яго сябра, а Кенька і Прыгодзіч пакінулі нас. Праз паўгадзіны прыйшла кампазітар Г анна Казлова са сваім вучнем Уладам. Хлопец нам паспяваў і пабег на працу — па вечарах зарабляе грошы ў нейкім рэстаране. Г адзіны дзве гаварылі пра Егіпет, пра Бога і мастацтва. Дамоў вяртаўся з пытаннем: «Нашто ж на зямлі сваркі і звадкі, боль і горыч, калі ўсе мы разам ляцім да зор?»
***
13.12.2014. Самае густанаселенае памяшканне ў Мінску — гэта майстэрня скульптара Івана Міско...
***
18.12.2014. Чайкі лётаюць над Свіслаччу, як снег, які не ведае куды яму ўпасці...
***
20.12.2014. Учора вечарам з Маладзечна патэлефанаваў Міхась Казлоўскі і паведаміў сумную навіну — на 73-м годзе жыцця памёр пісьменнік Янка Галубовіч, які пісаў для дзяцей. Яшчэ на аднаго шчырага беларуса стала меней у нашай краіне. Адразу ж узгадалася Ракуцёўшчына, дзе апошніх гадоў пятнаццаць кожную вясну на дзень памяці па Максіму Багдановічу збіраліся маладзечанскія пісьменнікі, краязнаўцы, мастакі, супрацоўнікі бібліятэк. З Мінска прыязджаў я з сябрамі, але часцей за ўсё адзін. Збіраліся на станцыі Уша і потым пяшком ішлі ў Ракуцёўшчыну. Ян Янавіч (так яго называў Міхась Казлоўскі, а за ім і ўсе астатнія) звычайна адставаў ад моладзі, бо балела сэрца, і нярэдка ў фальварак мы (Казлоўскі, Галубовіч і я) прыходзілі апошнімі. Па дарозе гаварылі пра нашу родную Віленшчыну, пра літаратуру, пра жыццё-быццё. Ян Янавіч на ўсё меў сваю думку і не баяўся яе сказаць. Часам і на мяне «наязджаў» па выдавецкіх справах. Гаварыў шчыра, але так, што на Яна Янавіча немагчыма было пакрыўдзіцца. Ён любіў Вязынку. Ён любіў Купалу і землякоў. Ён не лез на сцэну, каб выступіць, каб «засвяціцца», але ён ніколі не адмаўляўся ад сустрэч з чытачамі. Я з ім не сябраваў, але мы з ім былі землякамі. Незадоўга перад смерцю Ян Янавіч папрасіў жонку, каб, калі ён памрэ, пахавала ў Дубравах. З нядзелі сярод маіх прадзедаў, дзядоў і аднавяскоўцаў будзе спачываць пісьменнік Янка Г алубовіч.
***
20.12.2014. Паддаўся агульнаму настрою — здабыць што-небудзь, пакуль не падняліся кошты. Заходзіў у «Гандлёвы дом «На Нямізе», каб купіць новы пінжак. Людзей шмат. Пінжакоў таксама поўна. Пачаў выбіраць. Праз хвілін пятнаццаць выбраў, але не купіў, бо напачатку года гэткі ж пінжак я ўжо набыў, і ён на мне.
***
21.12.2014. Снегу няма. Сонца няма. Настрою няма. Зіма...
***
22.12.2014. Сёння самая доўгая ноч. Доўгая, як спадніца ў манашкі...
***
23.12.2014. На Свіслачы каля берага пад дрэвамі качкі, як камякі апалай лістоты.
***
25.12.2014. З бояззю чакаю вечара. Мне павінны сёння патэлефанаваць і сказаць: «Гэта звоняць з Ракава. З бальніцы. Ваш бацька памёр. Заўтра прыязджайце і забірайце...» Мінула два гады.
***
25.12.2014. Знайшоў сярод чарнавікоў:
«Бібліятэка — гэта скарбніца, дзе захоўваюцца залатыя Словы нашай нацыі.
Бібліятэка — гэта наш Рым, у які ў кожнага з нас павінна быць свая дарога.
Бібліятэка — гэта адзін з вялікіх кітоў, на якім трымаецца наша адукацыя.
Бібліятэка — гэта мара кожнага дзіцяці, якое навучылася чытаць.
Бібліятэка — гэта цэнтр сусвету беларускага Слова.
Бібліятэка — гэта сонца ў нашых кватэрах, якое ніколі не заходзіць.
Бібліятэка — гэта жывытворная крыніца святла, якая напаўняе нашы душы Верай, Надзеяй і Любоўю.
Бібліятэка — гэта наша мінулае, наш сённяшні дзень і наша будучыня.
Бібліятэка — гэта школа, дзе ты сам вучань і сам настаўнік.
Бібліятэка — гэта дарога да Беларусі, пра якую мы марым.
Бібліятэка — гэта наша вечнасць.
І прыходзім мы ў бібліятэку з любоўю і павагай, і бібліятэка прыходзіць у нашы сэрцы з любоўю і павагай».
Гэты тэкст напісаны мною па просьбе чалавека, які рыхтаваўся да выступлення перад бібліятэкарамі на іх прафесійнае свята. Спадзяюся, што нешта скарыстаў.
***
26.12.2014. З Людай, сястрой Валяй і яе мужам Віцем ездзілі на Ракаўскія могілкі адведаць бацькоў.
За кіламетры два перад Ракавам нечакана ўбачылі нядаўна выразаны лес і развернутую экскаватарамі зямлю — будуецца новая кальцавая дарога вакол Мінска. Уражанне такое, нібыта не ў той бок паехалі. Далей праз 20 кіламетраў мае Пугачы...
Дарога да Пугачоў (там, дзе пры саветах не паклалі асфальт — кіламетры тры) уся ў каўдобінах. Усё наваколле прысыпана снегам, нібыта спецыяльна зіма пастаралася, каб людзям было ехаць весялей.
Сажалкі замерзлыя. Нікога на іх няма, але мне бачацца мае школьныя сябры, з якімі я гуляю ў хакей.
За новым плотам наша старая хата стаіць сярод яблынь, нібыта хаваючыся...
На зямлі мерзлыя яблыкі, як з каляровага шкла.
Завёў насценны гадзіннік. І ў хаце пацяплела.
У Ракаве на могілках светла і калядна.
Увесь час, які мы былі ў дарозе да бацькоў і ад іх, свяціла сонца. Час ад часу нам дарогу пераляталі птушкі. Шчаслівыя, як мы.
***
26.12.2014. Сніліся Пугачы. Навокал сонечна. Дома бацькі. Толькі што пасадзілі бульбу. Я збіраюся ў Мінск. Бацька пытаецца, калі прыеду выбіраць. Кажу, што буду ў пятніцу. Субота і нядзеля выхадныя, а панядзелак, аўторак і сераду вазьму на працы за свой кошт. Кажу і думаю, што выбраць бульбу паспеем і за тры дні, калі пачаць у пятніцу, а тады ў аўторак і сераду проста пабуду з бацькамі. Сёння вось і адведалі бацькоў на Ракаўскіх могілках.
***
28.12.2014. Неба за ноч замерзла, і птушкі ў нашым двары ходзяць па зямлі, а калі ўзлятаюць, то не вышэй шматпавярховікаў.
***
28.12.2014. Вечарам у «Цэнтральнай» кнігарні разам з Людмілай Рублеўскай і Алесем Камоцкім прэзентаваў кнігі выдавецтва «Мастацкая літаратура». На нашы галасы да нас падыходзіў Адам Глобус. Маці Валярыны Куставай, якая была арганізатарам прэзентацыі, пачаставала Глобуса мандарынкамі. Ён хацеў узяць адну, але яна настойвала частавацца, і Валодзю давялося ўзяць дзве. З «Фэйсбука» я даведаўся, што потым адну мандарынку Глобус падарыў (усё ж спатрэбілася другая!) на тралейбусным прыпынку Кірылу Дубоўскаму. З прапанаваных ён выбраў меншую. Сціплы. У кнігарні не было мнагалюдна, але нейкі час да Людмілы стаяла чарга па аўтографы. Адна дзяўчына прыехала спецыяльна з Маладзечна, каб купіць трэцюю кнігу «Авантуры Пранціша Вырвіча». Пасля выступлення я з Людмілай паехаў у Белдзяржфілармонію на фартэпіянны канцэрт сучаснага кампазітара. Над праспектам у чорным небе лёталі белыя чайкі. На канцэрт прыйшло шмат людзей. Не ведаю, хто застаўся пасля першай часткі, а мы з натоўпам моладзі ўцяклі. На вуліцы з чорнага неба сыпаўся белы снег.
Кампазітар і залаты горад
30.12.2014. Гадоў дваццаць таму адзін кампазітар, які жыў каля Чырвонага касцёла, зімовым вечарам выйшаў на вуліцу. Навокал ні машын, ні людзей. І раптам малады чалавек убачыў, як з неба на пляц перад Храмам апускаецца залаты горад. «Што гэта такое?» — прашаптаў кампазітар і пабачыў за плотам, дзе ішло нейкае будаўніцтва, незнаёмых людзей. Сярод іх малады чалавек пазнаў пісьменніка Астроўскага. «Таварышч Астроўскі, што гэта такое?» — запытаўся кампазітар у драматурга. «Гэта залаты Мінск! Яго могуць бачыць толькі геніі! Калі вы бачыце гэты горад, то вы геній!» — адказаў Астроўскі і знік. З таго зімовага вечара мінула гадоў дваццаць. І сёння, выступаючы перад сваімі канцэртамі, кампазітар апавядае пра залаты горад, які сышоў з неба каля Чырвонага касцёла.
***
31.12.2014.
Святочным снегам зацярушаны двары,
Ты ўзяў рыдлёўку і праклаў сцяжыны
Да тых дамоў, дзе п’юць твае сябры,
Да тых дамоў, дзе не твае жанчыны.
І людзі заўсміхаліся з вакон,
Забыліся пра мяса і зацірку.
І ты шчаслівым стаў, нібыта слон,
Якога выгналі з дурнога цырку.
***
1.01.2015. З Людмілай Новы год сустрэлі на Кастрычніцкай плошчы сярод моладзі і замежнікаў. А пасля пайшлі да конікаў ля Ратушы, каб сфатаграфавацца. Вазок ужо быў заняты. У ім сядзелі бард Раман Абрамчук з сяброўкай і Каляднай зоркай. Спадзяюся, што Раман і ягоная сяброўка дачакаліся часу, калі конікі ля Ратушы ажылі, і яны на іх аб’ехалі ўвесь святочны горад.
***
1.01.2015. Там цёплае мора, дзе нас няма.
***
2.01.2015. Ноч яшчэ доўгая, як дарога дамоў, дзе няма бацькоў.
***
3.01.2015. Хадзілі на фартэпіянны канцэрт. Зала на чацвёртым паверсе філармоніі была амаль поўная. Слухачы — студэнты кампазітаркі (чалавек семдзесят), бабулькі і мужыкоў дзесяць майго ўзросту. Ледзьве выседзеў першую гадзінную частку. Музыка не кранула. Яшчэ да таго, як кампазітарка аб’явіла дзесяціхвілінны перапынак, мы з Людай вырашылі пакінуць гэты музычны «Тытанік». Выйшлі з залы. І пабачылі, што моладзь, а следам і старэйшыя адзін за адным сыходзяць з канцэрта. Мы толькі паспелі па лесвіцы спусціцца на адзін паверх, як пачулі крык кампазітаркі: «Стойце! Стойце!! Яшчэ я не закончыла іграць! Стойце!!!» Ад душараздзіральнага крыку ўсе, хто ішоў, пабеглі ўніз, нібыта пачулі: «Пажар! Ратуйцеся, хто можа!» На лесвіцы другога паверха натоўп ледзьве не збіў з ног народнага артыста СССР Эдуарда Ханка, які, як помнік самому сабе, спакойна ішоў на другую частку канцэрта. У гардэробе філармоніі было поўна людзей. Усе хапалі свае курткі, футры. Смеючыся і на хаду апранаючыся, разам з моладдзю мы пакінулі музычны «Тытанік».
Здарэнне на Дзяды
4.01.2015. Перад сном чытаў «Дзеяслоў» № 73. Спадабалася апавяданне Сяргея Абламейкі «Здарэнне на Дзяды». Праўда, на маю думку, твор трэба было закончыць радкамі: «Ад нечаканасці Сяргей прыжмурыўся, а калі расплюшчыў вочы, вакол нікога не было. Пісьменнікі зніклі...» Падобная гісторыя, якую апісаў Абламейка, здарылася са мной восем гадоў таму. Я тады яшчэ выпіваў. На Дзяды да мяне з Маладзечна прыехаў сябра Міхась Казлоўскі з маладым нашым земляком Сяргеем Лескецем. Набыўшы торбу гарэлкі, мы пайшлі на Вайсковыя могілкі да Янкі Купалы, Якуба Коласа, Кузьмы Чорнага і Паўлюка Труса, каб сказаць ім вялікі дзякуй за тое, што яны БЫЛі. Пакуль хадзілі ад магілы да магілы, ап’янелі. Гарэлка не скончылася. У мяне ўзнікла прапанова паехаць на Усходнія могілкі, дзе пахаваныя Уладзімір Караткевіч і Васіль Быкаў. Паехалі. Ужо было цёмна. Сцюдзёна. Пад нагамі парыпваў снег. Абход пачалі з Анатоля Сербантовіча. Праз паўгадзіны п’яныя ў дыміну дабраліся да Уладзіміра Караткевіча. Толькі налілі ў папяровыя келіхі гарэлкі, як сярод шуму дрэў я пачуў голас Уладзіміра Сямёнавіча: «Хлопцы, канчайце піць!» Пасля тых Дзядоў праз год я завязаў з выпіўкай, а пасля мяне і Міхась.
***
4.01.2015. Учора ўвечары з сябрамі суполкі «Літаратурнае прадмесце» ў нас дома адзначылі Новы год. За святочным сталом было дванаццаць пісьменнікаў і адна маладзенькая чытачка, якую прывёў Віктар Лупасін. Ён з Г аннай пазнаёміўся на вечарыне Адама Глобуса. Першай у госці завітала Алёна Беланожка, якая прыехала з Магілёва. Потым адзін за адным прыйшлі Усевалад Гарачка, Таццяна Пратасевіч, Георгій Барташ, Таццяна Барысюк, Юрась Нераток, Наталка Кучмель, Наталля Мітраховіч, Ігар Клепікаў. Як заўсёды, чыталі вершы, спявалі, варажылі, жартавалі. Шкада, што большасць сяброў суполкі не змагла быць разам з намі.
***
5.01.2015. Месяц таму ў майстэрні скульптара Івана Міско пазнаёміўся з кампазітарам Ганнай Казловай. Іду праспектам. Насустрач Ганна. «Добры дзень!» — кажу, і чую: «Прывітанне, Шпак!»
***
6.01.2015. Месяц таму, калі пачаліся першыя сур’ёзныя маразы, у мяне з’явіўся пачатак верша:
Мінскае мора замерзла і снег,
Нібы на полі бязмежным ляжыць.
Заяц па моры, як прывід, прабег,
Быццам шукаючы ў поля мяжы.
Далей натхнення не хапіла. Твор замарозіўся.
***
7.01.2015. Незнаёмы горад. Бязлюдная вуліца. На тралейбусным прыпынку я паклаў на асфальт чорны парасон і пайшоў у царкву. Там шмат людзей. Ідзе служба. Пабыўшы ў Храме, я паехаў дахаты. Праз пару прыпынкаў успомніў пра парасон. Выйшаў з тралейбуса. Хацеў вяртацца да Храма пешшу, але вырашыў, што тралейбусам будзе хутчэй. Вярнуўся да царквы. На прыпынку майго парасона не было. «Што ты шукаеш?» — пачуў мамін голас і пабачыў на лавачцы каля царквы маму, бабулю Ганну і бабуліну сястру Маньку. Яны былі аднаго ўзросту, гадоў па шэсцьдзясят. Усе ў чорным, як манашкі. Мой паламаны парасон сярод смецця ляжаў каля сцяны будынка, што быў побач з царквой. Я падышоў да сваіх родных. Мама паказала мне чорна-белы фотаздымак, на якім яна была ў касцюме і з узнагародамі. Узнагарод шмат. Я папрасіў фотаздымак на памяць, каб паказаць сваякам. Мама дала, і я, сеўшы ў тралейбус, паехаў у вёску. Каля Ракава. я прачнуўся.
***
7.01.2015. Марозам пад 20 бацька паліў печку брыкетам. І мы, дзеці, падоўгу сядзелі каля цяпла моўчкі, слухаючы агонь. Не ведаю, што чулі мае сястра і брат, а я чуў музыку і вершы.
***
7.01.2015. Поўня, як адзіная цацка, што засталася на апошняй навагодняй ялінцы, якую мне ў маленстве ўпрыгожылі бацькі.
***
8.01.2015. Удзельнічаў у вечарыне страшных калядных гісторый, якую зладзіла суполка «Літаратурнае прадмесце» пад кіраўніцтвам Людмілы Рублеўскай. Дзея адбывалася ў Музеі Багдановіча ў зале, дзе экспануецца нашаніўскі перыяд жыцця і творчасці Максіма. Я раз-пораз паглядаў на дзверы, над якімі шыльда «Наша Ніва», з надзеяй, што з іх выйдзе Багдановіч і скажа: «А слабо са сваімі вершамі ў «Нашу Ніву» зайсці?».
***
9.01.2014. У бібліятэцы імя Цёткі паэтычны тэатр «Арт.С» святкаваў «Год Беласнежнай Казы». У імпрэзе бралі ўдзел: Ірына Клімковіч, Альжбэта Малішэўская-Спрынчан, Зміцер Арцюх, Ігар Клепікаў, Максім Клімковіч, Юлія Новік, Людміла Рублеўская і гурт «Мерада». Рэй вялі Яраш Малішэўскі і Аксана Спрынчан. У сваім выступленні я прачытаў верш «Каза»:
усе белыя козы
злеплены з першага снегу
усе чорныя козы
злеплены з вуголля
што засталося ад вогнішча
каля якога грэліся пастухі
а ты зрабіў казу з паперы
на якой пісаў вершы
і твая каза стала
казкай
у якой жыве казёл
якому трэба казаць
што нашы калядоўшчыкі
яго не будуць вадзіць бо ёсць каза
якую ўсе чакаюць
як чакаюць цудаў
што адбываюцца ў казках
дзе амаль заўсёды знаходзіцца казёл
які ўсё псуе
яшчэ раней сапсаваўшы казу
якая была злеплена з першага снегу
чыстага і лёгкага як аблокі ў небе
дзе маладзік як след ад казлінага капытка
з якога нельга піць
бо можна стаць казлішчам
***
11.01.2015. Увечары вяртаўся з цэнтра горада дадому праз вакзал. Стоячы на прыпынку тралейбуса, доўга глядзеў на электрычку на Маладзечна. У светлых вокнах вагонаў бачыліся пасажыры. Нехта з іх, відаць, едзе і да Дубраў, і да Аляхновіч, з якіх да маіх Пугачоў 10 кіламетраў. Мог бы і я паехаць, як некалі было, але цяпер там ніхто ўжо не чакае мяне.
***
11.01.2015. Іду праз вечар. Снег растае. У калюзе паўз ходнікі шавеляцца лапікі святла з акон, а ў брудным небе над горадам яшчэ датухаюць агні калядных дзён.
***
12.01.2015. Раніца. Іду на працу па абледзянелым асфальце, як па небе, якое за ноч прымерзла да зямлі.
***
12.01.2015. Што такое Ракаў да 1939 года? Гэта 134 магазіны, 96 рэстаранаў, казіно, бардэлі. Добрае месца для паэта.
***
14.01.2015. У бібліятэцы Цёткі ўдзельнічаў у адкрыцці выставы «Вечаровы звон» мастачкі Надзеі Барай. Яшчэ раз пераканаўся, што мы, супрацоўнікі выдавецтва, працуючы разам шмат гадоў, з-за працы, якую не ўсе цэняць так, як належыць, і якой аддаём амаль усе свае творчыя сілы і натхненне, мала ведаем адзін аднаго.
***
15.01.2015. У Музеі Янкі Купалы прайшоў фінальны вечар «Фэста аднаго каляднага верша» (ужо сёмы па ліку), які арганізаваў і правёў Георгій Барташ. Аб’яўляць фіналістаў і пераможцаў яму дапамагала Віка Трэнас. Сябрам журы (Андрэй Хадановіч, Людміла Рублеўская, Віктар Жыбуль, Вольга БазылёваКлімко, Ціхан Чарнякевіч, Сяргей Пукст, Наталля Капа, Віктар Шніп) давялося прачытаць каля сотні твораў пад псеўданімамі і выбраць з іх 6—7 фіналістаў і свайго пераможцу фэсту. Маю лепшую сямёрку ўзначаліла Адэлаіда Грубка з вершам «Хлеб святога Антонія». Яна ж стала і наагул пераможцай усяго фэсту. Хто такая Адэлаіда Грубка? Гэта Марыйка Мартысевіч. На гэты раз вечарына не зацягнулася. Дамоў вярнуўся а дзявятай гадзіне. У памяці застаўся крык двухгадовай дзяўчынкі: «Я не паэтэса! Я не паэтэса! Я не паэтэса!» Так малая адказала нам, паэтам, калі мы, убачыўшы яе побач, адзін за адным сказалі: «Паэтэса!»
***
17.01.2015. Адносся да чалавека так, як хочаш, каб ён да цябе адносіўся. Гэтым правілам карыстаюся больш як трыццаць гадоў. І мне ў працоўных характарыстыках пішуць, што я вельмі добры з падначаленымі, і гэта мой асноўны недахоп.
***
17.01.2015. Гледзячы на галубоў на даху суседняга дома, узгадаў радкі рускага паэта Мікалая Старшынава (1924—1998):
Не спугните... Ради Бога, тише!
Голуби целуются на крыше.
Вот она, сама любовь, ликует, —
Голубок с голубкою воркует.
Он глаза от счастья закрывает,
Обо всём на свете забывает...
З Мікалаем Канстанцінавічам я быў знаёмы. А пазнаёміліся мы падчас вучобы ў Літінстытуце. Вясной 1986 года мой сябра Генадзь Суздалеў прапанаваў з’ездзіць у выдавецтва «Молодая гвардия» і разведаць наконт выдання кніжак. Генадзь захапіў з сабой рукапіс паэзіі, а я пару дзясяткаў вершаў у перакладзе на рускую мову. Адразу зайшлі ў рэдакцыю альманаха «Поэзия», дзе галоўным рэдактарам працаваў Мікалай Старшынаў. Праз хвілін пятнаццаць у кабінеце сабралася чалавек дзесяць паэтаў. Пілі каньяк. Чыталі вершы. Я чытаў па-беларуску — Старшынаў папрасіў. Ён вельмі любіў Беларусь і беларусаў. Пасля нашай сустрэчы мае вершы былі надрукаваны ў некалькіх зборніках. Мікалай Канстанцінавіч прапаноўваў прынесці рукапіс для «Молодой гвардии», а я, абяцаўшы, не зрабіў гэтага.
***
18.01.2015. У філармоніі 20 студзеня паэтычны тэатр аднаго акцёра «Зьніч» у 19 гадзін пачне святкаваць 25-годдзе тэатральна-канцэртнай дзейнасці. Напачатку монаспектакль у выкананні Г аліны Дзягілевай, а ў другім аддзяленні — рэтраспектыва монаспектакляў і выступы сяброў тэатра. Імпрэзу вядзём Людміла Рублеўская і я. Сёння вечарам у філармоніі з Галінай Аляксееўнай узгаднілі сцэнар. Да філармоніі я прыехаў на аўтобусе, каб сустрэцца з Людмілай, якая гуляла ў горадзе з дачкой. На прыпынку ў задуменні сядзеў пісьменнік Уладзімір Мехаў. Яму ў сакавіку будзе 87 гадоў. Гледзячы на Мехава, я сам сабе сказаў: «У цэнтры Мінска сядзіць «ЛіМ» ХХ стагоддзя і ніхто не здагадваецца пра гэта.» Людмілы яшчэ не было, і я падышоў да Уладзіміра Львовіча, павітаўся. Ён чакаў сяброўку, з якой сабраўся на канцэрт класічнай музыкі. Паўспаміналі, паўздыхалі, пажартавалі. Праз хвілін дзесяць да Мехава прыйшла сяброўка, а праз пятнаццаць з’явілася Людміла.
***
19.01.2015. На плошчы Перамогі сустрэў Міхаіла Фінберга. Сто гадоў не бачыліся. Думаў, што маэстра пройдзе міма і не пазнае мяне. Пазнаў. Заўсміхаўся. Адразу прадставіў свайму спадарожніку: «Найлепшы беларускі паэт нашага часу!» Я не застаўся ў даўгу: «Гэта прыемна чуць ад найлепшага дырыжора нашай краіны!» Пастаялі, пасмяяліся, паўспаміналі, як раней было добра і музыкам, і паэтам, і кампазітарам, і дырыжорам.
***
20.01.2015. У філармоніі паэтычны тэатр аднаго акцёра «Зьніч» паспяхова адсвяткаваў 25-годдзе тэатральна-канцэртнай дзейнасці. Напачатку прысутныя паглядзелі монаспектакль у выкананні Г аліны Дзягілевай, а ў другім аддзяленні была рэтраспектыва монаспектакляў і выступы сяброў тэатра. Імпрэзу вялі Людміла Рублеўская і я. У сваім выступленні Анатоль Бутэвіч паведаміў, што, ідучы на свята да Дзягілевай, у яго некалькі чалавек на ганку філармоніі пыталіся пра лішні білет.
***
22.01.2015. Побач з выдавецтвам будуецца дом. Ужо завершаны чацвёрты паверх. Уначы яго зацерушыла снегам. Будаўнікі, перад тым як працаваць, зляпілі снегавіка. Надзелі на яго зялёную каску, у якіх ходзяць толькі начальнікі, і доўгі час фатаграфаваліся. Калі фотасесія была скончана, будаўнікі забралі ў снегавіка каску і пакінулі яго ў самоце.
***
23.01.2015. Слухаю Булата Акуджаву. Адчуванне, нібыта я на ягоным канцэрце ў ЦДЛе. Поўная зала. Праз дзве гадзіны амаль усе прысутныя кінуліся да сцэны, каб атрымаць аўтограф. А я з сябрамі з Літінстытута выйшаў з ЦДЛа і паехаў у інтэрнат.
***
24.01.2015. Тэлефанаваў Міхасю Казлоўскаму. Застаў яго па дарозе ў Вішнева. Сёння там у касцёле служба ў памяць ксяндза Уладзіслава Чарняўскага. Потым будзе невялікая імпрэза ў мясцовым Доме культуры.
Балада Уладзіслава Чарняўскага
(14.01.1916—22.12.2001)
...I прыйшоў ён да нас, нібы слова жывое
Апусцілася з неба на нашу зямлю,
Дзе адвеку ў пашане сваё і чужое,
Дзе прад светам баімся сказаць мы «люблю»
Шчодрым нівам, якія паліты крывёю
Нашых продкаў, што верылі ў лепшы прасцяг,
Ветлым хатам, напоўненым век цеплынёю,
Сціплым людзям, што горбяцца
з ранку ў палях...
Ён прыйшоў, як прыходзяць вясна і світанне,
Хоць не кожны вясну і світанне чакаў,
Хоць не кожны пранікся ягоным літаннем
Толькі ён не адрокся таго, што абраў,
I ў мястэчку ў касцёле, гаворачы з Богам,
Верыў ён, што надыдзе той радасны час, —
Прывядзе нас у Храм беларускі дарога,
Ды шкада, што тады ўжо не будзе тут нас...
I пайшоў ён ад нас, нібы слова жывое,
I прайшоў ён праз нас, як святло з абразоў,
Каб мілей нам зрабілася наша, святое,
Каб мы ўспомнілі шлях да забытых крыжоў...
12.03.2002
***
24.01.2015. У дварах засыпаныя снегам легкавікі, як ложкі з казкі пра прынцэсу на гарошыне.
***
25.01.2015. Стог саломы ў заснежаным полі, як узыходзячае сонца. Мы з бацькам на санях едзем да яго і, чым бліжэй, тым мне цяплей.
***
25.01.2015. Патэлефанавала сястра Валя і паведаміла, што сёння на 92-м годзе жыцця ў гадзіну ночы памерла цётка Шурка...
Развіталіся з цёткай Шуркай. Назаўсёды...
***
26.01.2015. З сястрой Валяй, яе мужам і стрыечнай сястрой Аняй ездзіў у Татары на пахаванне цёткі Шуркі.
Абапал дарогі заснежаныя палі і шэра-белыя, месцамі зялёна-белыя лясы. Вясковыя хаты, як намаляваныя.
У Татарах жыве чалавек дзесяць. Вуліца прачышчаная ад снегу, а да большасці хат і сцежак няма.
З Лягез прыехалі дзядзька Віця, цётка Лёдзя і Валька з Крапіўнік. 1х прывёз Вова (сын дзядзькі Віці). З Ракава прыехала цётка Марыя. Яе прывёз Сяргей. Каля цёткі Шуркі былі цётка Аля з дзядзькам Толем і іх сыны Алег і Сяргей з жонкай Светай і сынам Максімам. I яшчэ чалавек пяць вяскоўцаў.
На крыжы напісана: «Раманчык Аляксандра Міхайлаўна. 18.09.1923— 25.01.2015». Я прывык цётку называць Шуркай і для мяне Аляксандра, нібыта зусім другі чалавек.
З Сяргеем цёткі Алі з’ездзілі ў Гарадок па святара. Па дарозе глядзеў на родныя палеткі. Яны сумныя, як цётка Шурка ў труне.
Ад святара даведаліся, што ў Гарадку цяпер жыве 300 чалавек. Ёсць пачатковая школа, а потым дзеці ездзяць у Аляхновічы. У маіх Пугачах 500 чалавек, а раней у Гарадку было болей людзей.
Святар малады. Усю дарогу расказваў пра сваю паству: «У царкву мала ходзяць. Многія кажуць, што як пойдуць на пенсію, дык тады і ў царкву пойдуць. Не ўсе дажываюць да пенсіі.»
Пасля адпявання прысутныя правялі цётку Шурку да крыжа на канец вёскі, ад якога паехалі ў Пажарышчы на могілкі. Калі б не далакопы з Ракава, не было б каму і труну несці.
Могілкі вялікія. Магілы не густа. Дзе старыя пахаванні, там лес, а на новых толькі кусты і то сям-там.
Дол выкапаны глыбокі. Дзядзьку Віцю спадабаўся: «А Ніне выкапалі толькі на метр.»
Пахадзіў па могілках. I тут Шніпоў хапае.
Цётку Шурку пахавалі каля мужа (Раманчык Уладзімір Iосіфавіч. 1915— 17.06.2008), з якім яна пражыла гадоў дзесяць. Першы муж пахаваны ў Маладзечне.
З цёткай Аляй схадзілі да магіл, дзе пахаваны яе свёкар са свякрухай. Шніп Грыгорый Iванавіч (1903—10.05.1989) і Шніп Праскоўя Канстанцінаўна (2.08.1906—11.09.1982).
На могілках ціха, як у Бога за пазухай.
Вярнуліся ў хату цёткі Шуркі, дзе ўжо ніколі не будзе цёткі.
За памінальным сталом цётка Марыя зноў з пеўчымі з Ракава спявала і вяла ўсю жальбіну па цётцы. Аня папрасіла, каб я сказаў. Сказаў, не ведаю ці спадабалася цётцы Шурцы. Я даўно з ёй не гаварыў.
Пасля стала да мяне падышоў сусед цёткі Шуркі. «А я з вашым бацькам дваццаць гадоў кароў пасвіў! Харошы быў чалавек! Мне з ім добра было! А я вас у газетах чытаю!» — абдымаючы мяне, сказаў стары. «А як вас завуць?» — пацікавіўся я. «Міхаіл Аляксандравіч Брысь! Лёгка запомніць! На ката ўсе крычаць: «Брысь!», а ў мяне прозвішча такое», — усміхаючыся адказаў стары...
Развітаўшыся з усімі, паехалі да бацькоў на Ракаўскія могілкі. Перадалі ім паклон ад родных і знаёмых.
Вярнуўся дамоў. Сумна, як у заснежаным полі, дзе сям-там віднеюцца лапікі зямлі і стаяць дробныя адзінокія кусты.
***
28.01.2015. Збіраемся перавыдаць «Блокадную книгу» Алеся Адамовіча і Данііла Граніна. Ранкам а дзясятай тэлефанаваў у Санкт-Пецярбург. Дачка Марына папрасіла ператэлефанаваць праз пару гадзін. Данііл Аляксандравіч, якому пайшоў 97-мы год, сам падняў слухаўку і без затрымак адказаў на ўсе мае пытанні. Цікавячыся, на якой мове будзем перавыдаваць «Блокадную книгу», Данііл Аляксандравіч сказаў, што ён не супраць, калі з цягам часу мы выдадзім і беларускамоўны варыянт.
***
29.01.2015. Сёння раней звычайнага вярнуўся дахаты. Вячэраю. І раптам бачу: у нас яшчэ навагодняя ялінка стаіць.
***
29.01.2015. Прыязджаў Міхась Казлоўскі. Набраў у лік ганарару кніг «Язэп Драздовіч. Праз церні да зорак», якую ён укладаў. Гартаючы фаліянт, Міхась узгадаў 1984 год, калі, жывучы ў Маладзечне ў інтэрнаце, ён стварыў мастацкую гасцёўню імя Язэпа Драздовіча. Тады ў Міхася была невялікая бародка, і ён быў падобны на мастака. Нярэдка, калі сустракаўся з некаторымі дзяўчатамі, чуў воклічы: «Прывітанне, Язэп Драздовіч!». Міхасю такое чуць незаўсёды падабалася і неяк адной знаёмай ён заявіў: «Зіна! Зіна! Каб Бог даў мне зрабіць для Беларусі палову таго, што зрабіў Язэп Драздовіч, я быў бы задаволены, а пакуль што мне да Драздовіча вельмі далёка!» Сёння, гледзячы з любоўю на кнігу, Міхась сказаў: «Не ведаю, што я зрабіў добрага ў гэтым жыцці, але вось кнігу пра Язэпа Драздовіча зрабіў!»
***
31.01.2015. Глядзелі скандынаўскі фільм «Анёлы сусвету». Дзея адбываецца ў Ісландыі, у бальніцы. Фільм дэпрэсіўны. Узгадалася Ракаўская бальніца і яе пацыенты. У палаце, дзе ляжаў бацька, стаяла тры ложкі. Бліжэй да бацькі ляжаў Вова, мужчына гадоў сарака пяці. З ім можна было пагаварыць. Далей каля акна, захутаўшыся ў коўдру, у час маіх прыездаў заўсёды спаў незнаёмы. Ён хутка памёр. Вова хадзіў па калідорах бальніцы, выходзіў на вуліцу. Неяк пайшоў у цэнтр Ракава, дзе так напіўся, што толькі ў Валожыне змаглі яго адратаваць. Пасля гэтага Вова сядзеў спакойна і нікуды не выходзіў з палаты. Размаўляў з маім бацькам. Каб хворым было весялей, я прывёз радыё, якое Люда даўно купіла ў Берліне падчас паездкі на Дні беларускай літаратуры. Калі бацька памёр, мы нічога бацькавага з бальніцы не забралі. Засталося і нямецкае радыё. Хто яго там цяпер слухае і наогул ці стаіць яно ў палаце?..
***
1.02.2015. Раптам засвяціла сонца. І зіма стала такой, як у дзяцінстве, светлай і роднай.
***
2.02.2015. Ужо амаль два месяцы перад сном чытаю Восіпа Мандэльштама. Па некалькі твораў для роздуму, для суцехі. Нядаўна пачаў верш, прысвечаны паэту:
Бяссонніца. Гамер. У ветразях пажар.
Ты спісак караблёў чытаеш, як малітву.
Не той герой, хто сёння выйграе бітву,
А той, хто прайграўшы, не зрачэцца мар.
2.02.2015. Заходзіў Вячаслаў Рагойша. Набыў кніжку Язэпа Драздовіча. Нагадаў мне, што сёлета ў нас на радзіме два юбілеі — Валожына і Ракава. Сёння ж я ў сваіх паперах знайшоў верш, які быў напісаны 4 кастрычніка 2002 года і прысвечаны землякам:
Што нам Парыж далёкі, што нам Кракаў
І Амстэрдам, і Лондан той сівы.
Мы маем гонар свой, мы маем Ракаў,
Дзе ўсе святлом касцёла і царквы
Асветлены і вечнасці слугуюць,
Ствараюць слову роднаму прасцяг,
І словы тут з анёламі сябруюць
І не губляюцца ў сівых вяках.
Мы маем гонар свой, мы Ракаў маем,
І новы дзень не кане ў небыццё,
Бо гэты дзень, нібыта Храм, ствараем,
І будзе ў ім, нібыта Бог, жыццё.
З гэтым вершам я выступаў на Ракаўскіх чытаннях, што праводзіў Вячаслаў Рагойша ў Ракаўскай школе. Тады сярод гасцей прысутнічала Вера Рыч з Лондана.
***
3.02.2015. На працы. Гляджу з дзявятага паверха, як па лёдзе на Свіслачы ходзяць дзве дзяўчынкі гадоў па дванаццаць. Ходзяць, узіраючыся праз лёд у цёмную зімовую ваду, нібы шукаюць мяне.
***
4.02.2015. Снегапад. Снегавік каля легкавушкі, нібы абсыпаны снегам гаспадар машыны, які чакае жонку, а яна ўсё не выходзіць з кватэры, бо збіраецца ў дальнюю дарогу.
***
5.02.2015. Па Свіслачы слізгае снег, як па небе аблокі белыя.
***
11.02.2015. Пачала працу ХХІІ Мінская міжнародная кніжная выстава-кірмаш. У новым месцы. Праспект Пераможцаў, 14. Прасторна, светла, кніжна, людна.
***
13.02.2015. На сёлетняй кніжнай выстаўцы-кірмашы галоўным госцем з’яўляецца Кітай. Два дні як удзельнічаю ў размовах з кітайскімі выдаўцамі і ў сумесных прэзентацыях. Сёння вярнуўся дадому з выставы, як з Кітая.
***
14.02.2015. Кнігі прыгожыя, як чытачы.
***
15.02.2015. Кніжная выстава прайшла, а Кнігі і чытачы засталіся.
***
17.02.2015. Да мяне па справах дахаты прыходзіў Алесь Квяткоўскі. Размову пачалі з карцін і паэзіі, а закончылі словамі: «Жонкі старэюць, а студэнткі трэцяга курса заўсёды маладыя.»
***
17.02.2015. Прыходзіў «новы і мудры гісторык». У паношаным спартыўным касцюме і ў валёнках. Яму за 80 гадоў. «Я напісаў вам для друку новую і сапраўдную гісторыю Беларусі!» — зняўшы шапку-аблавушку, заявіў стары. «Вы гісторык?» — пацікавіўся я. «Не! Я інжынер-канструктар. У мяне 50 вынаходніцтваў!» — адказаў наведвальнік. Пагартаўшы рукапіс, я запытаўся: «Міколу Ермаловіча чыталі?» — «Не. Ермаловіч для мяне не аўтарытэт!» — «А хто?» — «Я сам сабе аўтарытэт!» — «А што рабілі б вы, калі б я да вас пасля Літінстытута прыйшоў у канструктарскае бюро з чарцяжамі вечнага рухавіка?» — «Мы б зрабілі рухавік!» — адказаў «новы і мудры гісторык».
***
18.02.2015. Спаліўшы рукапіс, выратуеш лес.
Тыгрык
23.02.2015. Мінулай восенню, вяртаючыся з працы, сярод бруднага лісця я заўважыў цацку — маленькага тыгрыка. Відаць, нейчае дзіця згубіла. Тыгрык быў, як і я, самотны і прамоклы пад восеньскім дажджом. Я падабраў малечу. Прынёс дахаты, памыў у цёплай вадзе, абсушыў і пасадзіў на паліцу каля кніжак, што побач з камп’ютарам. І цяпер усё, што я пішу і што гляджу ў інтэрнэце, бачыць тыгрык, якога я падабраў на вуліцы ў час восеньскага дажджу.
***
24.02.2015. Сёння Рыгору Барадуліну было б 80. Многія ў «Фэйсбуку» выставілі свае фотаздымкі з Рыгорам Іванавічам. Я ж яшчэ раз прэзентую кнігу «Каўчэг», якую склаў з бла славеннем паэта ў 2013 годзе і якая выйшла напачатку мінулага лета.
***
25.02.2015. «Іосіф Бродскі памёр ад таго, што не авалодаў камп’ютарам. Відаць, і я ад гэтага памру.» — сказаў пісьменнік, просячы мяне дапамагчы знайсці наборшчыцу для новай аповесці.